FÜSUN AKATLI’NIN EDEBİYAT FELSEFESİ

Yıl 2025, Sayı: 42, 329 - 349, 20.12.2025

Ömür Karslı

https://doi.org/10.53844/flsf.1740936

Öz

Cumhuriyet dönemi estetiğinin/sanat felsefesinin incelendiği çalışmalarda kadın düşünürlere yeterince yer verilmediği görülmektedir. Bu eksikliğin sebebi Cumhuriyet döneminden itibaren ivme kazanan estetiğin bütünsel bir değerlendirmesinin hâlâ yapılmamış olması yanı sıra estetiğin kuruluşunun İsmail Tunalı'nın çalışmaları ile tamamlandığı yönündeki kabuldür. Tunalı'nın estetiği temellendirme çabasının öne çıkması, diğer estetik çalışmaların ikinci plana itilerek görülmesinin önünde engel oluşturmuştur. Ancak Cumhuriyet dönemi estetik çalışmaları bütünsel olarak yeniden değerlendirildiğinde estetik alanındaki çeşitlilik ve zenginlik ortaya çıkmakta, bu çeşitlilikte kadınların payı da belirginleşmektedir. Cumhuriyet döneminde eserleriyle sanat felsefesine katkı sağlayan Necla Arat ve Ioanna Kuçuradi'nin yanında Füsun Akatlı ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Doktora tezinden bu yana edebiyat felsefesinin sorunlarıyla ilgilenen Akatlı, çalışmalarını eleştiri ve deneme türünde sürdürmüş, sanat felsefesini edebi bir tür üzerinden sergilemeye özen göstermiştir. Akatlı'nın temel kaygılarından biri felsefe temelli eleştiri, diğeri sanat eseri odaklı eleştiridir. 70'li yıllarda tamamladığı doktora tezinde edebi eserlerin değerlendirilmesi sorununu inceleyerek I. A. Richards ile Hartmann'ın görüşlerini karşılaştırmış, Richards'ın görüşlerini eksik bulmuştur. Hartmann'ın tabakalar teorisine eklemlediği değer görüşüyle felsefe temelli eleştirinin ve sanat yapıtının bağımsız varlığında eleştirinin zeminini kurmuştur. Akatlı felsefe etkinliğini hocalığının yanında deneme ve Türk edebiyatını konu edindiği eleştiri türünde yazdığı eserlerle devam ettirmiştir. Akatlı'nın denemeci ve eleştirmen yanının ağır basması yüzünden felsefeciliği gölgede kalmış, çalışmaları felsefe alanında hak ettiği yeri bulamamıştır. Doktora tezindeki görüşlerle, felsefe ve edebiyatın kavşağı olarak değerlendirdiği deneme ve eleştirilerindeki görüşler bir araya getirildiğinde Akatlı'nın edebiyat felsefesi ortaya çıkmaktadır. Bu yanıyla Akatlı, doktora tezinden beri sürdürdüğü üretimlerle sürekli ve kararlı bir edebiyat felsefesi yapmış Cumhuriyet dönemindeki tek kadın olarak özel bir konumda yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Füsun Akatlı , Felsefe , Edebiyat , Edebiyat Felsefesi , Sanat Felsefesi , Deneme

FÜSUN AKATLI'S PHILOSOPHY OF LITERATURE

Öz

It is seen that women thinkers are not given enough space in studies examining the aesthetics/philosophy of art of the republican period. The main reason for this deficiency is the fact that a holistic evaluation of aesthetics, which has gained momentum since the Republican era, has still not been made, as well as the assumption that the establishment of aesthetics was completed with the works of İsmail Tunalı. The emphasis of Tunalı's effort to base aesthetics on a philosophical basis has prevented other aesthetic works from being seen by being pushed into the background. However, when the aesthetic studies of the Republican era are evaluated holistically, the diversity and richness in the field of aesthetics emerge, and the share of women in this diversity becomes evident. Füsun Akatlı has a privileged place next to Necla Arat and Ioanna Kuçuradi, who contributed to the aesthetics/philosophy of art with their works in the Republican era. Akatlı, who has been interested in the problems of the philosophy of literature since her doctoral thesis, continued her studies in the critics and essay type and took care to exhibit her philosophy of art through a literary genre. One of Akatlı's main concerns is philosophy-based criticism and the other is work-oriented criticism. In his doctoral thesis, which she completed in the 70s, Akatlı examined the problem of evaluating literary works and compared the views of I. A. Richards and N. Hartmann, and found Richards's views incomplete. With the value view that added to the N. Hartmann's theory of layers, she found the basis for both philosophy-based criticism and criticism in the independent existence of the work of art. Akatlı continued her philosophy activity with the works written in the genre of essays and criticism on Turkish literature as well as being a university lecturer. Due to the fact that Akatlı's essayist and critic side prevailed, her philosophy was overshadowed, and her works could not find the place they deserved in the field of philosophy. However, Akatlı's philosophy of literature emerges when the views in her doctoral thesis are brought together with the views in her essays and criticisms, which she considers as the crossroads of philosophy and literature. With this aspect, Akatlı is in a special position as the only woman in the Republican era who has made a continuous and determined philosophy of literature with the productions she has continued since her doctoral thesis.

Anahtar Kelimeler

Füsun Akatlı , Philosophy , Literature , Philosophy of Art , Philosophy of Literature , Essay

Kaynakça

• Akatlı, F. Yaz Başına Neler Gelir. İstanbul: Ada Yayınları, 1980.
• Akatlı, F. Bir Pencereden. İstanbul: Adam Yayınları, 1982.
• Akatlı, F. Felsefe Kıyılarında. İstanbul: Afa Yayınları, 1989.
• Akatlı, F. Düşünce Ufkunda Pupayelken. İstanbul: Boyut Yayınları, 1999.
• Akatlı, F. Kültürsüzlüğümüzün Kışı. İstanbul: Dünya Kitapları, 2003.
• Akatlı, F. Niçin Diyalektik. İstanbul: Kırmızı, 2007.
• Akatlı, F. Rüzgâra Karşı Felsefe. İstanbul: Kırmızı, 2007.
• Akatlı, F. Kırmızı Gagalı Pelikan. İstanbul: Kırmızı, 2010.
• Akatlı, F. Yazı Bahçesinden. İstanbul: Kırmızı Kedi, 2016.
• Akatlı, F. Bir De Ruhi Su Geçti. İstanbul: Su, 2020.
• Akatlı, F. Ütopyalar İyidir. İstanbul: Kırmızı Kedi, 2021.
• Akatlı, F. Edebiyat Eserlerini Doğru Değerlendirme Problemi ve İki Çağdaş Düşünür: I. A. Richards ve N. Hartmann. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, 2021.
• Akbalık, A. "Füsun Akatlı'nın Rüzgâra Karşı Felsefe Adlı Eserinde Denemeciliğinin Tematik Boyutta İncelenmesi". Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi (2020), 4/2: 298-325.
• Hızır, N. Geride Kalanlar. İstanbul: Adam Yayınları, 1987.
• Karslı, Ö. "Takiyettin Mengüşoğlu'nun Sanat Anlayışı", Düşünceleriyle Takiyettin Mengüşoğlu. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2021. s. 308-343.
• Karslı, Ö. "Cumhuriyet'in 100. Yılında Türkiye'de Estetik", ZKS Kültür Sanat Yıllığı 2023. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları, 2023. s. 402-405.
• Kayıran, Yücel. "Edebiyat Eserlerini Doğru Değerlendirmek", https://www.hurriyet.com.tr/kitap-sanat/edebiyat-eserlerini-dogru-degerlendirmek-41996837, Erişim 10.02.2023.
• Kuçuradi, İoanna. Sanata Felsefeyle Bakmak. Ankara: Ayraç Yayınları, 1997.
• Şahin, Şehmus. "Füsun Akatlı'nın Denemeleri Üzerine Bir İnceleme", Çağ Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi, 2017.
• Uygur, N. İnsan Açısından Edebiyat. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1985.