EVALUATION OF BOHM’S INTERPRETATION OF QUANTUM PHYSICS IN THE CONTEXT OF BACHELARDIAN PHILOSOPHY OF SCIENCE

Yıl 2025, Sayı: 42, 399 - 424, 20.12.2025

Mesut Cihan Seren , Vural Başaran

https://doi.org/10.53844/flsf.1767856

Öz

The emergence of quantum physics in the 20th century brought about profound transformations not only in the natural sciences but also in philosophical thought. Fundamental concepts of classical physics, such as causality, determinism, and continuity, began to be questioned, marking one of the most significant outcomes of this period. While the experimental success of quantum theory was indisputable, it also gave rise to a variety of theoretical interpretations. In this context, the Copenhagen interpretation, regarded as the standard approach, and the Bohmian interpretation, which offered a counter-perspective, became central to the debates. The Copenhagen interpretation distinguished itself with its indeterministic character and its challenge to the classical notion of causality, whereas the Bohmian interpretation sought to reestablish determinism, thereby proposing an entirely different epistemological framework. The fact that a single theory could be open to two radically opposed interpretations reveals a central problem in the philosophy of science: Is it possible for different interpretations of the same theory to be epistemologically independent of one another? This article examines this question in the light of Gaston Bachelard’s concepts in the philosophy of science, reassessing the scientific revolution of quantum physics through categories such as epistemological rupture, rationalism, and the discontinuous progress of knowledge.

Anahtar Kelimeler

David Bohm , Quantum Physics , Causality , Gaston Bachelard

KUANTUM FİZİĞİNİN BOHM YORUMUNUN BACHELARDCI BİLİM FELSEFESİ BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Öz
20. yüzyılda kuantum fiziğinin ortaya çıkışı, yalnızca doğa bilimleri açısından değil, aynı zamanda felsefi düşünce açısından da köklü dönüşümlere yol açmıştır. Klasik fiziğin temelinde yer alan nedensellik, determinizm ve süreklilik gibi kavramların sorgulanmaya başlanması bu dönemin en dikkat çekici sonuçlarından biri olmuştur. Kuantum teorisinin deneysel başarıları, beraberinde kuramsal düzeyde çeşitli yorumları da gündeme getirmiştir. Bu bağlamda, standart yaklaşım olarak kabul edilen Kopenhag yorumu ile ona karşıt bir perspektif geliştiren Bohm yorumu, tartışmaların merkezinde yer almıştır. Kopenhag yorumu, indeterminist yapısı ve klasik nedensellik anlayışıyla çatışan yaklaşımıyla öne çıkarken; Bohm yorumu determinizmi yeniden savunarak bambaşka bir epistemolojik zemin önermiştir. Aynı teorinin iki farklı ve birbiriyle zıt yoruma açık olması, bilim felsefesinin temel sorunlarından birini görünür kılmaktadır: Bir teorinin farklı yorumlarının epistemolojik açıdan birbirinden tamamen kopuk olması mümkün müdür? Bu makalede söz konusu soru, Gaston Bachelard’ın bilim felsefesi bağlamında geliştirdiği kavramlar ışığında tartışılmakta; kuantum fiziğinin sunduğu bilimsel devrim, epistemolojik kopuş, rasyonalizm ve bilginin süreksiz ilerleyişi gibi kategoriler çerçevesinde yeniden değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

David Bohm , Kuantum Fiziği , Nedensellik , Gaston Bachelard

Kaynakça

• Alexei, Kojevnikov. “David Bohm Quantum Physicist, Philosopher & Scientist Britannica”, 02 Ağustos 2025. https://www.britannica.com/biography/David-Bohm.
• Bachelard, Gaston. Bilimsel Zihnin Oluşumu. Çeviren Ahmet Öz ve Emine Sarıkartal. İstanbul: İthaki, 2013.
• Bachelard, Gaston. “Çağdaş Fizik Düşüncesi”. Çeviren Ali Kemal Çetinkaya. İstanbul: KETEBE, 2024.
• Bachelard, Gaston. Yeni Bilimsel Tin. Çeviren Alp Tümertekin. İstanbul: İthaki, 2008.
• Bachelard, Gaston. Yok Felsefesi. Çeviren Alp Tümertekin. İstanbul: YKY, 2006.
• Balibar, Etienne. Althusser İçin Yazılar. Çeviren Hülya Tufan. İstanbul: İletişim, 1991.
• Ball, Philip. Tuhafı Aşma Zamanı Kuantum Fiziğine Farklı Bir Bakış. Çeviren Nedim Çatlı. İstanbul: Kolektif Kitap, 2019.
• Başaran, Vural ve Yasin Karaman, “Boutroux, Bohm ve Monod: Nedensellik Tartışmasına Dair Farklı Yaklaşımlar” içinde Bilim-Teknoloji-Toplum Bir Disiplin Olarak Kimlik İnşası, ed. Arsev Umur Aydınoğlu et al., 212-233. Konya: NEÜ Yayınları, 2023.
• Bohm, David. “A Suggested Interpretation of the Quantum Theory in Terms of ‘Hidden’ Variables. I, II.” Physical Review 85, no 2 (1952): 166-79. doi:10.1103/PhysRev.85.166.
• Bohm, David. Wholeness and the Implicate Order. London: Routledge, 2002.
• Broglie, Louis de. introduction to Causality and Chance in Modern Physics. London: Routledge, 1984.
• Clegg, Brian. Kuantum Çağı Yeni Fizik Bize Nasıl Bir Gelecek Vaat Ediyor? Çeviren Samet Öksüz. İstanbul: Say, 2018.
• Cushing, James T. Fizikte Felsefi Kavramlar. Çeviren Özgür Sarıoğlu. C. 2. 2 c. İstanbul: Sabancı, 2006.
• Dickson, Michael. “Is Measurement a Black Box? On the Importance of Understanding Measurement Even in Quantum Information and Computation”. Philosophy of Science 74, no 5 (2007): 1019-32. doi:10.1086/525641.
• Fabiani, Jean-Louis. Fransız Filozofu Kimdir? Kavramların Toplumsal Yaşamı (1880-1980). Çeviren Alev Er. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Forstner, Christian. Diyalektik Materyalizm ve Yeni Bir Kuantum Teorisinin İnşası: David Joseph Bohm (1917-1992). Çeviren. Vural Başaran, https://gazetebilim.com.tr/diyalektik-materyalizm-ve-yeni-bir-kuantum-teorisinin-insasi-david-joseph-bohm-1917-1992/#_ftn1
• Gibney, Elizabeth. “Physicists Disagree Wildly on What Quantum Mechanics Says about Reality, Nature Survey Shows”. Nature 643, no 8074 (2025): 1175-79. doi:10.1038/d41586-025-02342-y.
• Gribbin, John. Kuantum Ansiklopedik Sözlük. Çeviren Ömür Akyüz. İstanbul: Alfa, 2021.
• Halpern, Paul. Einstein’ın Zarı ve Schrödinger’in Kedisi. Çeviren Atay Serhat. İstanbul: Kırmızı Kedi, 2017.
• Hobson, Art. Kuantum Öyküleri. Çeviren Mihriban Doğan. Say, 2023.
• Holland, Peter R. The Quantum Theory of Motion: An Account of the de Broglie-Bohm Causal Interpretation of Quantum Mechanics. Cambridge: Cambridge University Press, 1993. doi:10.1017/CBO9780511622687.
• Kragh, Helge. Kuantum Kuşakları 20. Yüzyıl Fiziği Tarihi. Çeviren Murat Havzalı. İstanbul: Alfa, 2023.
• Latour, Bruno. Pandora’s Hope Essays on the Reality of Science Studies. Harvard University Press, 1999.
• Mermin, N. David. “Is the Moon there when nobody looks? Reality and the quantum theory”. Physics Today 78, no 1 (2025): 28-39. doi:10.1063/pt.hsjm.vbey.
• “Nobel Prize”, t.y. https://www.nobelprize.org/prizes/physics/2022/summary/.
• Potts, John. Fikirlerin Uzun Vadeli Tarihi Zamanda Düşünceler. Çeviren Emrah Denizhan. Ankara: Fol Yayınları, 2024. Sharoglazova, Violetta, Marius Puplauskis, Charlie Mattschas, Chris Toebes, ve Jan Klaers. “Energy–Speed Relationship of Quantum Particles Challenges Bohmian Mechanics”. Nature 643, no 8070 (2025): 67-72. doi:10.1038/s41586-025-09099-4.
• Stenger, Victor J. Bilinçsiz Kuantum. Çeviren Murat Havzalı. İstanbul: Ginko Kitap, 2023.