Epistemic Justification and Evaluation of Qiyas-i Khulf at Islamic Logicians

Yıl 2013, Sayı: 16, 41 - 62, 01.12.2013

İ Latif Hacınebioğlu Hülya Altunya Yunus Emre Akbay Saliha Keleş

Öz

In this article, the place and importance of Qiyas-ı Khulf in logic is examined in terms of its usage and epistemic value. The historical and linguistic backgrounds of Qiyas-ı Khulf are discussed as well as its structure, subject area, epistemic value and justifications. Moreover, the area of usage and the structural features of Qiyas-ı Khulf are held in relation to other types of qiyas. Different usage of contradiction andcontrary propositions are also indicated. The structure and area of usage of qiyas-i Khulf in terms of epistemic grounding and justification are analysed through philosophers like Aristotle, al-Farabi, Avicenna, al-Ghazali, and Averroes

Anahtar Kelimeler

Syllogism, Qiyas-ı Khulf, Truth, Consistency, Validity.

İSLAM MANTIKÇILARINA GÖRE HULFİ KIYASIN BİLGİ DEĞERİ VE DENETLENMESİ

Öz

Bu makalede, Hulfî kıyasın mantıktaki yeri, kullanımı ve epistemik değeri incelendi. Hulfî kıyasın dilsel ve tarihsel kökenlerinden yola çıkarak, bilgi değeri ve denetlenmesi üzerine yapılan tartışmalar ele alındı. Hulfî kıyasın şekil ve kullanım alanları araştırıldı. Hulfî kıyasın diğer kıyas şekilleri ile benzerlik ve farklılıkları tespit edilerek, çelişki ve karşıtlığın bu kıyastaki farklı kullanımları üzerinde duruldu. Hulfî kıyasın bilgi temellendirme ve delillendirmeleri açısından kullanım şekil ve alanları, Aristoteles, Fârâbî, İbni Sina, Gazzâlî, İbn Rüşd gibi filozofların örneklendirmeleri ve yorumları göz önüne alınarak, epistemik değer açısından incelendi

Anahtar Kelimeler

Tam Kıyas, Hulfî Kıyas, Doğruluk, Tutarlılık, Geçerlilik

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa, Mi’yar-ı Sedat, sadeleştirme: Hasan Tahsin Feyizli, Fecr Yayınevi, Ankara, 1998.
• ARİSTO, Topikler Organon, çeviren: Hamdi Ragıb Atademir, Hamlet Yayınları, İstanbul, 2000.
• ARİSTOTELES, Önerme Organon II, çeviren: Hamdi Ragıb Atademir, MEBY, İstanbul, 1989.
• ARİSTOTELES, Metafizik, çeviren: Ahmet Arslan, Sosyal Yayınları, II. Basım, İstanbul, 1996.
• BOLAY, Naci, İbni Sina Mantığında Önermeler, MEBY, İstanbul, 1994.
• CEVİZCİ, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul, 2010.
• CEVİZCİ, Ahmet, İlkçağ Felsefesi Tarihi, Asa Yayınevi, I. Basım, Bursa, 1998.
• CREİGHTON, James Edwin, An Introductory Logic, The Macmillan Company, London, 1908.
• CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerif, et-Târifât, Dârû’l-Kitâbi’l-Arabî, tahkik: İbrahim el- Ebyâri, h. 1405.
• ÇALDAK, Hüseyin, “Gazali’ye Göre Fasit Kıyas”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XI/1, Sivas, 2007.
• ÇAPAK, İbrahim, Gazali’nin Mantık Anlayışı, Elis Yayınları, Ankara, 2005.
• ÇAPAK, İbrahim, Stoa Mantığı ve Farabi’ye Etkisi, Araştırma Yayınları, Ankara, 2007.
• ÇAPAK, İbrahim, “Gazali’ye Göre Beş Sanatta Kullanılan Öncül Çeşitleri”, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 6, 2005.
• ÇÜÇEN, Abdülkadir, Mantık, Sentez Yayıncılık, VII. Basım, Bursa, 2012.
• EMİROĞLU, İbrahim, Klasik Mantığa Giriş, Elis Yayınları, Ankara, 2012.
• EMİROĞLU, İbrahim, “Petitio Principii Nedir?”, Felsefe Dünyası, Sayı: 9, Ankara, 1993.
• EMİROĞLU, İbrahim, “Cedel Nedir?”, DEÜİFD, Sayı: XII, İzmir, 1999.
• FÂRÂBÎ, Kitâbu’l-Cedel, el-Mantık İnde’l-Fârâbî içinde, tahkik: Refik el-Acem, Dâru’l-Meşrik, Beyrut,1986.
• FÂRÂBÎ, Kıyasu’s-Sağir, Farabi’nin Bazı Mantık Eserleri içinde, çeviri ve tahkik: Mübahat Türker Küyel, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara, 1990.
• GAZZÂLÎ, Mi’yaru’-İlim, tahkik: Süleyman Dünya, Dâru’l-Meârif, Mısır, 1961.
• GAZZÂLÎ, Makasidu’l-Falasife, tahkik: Süleyman Dünya, Dâru’l-Meârif, Mısır, 1961.
• GRÜNBERG, Teo, vd., Mantık Terimleri Sözlüğü, Genişletilmiş III. Basım, Metu Press, Ankara, 2003.
• GÜÇLÜ, A.Bâki, vd., Felsefe Sözlüğü, Bilim ve Sanat, Ankara, 2002.
• GYEKYE, Kwame, “Al-Farabi on the Logic of the Arguments of the Muslim Philosophical Theologians”, Journal of the History of Philosophy, 27: 1, 1989.
• HACINEBİOĞLU, İ.Latif “Bir Düşünce ve Mantık Problemi Olarak Paradoks”, Kaygı, Sayı: 7, Bursa, Güz 2006.
• HASIRCI, Nazım, İbn Teymiyye’nin Mantık Eleştirisi, Araştırma Yayınları, Ankara, 2010.
• HEYET, el-Mu’cemu’l-Felsefe, Kahire, 1983.
• HONDERİCH, Ted (Ed.), The Oxford Companion to Philosophy Oxford University Press, 1995.
• İBN FÂRİS, Ebu’l-Hüseyin Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya er-Râzî, Mu’cemu Mekâyîsi’l-Luga, tahkik: Abdusselam Muhammed Harun, c. 6, Dâru’l- Fikr, Beyrut, 1979.
• İBN MANZÛR, Cemâluddin Muhammed b. Mukerrem, Lisânu’l-Arab, Dâru Sâdır, c.: 9, Beyrut, 1994.
• İBN SİNA, İşaretler ve Tenbihler, çevirenler: Ali Durusoy, Muhit Macit, Ekrem Demirli, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2005.
• İBN SİNA, El-Mu’cezü’s-Sağîr fi’l-Mantık Adlı Risale, çeviren: Ali Durusoy, MÜİF Dergisi, Sayı:13-14-15, 1997.
• İBN SİNA, Topikler, çeviren: Ömer Türker, Litera Yayınları, İstanbul, 2008.
• İBN RÜŞD, Kitabu’l-Burhan, Telhisu Mantık Aristu içinde, tahkik: Gerar Gehami, c. II, Menşuratü’l-Camiati’l-Lübnaniyye, Beyrut, 1982.
• İBN RÜŞD, Kitâbu’l-Mugâlata, Telhisu Mantık Aristu içinde, tahkik: Gerar Gehâmî, Dâru’l-Fikri’l-Benânî, Beyrut, 1996.
• İBN TEYMİYYE, er-Redde ale’l-Mantikiyyin, cilt 1-2, Refik el-Acem, Beyrut, 1993.
• KELİKLİ, Murat, “Aristoteles’te Abese İrca Yöntemiyle İspatlama”, Kutadgubilig, Sayı: 23, İstanbul, 2003.
• KİNDİ, “Fi İzâhi Tenâhid Cirmi’l-Âlem” Risalesi, Resailu’l-Kindiyyi’l-Felsefî içinde, Neşreden: Muhammed Abdulhadi Ebu Rîde, Kahire, 1950.
• KİNDİ, ‘Âlemin Sonluluğu Üzerine’ adlı risale, Felsefi Risaleler içinde, tercüme: Mahmut Kaya, Klasik Yayınları, İstanbul, 2003.
• LANE, Edward William, An Arabic-English Lexicon, Librairie Du Liban, Beirut, Lebanon, 1968.
• ÖNER, Necati, “Mantığın Ana İlkeleri ve Bu İlkelerin Mantıkla Olan İlişkileri”, AÜİFD, c: XVII, Ankara, 1969.
• PLATO, Gorgias “Introduction”, The Dialogues of Plato içinde, Transleted into English. B. Jowett, Oxford University Press, London, 1892.
• TAHANEVİ, Keşşafü Istılâhâti’l-Fünun, Mektebetü Lübnan, Beyrut 1996.
• TAYLAN, Necip, Mantık, Tarihçesi Problemleri, 4. Basım, MÜİF Yayınları, İstanbul, 1996.
• TUSİ, Nasîruddîn, Risâletü’ş-Şemsiyye, eş-Şemsiyye fi’l-Kavâdi’l-Mantık içinde, tahkik: Mehdî Fadlallah, el-Merkezü’s-Sekâfî’l-Arabî, I. Basım, 1998.
• URAL, Şafak, Temel Mantık, Çantay Kitabevi, İstanbul, 1995.
• WEBER, Alfred, History of Philosophy, translation: Frank Thilly, University Press Cambridge, V. Baskı, 1905.
• YARAN, Cafer Sadık, İnformel Mantığa Giriş, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2011.
• YAREN, Mehmet Tahir, İslam Kültüründe Mantık Çalışmalarına Karşı Fikirler, Basılmamış Doktora Tezi, 1982, Ankara.
• YILDIRIM, Cemal, Ansiklopedik Çağdaş Felsefe Sözlüğü, Doruk Yayıncılık, Ankara, 2004.