MANTIK SANATININ ÖĞRETİMİNDE GRAMERİN YERİ VE ÖNEMİ -FÂRÂBİ ÖRNEĞİ-

Yıl 2020, Sayı: 29, 321 - 336, 16.05.2020

Hülya Altunya

Öz

Mantık ve gramer sanatları arasındaki bağ, düşünceyle dil arasındaki birbirini tamamlayan ilişkiye dayanır. Mantık sanatında doğru çıkarım yapmanın kuralları belirlenirken bu çıkarımların dilde doğru biçimde ifade edilmesi önemli bir sorundur. Mantığın ve aynı zamanda gramerin de kurucusu olan Aristoteles (ö.MÖ. 322) mantık kitaplarında dilbilgisi konularına az da olsa yer verir. İslâm düşüncesinde ise mantık sanatının inşa edicisi olarak Fârâbî (ö.950), ilk öğretici kabul ettiği Aristoteles’in bu konudaki görüşlerini daha da geliştirerek mantık ve gramer arasında güçlü bir bağ kurar. Hatta bu bağ mantık sanatını öğrenmeye başlamadan önce gramer sanatının bilinmesini gerektirir. Ancak gramer sanatı, terimleri mantıktaki kullanılışı bakımından açıklamalıdır. Böylece gramer sanatıyla, mantıktaki terimlerin anlam sınırları tayin edilerek dilin biçimsel olarak doğru kullanımı sağlanır. Bu makalede genel olarak mantık öğretiminde gramerin yeri ve önemi Fârâbî’nin Mantıkta Kullanılan Lafızlar adlı eserindeki görüşleri çerçevesinde ele alınırken özel olarak mantıkta kullanılan “edatlar” incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Mantık, Dilbilgisi, Dilbilim, Fârâbî

THE PLACE AND IMPORTANCE OF GRAMMAR IN TEACHING OF LOGIC ART -THE CASE OF FÂRÂBI-

Öz

The link between logic and grammar arts is based on the complementary relationship between thought and language. While determining the rules of making correct inferences in logic art, it is an important problem to express these inferences correctly in the language. Aristotle (d. 322 BC), the founder of logic, gives little place to grammar topics in logic books. In Islamic thought, Fârâbî (d. 950), as the builder of logic art, establishes a strong link between logic and grammar by further developing the views of Aristotle in the logic art, whom he accepted as the first tutor. This connection even requires knowledge of grammar art before beginning to learn the art of logic. However, grammar art should explain terms in terms of their usage in logic. Thus, with grammatical art, by determining of the meaning boundaries of terms in logic, as formal usage of language is provided correctly. In general, in this article, the place and importance of grammar in logic teaching will be discussed within the context of "prepositions" used in logic while focusing on the views of Fârâbî in his book called Phrases Used in Logic.

Anahtar Kelimeler

Logic, Grammar, Linguistics, al-Fârâbî, Formal Language

Kaynakça

• AKSAN, Doğan, Dil, Şu Büyülü Düzen, Bilgi Yayınları, 1. Baskı, Ankara, 2003.
• ALTUĞ, Taylan, Dile Gelen Felsefe, YKY, İstanbul, 2001.
• ARİSTOTELES, Poetika, çev. İsmail Tunalı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 9. Basım, İstanbul, 2001.
• ARİSTOTELES, Kategoryalar, çev. Hamdi Ragıp Atademir, MEBY, İstanbul, 1989.
• ASTER, Ernst von, Bilgi Teorisi ve Mantık, çev. Macit Gökberk, Sosyal Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 1994.
• BORNSTEIN, Diane, An Introduction to Transformational Grammar, University Press of America, Newyork, 1984.
• el-CÜRCANİ, Abdülkâhir, Sözdizimi ve Anlambilim, çev. Osman Güman, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2008.
• FÂRÂBİ, Risaletu’t-Tenbîh alâ Sebili’s-Saade, tah. Sehban Halifat, el-Camiatü’l-Ürdüniyye, Amman, 1987.
• FÂRÂBİ, el-İbare, Kitâb fi’l-Mantık içinde, tah. Muhammed Selim Salim, Matbaatü Dâru’l-Kütüb, Mısır, 1976.
• FÂRÂBİ, “Fârâbî’nin Şiir Sanatının Kanunları Adlı Risalesi”, AÜİFD, çev. Mehmet Bayrakdar, c. XXXVI, (45-65).
• FÂRÂBİ, Harfler Kitabı, çev. Ömer Türker, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2008.
• FÂRÂBİ, et-Tavtıa, Mantığa Giriş Risaleleri içinde, çev. Yaşar Aydınlı, İstanbul, 2018.
• FÂRÂBİ, Kitâbu’l-Mekûlât, el-Mantık İnde’l- Fârâbî içinde, tah. Refik el-Acem, c. 1, Dâru’l-Meşrik, Beyrut, 1986.
• FÂRÂBİ, Mantıkta Kullanılan Lafızlar, çev. Yaşar Aydınlı, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• GÜNEŞ, Firdevs, “Dil Bilgisi Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar”, Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 2 (7), (ss. 71-92), 2013.
• HACIBEKİROĞLU, Abdullah, Arap Dilinde Edatların Metinde Kurduğu Anlamsal İlişkiler, (Basılmamış Doktora Tezi), YBÜSBE, Ankara, 2015.
• ÖZPİLAVCI, Ferruh, Fârâbî’nin Önerme Anlayışı, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• De SAUSSURE, Ferdinand, Genel Dilbilim Dersleri, çev. Berke Vardar, Multilingual Yayınları, İstanbul. 2001.
• THRAKS, Dionysios, Gramer Sanatı, çev. Eyüp Çoraklı, Kabalcı Yayınları, İstanbul, 2006.
• TÜRKER, Sadık, “Erken Klasik Arap Dilbilgisel Düşüncesinde (EKADD) Kıyas ve Temelleri”, Kutadgubilig Dergisi, S. 11, 2007.
• VARDAR, Berke, Dilbilimin Temel Kavram ve İlkeleri, Multilingual Yayınları, İstanbul, 1998.
• YEŞİL, Mustafa, Fârâbî ve Quine’da Dil, Anlam ve Doğruluk İlişkisi, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2019.