GÖBEKLİTEPE’YE DAİR FELSEFİ BİR OKUMA: EVRENİN GÖZÜ VE KADIN OLARAK KHÔRA

Yıl 2023, Sayı: 35, 237 - 259, 20.05.2023

Özlem Derin

https://doi.org/10.53844/flsf.1200494

Öz

Şanlıurfa’da ortaya çıkan Göbeklitepe keşfine dair felsefi bir okuma gerçekleştirilecek olan metinde özellikle tapınak formunda kabul edilen alanın ataerkil olarak yorumlanan bağları eleştirilecektir. Göktaşı olaylarıyla olan ilgisi bağlamında, göktaşı düşen bir bölge formu olarak yorumlanabilecek olan çukur yapılı Göbeklitepe evrenin gözü olarak okunacaktır. Aynı zamanda Dionysos’a adanan Bakkha törenleri üzerinden kadın formu incelenerek doğum yapan kadın çizimi ile ilişki kurulacaktır. Tüm bunların yanı sıra bir döl yatağı ve sütannelik ilişkisi anlamında khôra, kazı bölgesinde doğum yapamayan kadınların çaputlar bağladığı ağaç ve kozmogonik tavır üzerinden değerlendirilecektir. Kadın, khôra ve kurban ilişkisi 43 numaralı dikilitaş üzerinden erekte erkek kurbanın üreme ile olan ilgili dolayında okunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Göbeklitepe, 43 Numaralı Dikilitaş, Kurban, Bakkha, Khôra, Göktaşı

A PHILOSOPHICAL READING ON GÖBEKLİTEPE: THE EYE OF THE UNIVERSE AND KHÔRA AS A WOMAN

Öz

The Göbeklitepe discovery that emerged in Şanlıurfa will analyze philosophically from the patriarchal ties of the area considered as a temple that will be criticized. In the context of its relevance to meteorite events, Göbeklitepe, which can be interpreted as a meteorite falling region form, will be read as the eye of the universe. At the same time, the female form will be examined through the Bakkha ceremonies dedicated to Dionysus, and a relationship will be established with the drawing of the woman giving birth. In addition to all these, Khôra, in the sense of a womb and wet nurse relationship, will be evaluated through the cosmogonic attitude and the tree that women who could not give birth in the excavation area tied with rags. The relationship between the woman, Khôra, and the victim will be read on the obelisk number 43 concerning the reproduction of the erected male victim.

Anahtar Kelimeler

Göbeklitepe, Obelisk No. 43, Sacrifice, Bakkha, Khôra, Meteorite

Kaynakça

• Referans1 And, M., Dionisos ve Anadolu Köylüsü. İstanbul: Yapıkredi Yayınları, 2019.
• Referans2 Aras, H., Dünya Dinlerinde Merkez Sembolizmi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 2011.
• Referans3 Ateş, M., Mitolojiler ve semboller “Ana tanrıça ve doğurganlık”. İstanbul: Milenyum Yayınları, 2012.
• Referans4 Bataille, G., Encyclopedia Acephalica. London: Atlas Press, 1995.
• Referans5 Campbell, J., İlkel Mitoloji Tanrının Maskeleri. Çev. Kudret Emiroğlu, İstanbul: İmge Yayınevi, 2001.
• Referans6 Cömert, B., Mitoloji ve İkonografi. Ankara: Meteksan Ltd. Şti., 1967.
• Referans7 Demirci, K., Eski Mezopotamya Dinlerine Giriş Tanrılar Ritüel Tapınak. İstanbul: Ayışığı Kitapları Kitabevi, 2013.
• Referans8 Derrida, J., Khôra. Çev. Didem Eryar Ünlü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2008.
• Referans9 Duranay, H., Acephale. İstanbul: Kült Neşriyat, 2013.
• Referans10 Dürüşken, Ç., Antik Çağ’da Yaşamın ve Ölümün Bilinmezine Yolculuk, Roma’nın Gizem Dinleri. Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2000.
• Referans11 Etli, Ö. B.,Göbekli Tepe ve Ön-Türkler. Ankara: Gece Kitaplığı, 2016.
• Referans12 Gresky, J. vd.,“Modified Human Crania from Göbekli Tepe Provide Evidence for a New Form of Neolithic Skull Cult”, Science Advances 3, no. 6, 2017.
• Referans13 Joyce, L.B., "Knife-wielding women of the Bacchanalia." Southeastern College Art Conference Review, vol. 15, no. 5, 521-535, 2010.
• Referans14 Kanalmaz, D., Şanlıurfa Bölgesi ve Göbeklitepe Prehistorik Sanat. Yüksek Lisans Tezi, T.C. Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı, Çanakkale, 2017.
• Referans15 Livy (Titus Livius), History of Rome. Trans. George Baker, Peter A. Mesier et al., XXXIX, 1912.
• Referans16 Platon, Timaeus, Çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2015.
• Referans17 Schmidt, K., Taş Çağı Avcılarının Gizemli Kutsal Alan Göbeklitepe: En Eski Tapınağı Yapanlar. Çev. Rüstem Aslan, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2007.
• İnternet Kaynakları
• Referans18 Bednarek, B., Blood sacrifice and related rituals in the cult of Dionysus: myth, history and the area in between. Scientific Project, Faculty of History, University of Warshaw, (22.09.2022) http://historia.uw.edu.pl/en/research-project/blood-sacrifice-and-related-rituals-in-the-cult-of-dionysus-myth-history-and-the-area-in-between/