Antipsikotik Kullanan Hastalarda İlaç Yan Etkileri ve İlaç Uyumu

Yıl 2012, Cilt: 20 Sayı: 2, 93 - 103, 17.09.2012

Sevil Yılmaz , Sevim Buzlu

Öz

Amaç: Bu çalışmanın amacı, antipsikotik kullanan ve ayaktan tedavi gören psikiyatri hastalarında ilaç yan etkileri, ilaç
uyumu ve aralarındaki ilişkiyi incelemektir.
Yöntem: Tanımlayıcı ve ilişki arayıcı bu çalışma, İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Psikiyatri kliniğinde ayaktan
izlenen, araştırma kriterlerine uyan ve gönüllü 117 hasta ile yapılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak “Bilgi
Formu”, “Liverpool Üniversitesi Antipsikotiklerin Yan Etkilerini Değerlendirme Ölçeği (LÜAYEDÖ)” ve “Morisky Uyum
Ölçeği (Morisky’s Questions -Self-Report Measure of Adherence)” kullanılmıştır. Verilerin analizinde, yüzdelik, ortalama,
Kruskal Wallis, Mann Whitney-U testi, Spearman Korelasyon analizi ve Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı kullanılmıştır.
Bulgular: Araştırma kapsamındaki hastaların hepsinde ilaç yan etkilerinden en az birinin görüldüğü, en sık yaşadıkları
yan etkilerin konsantrasyon güçlüğü, halsizlik ve hatırlamada güçlük olduğu belirlenmiştir. Hastaların ilaç uyumunun
%47.9’unda yüksek, %43.6’sında orta düzeyde olduğu görülmüştür. İlaç uyumu düşük düzeyde olanların antipsikotiklerin
psikolojik yan etkilerini, uyumu yüksek olanlara göre daha fazla yaşadıkları belirlenmiştir.
Sonuç: Sonuç olarak hastaların ilaç yan etkilerini sık yaşadıkları, hemen hemen yarısının ilaç uyumlarının yüksek düzeyde
olduğu, psikolojik yan etkilerin ilaç uyumunu daha çok etkilediği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Antipsikotik ilaç, yan etki, ilaç uyumu

Kaynakça

• Aker, A.T., Özmen, E., Arkonaç, O. (1992). Şizofrenide idame an- tipsikotik tedavi. Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 5: 52-57.
• Aker, T., Üstünsoy, S., Kuğu, N., Yazıcı, A. (2000). Psikotik bozuk- luğu olan hastalarda tedaviye uyum ve ilaç tedavisine uyumsuzlu- ğu değerlendirme ölçeği. 36. Ulusal Psikiyatri Kongresi, Art Ofset
• Matbaacılık, Antalya, 175-179. Aslan, H., Fettahlıoğlu, M., Alparslan, Z. N., Ünal, M. (1997).
• Ayaktan sağaltımda uyumu etkileyen hastayla ilgili etkenler. Çuku- rova Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 22(2): 127-131. Balcıoğlu, İ. (1999). Antipsikotiklerin yan etkileri. Depresyon,
• Somatizasyon ve Psikiyatrik Aciller. Eker, E. (Ed.). Sempozyum Dizisi, Yayın No:17. Kaya Basım, İstanbul, 157-168. Balon, R. (2002). Managing compliance. Psychiatric Times, 19(5): 2, www.psychiatry-in-practice.com/ default.asp (10.04.2003).
• Coldham, E. L., Addington, J., Addington, D. (2002). Medication adherence of individuals with a first episode of psychosis. Acta Psychiatr Scand, 106(4): 286-290.
• Coşkun, İ., Anaç, Ş., Çayköylü, A., Kırkpınar, İ. (1997). Zuklo- pentiksolun pozitif belirtiler üzerine etkinliği ve yan etkilerinin haloperidolle karşılaştırılması. 6. Anadolu Psikiyatri Günleri
• Kongresi Bilimsel Çalışmalar Kitabı, 10-14 Aralık, Erzurum:, 333. Çakır, F., İlnem, C., Yener, F. (2010). Kronik psikotik hastalarda ta- burculuk sonrası takip ve teaviye uyum. Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 23: 50-59.
• Çetin, M., Özçubukçuoğlu, A., Başoğlu, C., Semiz, Ü. B., Filiz, M. (1998). Klasik nöroleptiklerle tedaviye dirençli psikozlarda sülpirid’in etkinliği ve emniyeti. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, : 18-24.
• Çetin, M., Turgay, A. (2002). Modern psikofarmakolojinin ellinci yılında klorpromazinden günümüze antipsikotik tedavilerin dünü bugünü. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 12: 211- 225.
• Day, J. C., Wood, G., Dewey, M., Bentall, R. P. (1995). A self- rating scale for measuring neuroleptic side-effects:Validation in a group of schizoprenic patients. Br J Psychiatry, 166: 650-653.
• Duman, Z. Ç. (2003). Şizofreni tanılı bireylere ve ailelerine toplu- ma yeniden katılım programı uygulaması ve izleme çalışması. Ya- yınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri
• Ebrinç, S., Başoğlu, C., Çetin, M., Filiz, M., Şendoğan, N. (2002).
• Şizofrenili hastalarda haloperidol ve risperidon’un klinik etki ve yan etkileri. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 12: 6-13. Erkoç, Ş. ve ark. (2001). Şizofreni Tanılı Hastalarda Bir Yıllık Çok
• Merkezli İzleme Çalışması: Çalışmaya alınan hastalarda tedaviye uyum. 37. Ulusal Psikiyatri Kongresi, 2-6 Ekim, İstanbul. Evren, C. (1998). Olanzapin: Yeni “atipik” antipsikotik. Klinik Psi- kofarmakoloji Bülteni, 8(2): 74-80.
• Gray, R., White, J., Schulz, M., Abderhalden, C. (2010). Enhancing medication adherence in people with schizophrenia: An internatio- nal programme of research. International Journal of Mental Health Nursing, 19: 36-44.
• Gray, R., Wykes, T., Gournay, K. (2002). From compliance to con- cordance: A Review of the literature on interventions to enhance compliance with antipsychotic medication. J Psychiatr Ment He- alth Nurs, 9: 277-284.
• Gray, R., Wykes, T., Parr, A. M., Hails, E., Gournay, K. (2001). The use of outcome measures to evaluate the efficacy and tolerability of antipychotic medication: A comparison of Thorn graduate and CPN practice. J Psychiatr Ment Health Nurs, 8: 191-196.
• Gray, R., Wykes, T., Edmonds, E., Leese, M., Gournay, K. (2004).
• Effect of a medication management training package for nurses on clinical outcomes for patients with schizophrenia: Cluster randomi- sed controlled trial. Br J Psychiatry, 185: 157-162. İçelli, İ. (1998). Psikotrop ilaçların yol açtığı hareket bozuklukları ve tedavi yaklaşımları. Güleç, C., Köroğlu, E. (Ed.). Psikiyatri Te- mel Kitabı. Cilt 2., Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 927-959.
• Jordan, S., Tunnicliffe, C., Sykes, A. (2002). Minimizing side- effects: The clinical impact of nurse-administered ‘side-effect’ checklists. J Adv Nurs, 37: 155-165.
• Kampman, O., Lehtinen, K., Lassila, V. (2001). The reliability of compliance assessments performed by doctors and patients during neuroleptic treatment: a comparison of compliance ratings. Acta Psychiatr Scand, 104(4): 299-304.
• Karow, A. ve ark. (2007). Association of subjective well-being, symptoms, and side effects with compliance after 12 months of tre- atment in schizophrenia. J Clin Psychiatry, 68: 75-80.
• Kozuki, Y., Froelicher, E. S. (2003). Lack of awareness and nonad- herence in schizophrenia. West J Nurs Res, 25: 57-74.
• Lambert, M. ve ark. (2004). Impact of present and past antipsycho- tic side effects on attitude toward typical antipsychotic treatment and adherence. Eur Psychiatry, 19: 415- 422.
• Lambert, T. J. R., Cock, N., Alcock, S. J., Kelly, D. L., Conley, R. R. (2003). Measurement of antipsychotic-induced side-effects:
• Support for the validity of a self-report (LUNSERS) versus struc- tured interview (UKU) approach to measurement. Hum Psychop- harmacol Clin Exp, 18: 405-411. Lindström, E. ve ark. (2001). Patient-rated versus clinician-rated side effects of drug treatment in schizophrenia. Clinical validation of a self-rating version of the UKU Side Effect Rating scale (UKU
• SERS-Pat). Nord J Psychiatry, 55 (Suppl. 44): 5-69. Ling, C. Y., Klainin, P., Ignacio, J. (2009). The impact of antipsy- chotic side effect on attitudes toward medication in patients with schizophrenia: A systematic review. JBI Systematic Review
• Protocol, www.joannabriggs.edu.au/protocols/Protocol346.pdf. (23.02.2011)
• Marland, G. R. (1999). Atypical neuroleptics: Autonomy and compliance?. J Adv Nurs, 29(3): 615-622.
• Masand, P. S., Narasimhan, M. (2006). Improving adherence to antipsychotic pharmacotherapy. Current Clinical Pharmacology, 1: 56.
• Moncrieff, J., Cohen, D., Mason, J. P. (2009). The subjective ex- perience of taking antipsychotic medication: a content analysis of
• Internet data. Acta Psychiatr Scand, 1-10. Morisky, D. E., Gren, L. W., Levine, D. M. (1986). Concurrent and predictive validity of a self-reported measure of medication adhe- rence. Med Care, 24: 67-74.
• Morrison, P. ve ark. (2000). The Use of the Liverpool University
• Neuroleptic Side-Effect Rating Scale (LUNSERS) in clinical prac- tice. Australian and New Zealand Journal of Mental Health Nur- sing, 9: 166-176. Oehl, M., Hummer, M., Fleischhacker, W. W. (2000). Compliance with antipsychotic treatment. Acta Psychiatr Scand, 102 (Suppl. ): 83-86.
• Özeren, F. (1996). Psikotrop ilaç alan hastaların yaşadıkları yan etkilerle baş etmelerinde hemşirelik bakımının etkinliği. Yayınlan- mamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri
• Öztürk, O. (Ed). (1994). Ruhsal bozukluklarda ilaç sağaltımı. Ruh
• Sağlığı ve Bozuklukları. 5. basım, Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 505. Pratt, P. (1999) The administration and monitoring of neuroleptic medication. Broker, C., Repper, J. (Ed.). Serious Mental Health
• Problems in the Community (Policy,Practice&Researche), Balliére Tindall, London, 238-263. Rittmannsberger, H., Pachinger, T., Keppelmüller, P., Wancata, J. (2004). Medication adherence among psychotic patients before ad- mission to inpatient treatment. Psychiatr Serv, 55: 174-179.
• Sherr, J. (2000). Psychopharmacology and other biologic therapies.
• Fortinash, K. M., Holoday-Worret, P. A. (Ed.). Psychiatric Mental Health Nursing. 2. ed., Mosby, St. Louis, 538-567. Sın, J., Gamble, C. (2003). Managing side effects to the optimum: valuing a client’s experience. J Psychiatr Ment Health Nurs, 10: 153.
• Thieda, P., Beard, S., Richter, A., Kane, J. (2003). An economic review of compliance with medication therapy in the treatment of schizophrenia. Psychiatr Serv, 54: 508-516.
• Usher, K. (2001). Taking neuroleptic medications as the treatment for schizophrenia: A phenomenological study. Australian and New
• Zealand Journal of Mental Health Nursing, 10: 145-157. Uzun, Ö., Özşahin, A., Özgen, F., Battal, S. (1997). Sülpiridin yan etki profili: Klorpromazinle karşılaştırmalı bir çalışma. Düşünen
• Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 10(4): 14-17. Üstünsoy Çobanoğlu, Z. S., Aker, T., Çobanoğlu, N. (2003). Şi- zofreni ve diğer psikotik bozukluğu olan hastalarda tedaviye uyum sorunları. Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, (4): 211- 218.
• Walker, H., MacAulay, K. (2005). Assessment of the side effects of antipsychotic medication. Nurs Stand, 19: 41-46
• Yıldız, M. ve ark. (2002). Şizofreninin ruhsal-toplumsal tedavisin- de sosyal beceri eğitimi-belirtilerle baş etme ve ilaç tedavisi yak- laşımının Türkiye’de çok merkezli bir uygulaması. Türk Psikiyatri Dergisi, 13(1): 41-47.
• Yılmaz, S. (2004). Psikiyatri hastalarında ilaç yan etkileri ve ilaç uyumu. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi
• Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 40-48. Yılmaz, S., Buzlu, S. (2006). Liverpool Üniversitesi antipsikotikle- rin yan etki değerlendirme ölçeği’nin Türkçe formunun güvenilirli- ği. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni,16(3):147-154.