MARIO VARGAS LLOSA’NIN DÜNYA SONU SAVAŞI ROMANINA BAKHTİNCİ BİR YAKLAŞIM: KARNAVALESK

Yıl 2023, , 365 - 377, 30.04.2023

Nihal Kalkan Yağcı

https://doi.org/10.55666/folklor.1196999

Öz

Tarihsel olarak, ilk tarımsal toplulukların hasat kutlamalarına, yas törenlerine, dinsel ayinlere ve şenliklere dayanan karnavallar, yaşamı onurlandırmak için üretilen kutlamalardır. Antik dönemlerden itibaren sürdürülen bu folklorik olgu, Ortaçağ ve Rönesans döneminde kilisenin ve devletin de desteğiyle değişimin ve yenilenmenin bayramı olarak kutlanılır. Karnavallar, var olan toplumsal yaşamın ilkelerinin değiştirildiği, özgürlüğün her değerin önüne geçtiği, tüm yasa ve normların askıya alındığı, saygının, otoritenin ve ciddiyetin alaya alındığı, toplumun değişik tabakalarından insanların herhangi bir koşul olmadan katılabildiği, toplu bir sosyal dönüşümün deneyimlendiği istisnai şenliklerdir.
Rus filozof ve edebiyat kuramcısı Mikhail Bakhtin (1895-1975) bu toplumsal olgunun kendine has doğasını kuramsallaştırarak edebiyata uyarlar. Karnavalın edebiyat tarihi boyunca farklı biçimlerde varlık bulduğunu ileri süren Bakhtin, Avrupa halk mizahından beslenen karnaval edimlerinin roman türünde nasıl konumlandığını ve bu türün gelişimindeki etkisini ortaya koymaya çalışır.
Perulu yazar Mario Vargas Llosa’nın Dünya Sonu Savaşı adlı romanı, Mikhail Bakhtin’in kuramındaki karnaval ruhunu yansıtmaktadır. Romanın konusu, Brezilya’nın siyasi tarihinde kırılma yaşadığı bir döneminde geçmektedir. Vargas Llosa, 1896-1897 yılları arasında gerçekleşen Canudos Savaşı’nda yaşanılanları ve karakterleri hicvederek, parodileştirerek, dönüştürerek, alçaltarak ve abartarak kendi uyarlamasını ortaya koyar. Dünya Sonu Savaşı, toplumsal düzenin, ahlaki değerlerin, genelgeçer ilkelerin tersine çevrildiği karnavalesk bir romandır. Tıpkı karnavallarda halkın günlük yaşantılarının dışında aykırı bir yaşama geçtikleri gibi romanda da karakterler alternatif bir yaşama geçerler. Değişen siyasi ve toplumsal dinamiklerin kırsal kesimde yarattığı koşullar üzerine şekillenen romanda, özgür ve kolektif bir ruhla birleşen bir grup insan hayatta kalma çabasını değiştirir. Gün geçtikçe sayıları çoğalan bu insanların ikinci yaşamı, sıradan baskıcı bağlamdan çıkan ilahi bir atmosferdir. Yaşamın her iki yönü birleştirilip bir bütünlük sergilendiği karnaval meydanlarını andıran bir roman olan Dünya Sonu Savaşı’nda toplumsal bir hareketin karnavalesk ruhu canlandırması analiz edilmeye çalışılır.
Çalışmada, Bakhtin’in edebiyat eleştirisine kazandırdığı karnavalesk kuramın temel kavramları Vargas Llosa’nın romanında ayrıntılı olarak incelenir. Yaşamın alışıldık tekdüzeliğinden çıkılması, aşağıdakinin yüceltilmesi, güçlünün itibarsızlaştırılması, uygunsuz birleşmeler, grotesk beden, toplumsal normlara ve resmi kurallara karşı alaycı yaklaşım, saygısızlık gibi karnaval edimleri açımlanır.

Anahtar Kelimeler

Mikhail Bakhtin, Mario Vargas Llosa, Dünya Sonu Savaşı, Karnaval, Karnavalesk

Kaynakça

• BAHTİN, M. M. (2004). Dostoyevski Poetikasının Sorunları. (Çev.: Cem Soydemir), İstanbul: Metis Yayınları.
• ________ (2005). Rabelais ve Dünyası. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• ________ (2020). Karnavaldan Romana: Edebiyat Teorisinden Dil Felsefesine Seçme Yazılar. (Çev.: Cem Soydemir), İstanbul: Metis Yayınları.
• BARTELT, D. D. (2005). “La flexibilidad del poder y la mitologÌa de la resistencia: el movimiento de Canudos en la politica del Brasil”. Los buenos, los malos y los feos. Poder y resistencia en América Latina. Vol.102, pp. 247-258, Madrid: Iberoamericana Editorial Vervuert.
• CLAYTON, M. (2005). “The War of the End of the World by Mario Vargas Llosa”. The Cambridge Companion to the Latin American Novel. pp. 283-294. Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/CCOL0521825334.017
• CRAIG, K. M. (1995). Reading Esther: A Case for the Literary Carnivalesque. Louisville: Westminster John Knox Press.
• CUERVO HEWITT, J. (1996). “El escritor y el monstruo en La guerra del fin del mundo”. Studies in honor of Gilberto Paolini. pp. 465-482, Newark: Juan de la Cuesta.
• DANOW, D. K. (1995). The Spirit of Carnival: Magical Realism and the Grotesque, Comparative Literature. 2. The University Press of Kentucky.
• ERKMAN-AKERSON, F. (2019). Edebiyat ve Kuramlar. İstanbul: İthaki Yayınları.
• OVIEDO, J. M. (1982). Mario Vargas Llosa: la invención de una realidad, Barcelona: Editorial Seix Barral. https://archive.org/details/mariovargasllosa0000ovie_k1e9/page/n7/mode/1up (Erişim Tarihi: 27.10. 2021)
• PARLA, J. (2018). Don Kişot’tan Bugüne Roman. İstanbul: İletişim Yayınları.
• PAZ SOLDÁN, P. (2011). “El discurso apocalíptico en La guerra del fin del mundo”. Estudios públicos. Nº. 122, EE.UU: Universidad de Cornell.
• SETTI, R. A. (1989). “Sobre la vida y la política. Diálogo con Vargas Llosa”. Ensayos y conferencias. Buenos Aires: Editorial InterMundo.
• VARGAS LLOSA, M. (2021). Dünya Sonu Savaşı. (Çev.: Süleyman Doğru), İstanbul: Can Yayınları.