KAZAN TATAR ATASÖZLERİNDE AİLE VE KADIN TEMALI METAFORLAR

Yıl 2023, , 1147 - 1166, 27.12.2023

Fatma Tekin

https://doi.org/10.55666/folklor.1354530

Öz

Bu çalışmada, Kazan Tatarlarının kadınla ilgili metaforlu atasözlerinin anlam çözümlemeleri yapılarak Kazan Tatarlarında kadının toplumsal statüsünü örnek metinler üzerinden ortaya koymak amaçlanmıştır. Çalışmanın materyalini, Nekıy İsenbet’in Tatar Ḫalıḳ Mekallerě (Tatar Halkının Atasözleri) adlı üç ciltten oluşan serinin ikinci cildinden seçilen 237 metaforlu atasözü oluşturmuştur. İncelenen atasözlerinde “Tabiat Unsurları”, “Hayvanlar”, “Beden Unsurları”, “Nesneler”, “Renkler” ve “Diğer Metaforlar” olmak üzere altı ana grup metafor tespit edilmiştir. Bu atasözlerinde Kazan Tatarlarında kadının toplumdaki yeri, kadın cinsi latifinin genel özellikleri, cinsiyete bağlı sosyal rolleri, aile ve evlilikle ilgili ise eş seçmeye ve kadın-erkek ilişkilerine dair önemli veriler elde edilmiştir. Atasözlerinde anlatıma canlılık ve güç kazandıran metaforların anlam dünyası, Türk kültürünün ve mitolojisinin düşünce evreniyle paralellik göstermektedir. Atasözlerinde en geniş metafor grubunun tabiat unsurları ve hayvanlar olduğu tespit edilmiştir. Bunlar arasında ise çiçekler ve meyveler ile at, köpek ve kuşlar ön plana çıkmaktadır. Metaforlar üzerinden atasözlerinde çizilen kadın kimliğinde; konuşkan, nazlı, hileye yatkın ve değişken tabiatı öne çıkarılmış, bu nedenle kadınlara çok fazla güvenmemek ve her kadının tabiatına göre davranmak önerilmiştir. Atasözlerinde aile; soyun devamlılığını sağlaması yanında, insan yaşamını düzenlediği için önerilen önemli bir toplumsal yapıdır. Kadının en temel sosyal rolü ise annelik ve ev hanımlığıdır.

Anahtar Kelimeler

Kazan Tatarları, kolektif tutum, atasözleri, metafor, kadın.

Kaynakça

• AKBAY, O. H. (2014). “Japon Atasözlerinde Geçen Bazı Hayvan İmgeleri Üzerine Tespitler”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 31, 127-146.
• AKSAN, D. (2004). Türkçenin Söz Varlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
• AKSOY, Ö. A. (1965). Atasözleri ve Deyimler, Ankara: TDK Yayınları.
• AKSU, B. T. vd. (2022). Türk Atasözleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• AKYILDIZ, E. C. (2017). “Söylencelerde ve Masallarda Elma Sembolü”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Eylül, 21(3):1043-1060.
• ARİSTOTELES (1987). Poetika, (Çev. İsmail Tunalı), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• AVCI, C. (2021) Atasözlerinde Nesnel Zaman “Bir Sözlü Kültür Okuma Denemesi” Gaziantep University Journal of Social Sciences, 20(2) 997-1011.
• AYDIN, Ö. E. (2019). “Yeni Türk Şiirinde Beden Algısı: Kadın Bedeni (Tanzimat’tan Cumhuriyet’e)”. Türk Kültürü ve Edebiyatında Kadın (Ed. Şerife Çağın, Dilek Maktal Canko), İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 115-138.
• BAYAT, F. (2012). Türk Mitolojik Sistemi 2 (Kutsal Dişi- Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler- İyeler ve Demonoloji), C. 2, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ÇETİNDAĞ, S. G. (2017). “Türk Kültüründe Değerler Simgesi Gül”, Akra Kültür Sanat Ve Edebiyat Dergisi, C.5, S.13, 105-123. ÇINAR, A. A. (1993). Türklerde At ve Atçılık, Ankara: Feryal Matbaacısı.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2004). Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü. Ankara: AKM Yayınları.
• ÇORUHLU, Y. (1993). “Türk Sanatında Görülen Hayvan Figürlerine ‘Gök ve Yer’ Sembolizmi Açısından Bir Bakış”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 87, İstanbul: TDAV Yuluğ Tekin Dizgi Merkezi.
• ÇORUHLU, Y. (2011). Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• DURBİLMEZ, B. (2018). Türk Dünyası Kültürü -1, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• EKİCİ, M. (2016). “Türk Kültüründe “Al” Renk”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Kış, 6/2: 103-107.
• ELÇİN, Ş. (2000). Halk Edebiyatına Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ERDEM, S. (2010). “Atasözlerinde Metaforların İşleyişi”, Millî Folklor, Yıl 22, Sayı 88, 33-37.
• ERGUN, P. (2012). Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Ankara: AKMB Yay.
• GENÇ, R. (2009). Türk İnanışları ile Milli Geleneklerinde Renkler ve Sarı, Kırmızı, Yeşil, Ankara: AKM Yay.
• GIYLMANOV, G. (1996). Tatar Mifları I, Bérénçé Kitap, Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• İÇEL, H. (2014). “Niğde Atasözlerinde Metafor ve Kullanımı”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 36, 75-83.
• İNAN, A. (2013). Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: TTK Yay.
• İSENBET, N. (2010). Tatar Ḫalıḳ Meḳalleré II, Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• KALAFAT, Y. KAMALOV, İ. (2005). “Tatar Efsaneleri”, Karadeniz Araştırmaları; Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa, ve Anadolu İncelemeleri Dergisi, C. 2, S. 6, Yaz, 52-77, Çorum: Karam Yay.
• LAKOFF, G. MARK, J. (2005). Metaforlar- Hayat, Anlam ve Dil, İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• ÖGEL, B. (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş, C. VI, Ankara: KB Yay.
• ÖLMEZ, F. (2012). “Meyve ve Türk Sanatları Bağlamında Elma”, ART-E Süleyman Demirel Üniversitesi, Güzel sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi, Kasım-Aralık, 10.
• ROUX, J. P. (1994). Türklerin Moğolların Eski Dini, (çev. Aykut Kazancıgil), İstanbul: İşaret Yay.
• SEVER, M. (2004). “Türk Halk İnançlarında Ve Halk Hekimliği Uygulamalarında Meyve”, TÜBAR-XVI-/Güz, 95-109.
• SOLMAZ, E. (2022). “Karaçay-Malkar Atasözlerinde Hayvan Sembolizmi”, Disiplinler Arası Dil Araştırmaları Dergisi, 4, 1-13.
• TEKİN, F. (2019). Kazan Tatarlarının Halk Anlatmalarında Mitolojik Unsurlar, (yayımlanmamış dok. tezi), Kayseri: Erciyes Üniversitesi, SBE.
• TÜRKMEN, F. (1999). “Eski Türklerin İnancında Tabiat Kültü”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi III, 176-182, Ege Üniversitesi Basımevi: İzmir.
• TÜRKMEN, F. (2013). “Yer, Yer Değilken; Su, Su İdi” (Her şey suydu)”, Geleneksel Türk Sanatında ve Edebiyatımızda Su, Ankara: Aski Genel Müdürlüğü Yay.
• UĞURCAN, F. Z. (2021). “Güney Sibirya Türklerinin Halk Anlatılarında Dönüştürücü Bir Güç Olarak Rüzgâr”, Folklor/Edebiyat, Cilt: 27 Sayı: 105, 69-80. 27(1):69-80.
• URAZ, M. (1992). Türk Mitolojisi, İstanbul: Mitologya Yay.
• URMANÇİ, F. (2011). Tatar Mifologiyesé Éntsiklopédik Süzlék III, Kazan: Megarif Neşriyatı.
• YAYLAGÜL, Ö. (2010). “Divânu Lugâti’t-Türk’te Yer Alan Atasözlerindeki Metaforlar”, Millî Folklor, S. 22 (85): 112-121.