TATAR KIZI (1909) VE TATAR KIZLARI (1913) ADLI ESERLERİNDEN HAREKETLE FATİH EMİRHAN’IN KADIN HAKLARI KONUSUNA BAKIŞI

Yıl 2023, , 1358 - 1367, 27.12.2023

Gözde Güngör

https://doi.org/10.55666/folklor.1376910

Öz

XIX. yüzyılın ortalarında Tatar edebiyatında Marifetçilik akımı etkisinde yeni bir edebiyat oluşmaya başlar. Musa Akyiğitzade, Zahir Bigiyev, Rızaeddin Fahreddin, Fatih Kerimi gibi temsilcilerin modern türlerin ilk örneklerini verdiği bu dönem Tatar edebiyat tarihinde Megrifetçĕlĕk (Marifetçilik) devri edebiyatı olarak adlandırılır. Bu devir aydınlarının temel gayesi halkı cehaletten bataklığından kurtarmak ve eğitim vasıtasıyla modern bir toplum oluşturmaktır. Edebi eserler bu amaç doğrultusunda kaleme alındığından gerek eser kişileri gerekse kurgu bakımından didaktik mahiyettedirler. Genellikle eserlerin kurgusu eski ve yeni dünya görüşünün çatışması üzerine oturtulur ve bu çatışma ile bir taraftan cehalet eleştirilirken diğer taraftan eğitimi, ahlakı, davranış biçimleriyle her yönden idealize edilmiş kadın ve erkek tiplemeler ile modern toplum için örnek bireyler okura sunulur.
Rus meşrutiyeti sonrasında değişen siyasi ve toplumsal koşullar doğrultusunda bir önceki dönemden farklı bir edebiyat anlayışı gelişmeye başlar. Özellikle 1906-1908 yılları arası edebiyat dünyasında gözlenen edebi gelişmeler modernizmin müjdecisi niteliğindedir ve nihayet 1910’lu yıllar itibarıyla Rus ve Avrupa edebi akımlarının etkisinde modernist çizgide Tatar edebiyatı oluşur. Kuşkusuz bu devrin edebiyatçıları da tıpkı bir önceki dönemin temsilcileri gibi çağdaş bir Tatar toplumu yaratmayı hedeflemektedirler. Bununla birlikte toplumsal meselelere yaklaşımları, ideolojileri, edebiyat anlayışları ile seleflerinden farklılaşırlar.
Abdullah Tukay, Ayaz İshaki, Galiesgar Kamal, Mecit Gafuri, Derdmend, Necip Dumavi, Gali Rehim, Feyzi, Şehir Ehmediyev, Galimcan İbrahimov gibi temsilcileriyle gelişen modernist Tatar edebiyatının mühim temsilcilerinden biri de Fatih Emirhan (1886-1926)dır. Edebiyat tarihinde Emirhan XX. yüzyıl başı Tatar edebiyatını çeşitli yönleriyle Batı edebiyatına yakınlaştırmış oluşuyla tanınır. Bu çalışmanın ‘Giriş’ bölümünde yazar; edebi akım, inşa, usul vb. konularda Tatar basın hayatı ve edebiyatına kazandırdığı yenilik üzerinden tanıtılmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde Tatar toplumunda aydınlanma devrinin en başta gelen meselelerinden biri olan kadın hakları konusuna yazarın eserleri üzerinden değinilmiştir. Bu bölümde yazarın kadın temasını doğrudan ya da dolaylı olarak ele aldığı roman, piyes vb türlerdeki tüm eserleri verilmemiş konu kıssa geleneği ile kaleme aldığı Tatar Kızı (1909) ve Tatar Kızları (1913) eserleriyle sınırlandırılmıştır. Son olarak ‘Değerlendirme ve Sonuç’ bölümünde ise yazarın sözü edilen eserleri ve kadın teması bir önceki devir edebiyatıyla mukayese edilerek değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fatih Emirhan, Tatar Kızı, Tatar Kızları, Modern Tatar Edebiyatı, XX. yüzyıl başı

Kaynakça

• ALUŞEV, R. İ. (2005). “Fatih Emirhan Turında İstelĕkler”. Fatih Emirhan Turında İstelĕkler. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı, 7-12.
• BAYÇURA, Ş. (1966). “Tatar Yeşlerĕ Hareketĕ Hem Fatih Emirhan”. Kazan Utları. S. 1, 114-123.
• EMİRHAN, F. (2007a). “Tatar Kızı”. Tatar Halık Hikayelerĕ. Kazan: Megarif Neşriyatı, 49-57.
• EMİRHAN, F. (2007b). ”Ay Östĕnde Zöhre Kız”. Tatar Halık Hikayelerĕ. Kazan: Megarif Neşriyatı, 49-57.
• EMİRHAN, F. (2007c). “Söyĕnbike”. Tatar Halık Hikayelerĕ. Kazan: Megarif Neşriyatı, 31-34.
• GANİYEVA, R. K. (2016). “XX. Gasır Başı Tatar Modernistik Edebiyatı Hem Fatih Emirhan”. Fenni Tatarstan, S.4, 29-36.
• GARİFULLİN, V. Z. (2016). “Fatih Emirhan’nın Jurnalistlik Hem Publitsistlik Ĕşçenlĕgĕ”. Fenni Tatarstan, S. 4,37-48.
• GIYLACEV, T. Ş. (2016). “Fatih Emirhan’ın Edebiy-Tenkidiy Ĕşçenlĕgĕ”. Fenni Tatarstan, S. 4, 48-56.
• GIYLACEV, T. Ş. (2021). “Tatar Halkının Ruhi Hem Medeni Yaňarışında Fatih Emirhan”. Fenni Tatarstan, S.1,87-104.
• KURBAN, İ. (2008). “Fatih Emirhan”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. S. 25,25-32.
• ÖGEL, B. (1995). Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÖNER, M. (2009). Kazan- Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖNER, M. (2020). “Tatarlarda Marifetçilik ve Ceditçilik Üzerine Notlar”. Gazi Türkiyat, S. 46, 45-53.
• ÖZTÜRK, N. (2020). “Mevlana’nın Eserlerinde Bir Yükseliş Motifi Olarak Zühre”. Turkish Studies: Social Sciences. C. 15, S. 3,1411-1422.
• TUFAN, H. (2007). Eserler Biş Tomda 2. Tom. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• URMANÇĔ, B. (2005) “Fatih Emirhan Bĕlen Oçraşuvlarım”, Fatih Emirhan Turında İstelĕkler. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı, 50-54..
• URMANÇİYĔV, F. (1973). “Nik Akmadım Deryaga Boz Bulıp”. Kazan Utları, S. 11, 157-167.
• VOLİN, B. M. ve UŞAKOV, D. N. (1938). Tolkovıy Slovar’ Russkogo Yazıka Tom II. Moskva: Gosudarstvennoye Izdatel’stvo Inostrannıh i Natsional’nıh Slovarey.
• VOLİN, B. M. ve UŞAKOV, D. N. (1940). Tolkovıy Slovar’ Russkogo Yazıka Tom IV. Moskva: Gosudarstvennoye Izdatel’stvo Inostrannıh i Natsional’nıh Slovarey.
• ZAHİDULLİNA, D. (2011). Tatar Edebiyat Tariyhı I. Kazan: Kazanskiy Universitet.