GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE AYDIN VİLAYETİNDE İPEKÇİLİK: SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASIN SÜRDÜRÜLMESİNDE KADININ ROLÜ

Yıl 2024, , 714 - 723, 31.08.2024

Aslı Zeynep Uzun

https://doi.org/10.55666/folklor.1432267

Öz

İnsanlık tarih boyunca örtünme, sıcak ve soğuk gibi olumsuz hava şartlarından korunma, süslenme benzeri amaçlarla deri, pamuk gibi hammaddelerden çeşitli kıyafet ve aksesuarlar üretip kullanmıştır. Bu kıyafet ve aksesuar üretiminde kullanılan hammaddelerden biri de yüzyıllar boyunca ipek olmuştur. Bu doğrultuda ipek böcekleri önce yetiştirilmiş ardından böceğin ördüğü kozalardan ipe çekilerek çeşitli ipek ürünler dokunmuştur. İpeğin hammadde olarak elde edilmesi, kullanılır hale getirilmesi ve sonrasında ipekli ürünlerin çeşitlenerek üretilmesi asırlar boyunca geliştirilen geleneksel bilgi ve tecrübelerin elde edilmesiyle gerçekleştirilmiş ve bunun sonucunda ipek böcekçiliği ve ipekli dokuma geleneği oluşmuştur. Osmanlı Devleti döneminde Bursa, Amasya, Tokat gibi şehirlerde ipek böcekçiliği yapılmışken günümüze baktığımızda Diyarbakır, Antalya, İzmir gibi illerde ipek böcekçiliği hala yapılmaktadır. İpek böcekçiliğini sürdüren şehirlerden biri de Aydın’dır. Osmanlı döneminde İzmir’in hinterlandı Aydın, ipek böcekçiliğini sürdürmüş olan illerden biridir. Tarih boyunca Aydın’da; ipek böceklerinin beslendiği dutların yetişmesi, ipek böceklerinin yetiştirilmesi için uygun iklim şartlarına sahip olması, ipek ticaretinin sağlanması için elverişli bir konumda bulunması gibi sebepleriyle ipek böcekçiliği ve ipekli dokuma geleneğinin devam etmesinde tarihi, coğrafi ve sosyal sebepler mevcuttur. İpeğin elde edilmesinden örtünme, korunma ve süslenme amacıyla üretilen ürünlere dönüştürülme sürecinde üreticilerin ağırlıklı olarak kadınlardan oluştuğu tespit edilmiştir. Günümüzde de ipek böcekçiliği ve ipekli dokuma geleneğinin sürdürülmesinde kadınlar aktif rol oynamaktadır. Bu makalede, Aydın şehri örneklem olarak seçilerek 2003 yılında ortaya konmuş olan ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin 2006 yılında taraf olduğu Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi (SOKÜM Sözleşmesi) kapsamında somut olmayan kültürel miras unsurlarından biri olan ipek böcekçiliği ve ipekli dokuma geleneğinin sürdürülmesinde kadınların rolü incelenmiştir. Aydın ilinde ipek böcekçiliği geleneğini sürdüren kadınlardan yola çıkılarak “Bu geleneği neden ağırlıklı olarak kadınlar sürdürmektedir?” ve “Geleneğin aktarımında kadınların rolü nedir?” soruları cevaplandırılmaya çalışılmıştır. Bu çalışma, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından 222K087 numaralı proje ile desteklenmiştir. Projeye verdiği destekten ötürü TÜBİTAK’a teşekkürlerimizi sunarız. Ayrıca bu makale “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Yaşatılarak Korunmasında Kadınların Rolü: Ödemiş İpek Böcekçiliği ve İpekli Dokuma Geleneği Örneği” başlıklı projenin ve yine aynı adlı tez çalışmasının bir çıktısıdır.

Anahtar Kelimeler

İpek böcekçiliği, dokuma geleneği, kadın, somut olmayan kültürel miras

Destekleyen Kurum

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)

Proje Numarası

222K087

Kaynakça

• Referans1 Referans1 Referans1