A Study On Carpet Knıves Used In Hand Carpet Weavıng In The Example Of Aksaray Regıon

Yıl 2024, , 1297 - 1306, 27.12.2024

Semra Kılıç Karatay

https://doi.org/10.55666/folklor.1541737

Öz

Anahtar Kelimeler

Carpet knife, handmade carpet, Aksaray, weaving, weaving yarn

AKSARAY YÖRESİ ÖRNEĞİNDE EL HALISI DOKUMACILIĞINDA KULLANILAN HALI BIÇAKLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Öz

Halı dokuma çok eski tarihlerden beri yapılan geleneksel el sanatları arasında yer almaktadır. Aksaray ve çevresi tarih olarak eski dönemlerden beri kirkitli dokuma yapan yerleşim alanlarından biridir. Teknoloji ve iş olanaklarının az olduğu dönemlerde önemli geçim kaynaklarından olup, kadın, erkek ayırt etmeksizin halı ve düz dokumasının yapıldığı yörelerdendir. 21. yüzyılın başlarına kadar halı veya kilim gibi kirkitli dokuma örneklerinin yapılabilmesi için yer veya mekânın bir önemi yoktu. Köy, kasaba ve ilçelerde dokuma yapılabildiği gibi merkeze bağlı yerleşim bölgelerinde ev veya atölyelerde dokuma yapılabilmekteydi. İş olanaklarının, okur- yazar seviyesinin yükselmesi ve sanayileşmenin gelişmesi, maddi getiri amaçlı dokunanın, el emeği dokuma örneklerinin alım değerinin düşmesi gibi nedenlerden dolayı kültürel değerlerimizden olan kirkitli dokuma sanatı önemini giderek yitirmektedir. Halı dokumalarının yapılabilmesi için belli başlı araç ve gereçlere ihtiyaç duyulmaktadır. Halı bıçağı, havlı dokumaların yapılabilmesi için gerekli olan malzemelerden biridir. Halı bıçağı, halı dokumalarında atılan düğüm iplerinin yüksekliklerinin istenilen yükseklikte kesilebilmesi için kullanılmaktadır. Halı dokuma örneklerinde kullanılan halı bıçaklarının ilk örneklerine dair kesin bilgi bulunmamaktadır.
Bu çalışmada, Aksaray yöresinde el halısı dokumacılığında kullanılan halı bıçaklarının tarihçesi, çeşitleri, özellikleri, yapım aşamaları araştırılmıştır. Alan araştırması ve literatür taraması yöntemleri kullanılan bu çalışma, Aksaray yöresi ile sınırlandırılmıştır. Yörede yapılan alan araştırmasında gerçekleştirilen sözlü görüşmeler sonucunda 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Aksaray yöresinde halı dokumalarında kullanılan halı bıçak örneklerine dair sözlü verilere ulaşılabilmiştir. Aksaray ve çevresinde halı bıçağının tarihçesi incelendiğinde ulaşılabilen verilerden 20. yüzyılın ikinci yarısından günümüze kadar el yapımı halı bıçaklarının kullanıldığı görülmektedir. Alan araştırması kapsamında halı bıçağı yapan ustalarla gerçekleştirilen sözlü görüşmeler sonucunda halı bıçağının yapılışını babalarından veya dedelerinden öğrendikleri saptanmıştır. Buna göre, halı dokumalarında kullanılan el yapımı bıçaklar iki çeşittir. Tarihçesi açısından bakıldığında ilk kullanılan halı bıçağı, yapıldığı dönemlerde atık malzemelerden elde edilen bıçak örneğidir. Bıçağın baş bölümü olarak yapılan kısmında atık yağ tenekelerinin kullanıldığı, baş kısmının tahta sap gövdesi içine yerleştirilerek monte edildiği ve daha sonra düğüm uçlarının kesilmesi için baş kısımların içerisine tıraş jiletinin yerleştirilmesi ile elde edilen halı bıçağı örneğidir. İkinci halı bıçağı ise teknolojinin gelişmesi ile elektronik araçlardan yararlanılarak tahta sap kısmına monte edilmiş metal levhaların uç kısımlarının keskin hale getirilmesi ile kullanılan halı bıçaklarıdır. Halı dokumalarında kullanılan el yapımı halı bıçakları aynı zamanda, yapıldıkları yörenin refah durumu veya sosyal yaşamlarının değerlendirilmesinde bilgi veren birer belge niteliğindedir. Günümüzde, halı dokuması yapan yörelerde dokuma yapan kişilerin çoğunlukla hazır fabrikasyon ürünü halı bıçakları kullandıkları görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Halı bıçağı, el halısı, Aksaray, dokuma, dokuma ipi

Kaynakça

• KÜÇÜKKURT Ü. (2019). “Afyonkarahisar’da Geleneksel Bıçak Üretimi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research Cilt: 12 Sayı: 64.
• ÜÇER, M. (1995). ‘‘Ata yadigârı El Sanatımız: Sivas Bıçakçılığı.’’ Revak Dergisi.1995.
• SEVİNÇ, B . (2013). “Yiğit ve Silahlı Adam Diyalektiğinde Kılıç İmgesi.”, Turkish Studies. Volume: 8/6, 619-639.
• DAVULCU M. (2017). “Antalya’da Geleneksel Gardıç Bıçakçılığı ve Yaşayan Son Ustaları”, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Yıl:5, Sayı:10.
• ÖGEL, B. (1991). İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi, Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, Ankara: TTK Yayınları. Referans 6 TÜRKMEN, F. ve TÜRKER, F. (2014). “Geleneklerde ve İnançlarda Demir”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 14.
• Sözlü Görüşmeler BAYLAN Nusret, Aksaray Armutlu Köyü 1969, ilkokul, Bıçak ustası (Görüşme tarihi:15.09.2023)
• TOSUN Demir, Aksaray Taşpınar Kasabası 1974, ilkokul, Bıçak ustası (Görüşme tarihi: 20.09.2023)