KÜLTÜREL BELLEĞİN AKTARIMINDA VAAZLARIN ROLÜ: VAAZ-FOLKLOR İLİŞKİSİ

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 3, 387 - 421, 16.12.2019

Serhat Sabri Yılmaz

Öz

Türkiye folklor çalışmaları
literatüründe “dinî” bağlamda birtakım çalışmalar yapılsa da bu çalışmaların
hangi folklor çalışma kadrosu içinde değerlendirilmesi gerektiği üzerine
herhangi bir tartışma görülmemektedir. Bunun başlıca sebeplerinden biri
şüphesiz semavî din-folklor ilişkisi bağlamında yapılan çalışmaların az
olmasıdır. Bu açıdan bakıldığında semavî din-folklor ilişkisinin ve bir çalışma
kadrosunun belirlenmesinin zaruri olduğuna dikkat çekilmelidir. Folklorun
çalışma kadrosu olarak dinî folklorun inceleme alanlarından biri de vaazlardır.

Vaazların toplumlar
üzerindeki dinî ve siyasî etkisi üzerine herhangi bir yorum yapmamakla birlikte
halkbilimsel açıdan pek çok işlevi yerine getirdiği söylenebilir. Vaazların
birleştirici, ekonomik, tanıtıcı, milli değerlere, toplumsal kurallara ve törelere
destek verme, psikolojik rahatlatma ve siyasî işlevlerinin yanı sıra kültürel
belleği aktarma ve halkı kültürlendirme (eğitme-öğretme) işlevleri de
bulunmaktadır. Vaizler, nesilden nesle aktarılarak gelen ve kültürel bellekte
yer alan pek çok folklorik unsuru vaazlarında kullanmaktadırlar. Bu bağlamda,
vaizler vaaz metinleri içinde fikirlerini güçlendirmek adına sözlü kültür
ürünlerine yer vererek gizli bir işlevi de yerine getirmiş olmaktadırlar. Bu
çalışmada, “dinî folklor” çalışma kadrosu ve “vaaz” merkezli çalışmalar
üzerinde kısaca durulacak ve kültürel bellek aktarımı bağlamında Türkiye’de
icra edilen vaazlarda hangi sözlü kültür unsurlarının kullanıldığına dikkat
çekilecektir.

Anahtar Kelimeler

dinî folklor, kültürel bellek, sözlü kültür, vaaz, vaizlik

Kaynakça

• BLOUNT, M. (1992). “The Preacherly Text: African American Poetry and Vernacular Performance”. PMLA. 107(3): 582-593.
• BORATAV, P. N. (2013). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• CHESEBROUGH, D. B. ve MCBRİDE L. W. (1990). “Sermons as Historical Documents: Henry Ward Beecher and the Civil War”. The History Teacher. 23(3): 275-291.
• CODE, T. (1989). “Discourses and Contexts of Power: A New England Village Preacher as Case Study”. Australasian Journal of American Studies. 8(2): 14-24.
• DANIELSON, L. (1986). “Religious Folklore”. Folk Groups And Folklore Genres: An Introduction. University Press of Colorado. Utah State University Press. 45-69.
• DEMİR, S. (2013). Sivas’ta Dinî Musiki Folkloru. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• EREN, M. (2018). “Bir Halk Bilimi Kavramı ve Çalışma Alanı Olarak Halk Dini”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 28: 149-172.
• GÜZEL, R. (2013). 52 Haftaya 52 Vaaz. İstanbul: Irmak Yayınları.
• KOÇ, T. (2017). Din Dili. İstanbul: İz Yayıncılık.
• OZAK, M. (1993). İrşad. 3 Cilt. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi Yayınları.
• ÖZDEMİR, M. (2013). “Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatının Cuma Hutbelerinde Kullanımı ve Öğretici İşlevi”. Milli Folklor. 97: 76-90.
• PITTS, W. (1989). “West African Poetics in the Black Preaching Style”. American Speech. 64(2): 137-149.
• PRIMIANO, L. N. (1995). “Vernacular Religion and the Search for Method in Religious Folklife”. Western Folklore: Reflexivity and the Study of Belief. 54(1): 37-56.
• ROSENBERG, B. A. (1970). The Art of the American Folk Preacher. New York: Oxford University Press.
• SELİMOĞLU, S. (2014). “Tarikat Folkloruna Dikkat Çeken İlk Araştırmacılarımızdan Cemaleddin Server Revnakoğlu”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 53: 187-196.
• SEVER, M. (2011). “Religion and Folk Beliefs”. Journal of World of Turks. 3(1): 67-76.
• TANYU, H. (1976). “Dinî Folklor veya Dinî-Manevî Halk İnançlarının Çeşit ve Mahiyeti Üzerinde Bir Araştırma”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 21(1): 123-142.
• TÜRKMEN, N. (2011). Türkiye’de Hac Folkloru. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YILDIRIM, D. (2016). Türk Edebiyatında Bektaşî Fıkraları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• YODER, D. (1974). “Toward a Definition of Folk Religion”. Western Folklore: Symposium on Folk Religion. 33(1): 2-15.