SAHA TÜRKLERİNİN “ÜÇÜGEY ÜDÜGÜYEN VE KUSAGAN HOCUGUR’” OLONHOSUNDA KADIN KARAKTERLER

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 59 - 80, 30.04.2020

Muvaffak Duranlı

Öz

Saha Türk destanları, Saha Türk toplumunun zaman içinde geçirdiği kültürel ve sosyal aşamaları yansıtan oldukça hacimli anlatmalardır. Bu anlatmalarda yakın tarihin önemli olaylarının yansımalarının yanı sıra Saha Türk inanç sisteminin pek çok unsuru, şamanistik karakterler, alt ve üst dünyanın kutsal varlıkları yer almaktadır.
İnançla ilgili unsurlar ve şamanistik özellikler bazen destanlara masalsı bir görünüm vermekte ve bu tür destanlarda masal çizgilerinin ağırlık kazandığı görülmektedir. Saha Türk destanlarında masalsı unsurların belirgin olmasının nedenlerinden biri, çoğunlukla düşmanın bu dünyanın bir bireyi olmamasından kaynaklanmaktadır. Destanlarda düşman, yeraltı dünyasında yaşayan ve insanoğluna zarar vermek amacıyla yeryüzüne çıkan kötü varlık, “abaası”dır.
Saha Türklerinin masalsı unsurlarının daha az belirgin olduğu destanlarında erkek karakterler yoğunluk kazanırken masalsı çizgilerin belirgin olduğu anlatılarda kadınların daha belirgin yer aldığı görülmektedir.
Makalede üzerinde duracağımız “Üçügey Üdügüyen ve Kusagan Hocugur” adlı Saha Türk destanı yakın zamanda kaydedilmiş, masalsı özellikleri ön planda olan bir destandır. Bu nedenle anlatımda kadın karakterler erkek karakterlerden daha belirgin olarak yer almaktadır. Bir karakterin anlatıda daha belirgin bir şekilde ifade edilebilmesi için temel koşullardan biri de anlatımda önemli bir işlev üstlenmesidir. Bu nedenle kadınların karakterleri üzerinde durulurken anlatımdaki işlevleri de ele alınmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

masal, destan, kadın, kahraman

Kaynakça

• Borisov, Y. P., (2019) “Stilistiçeskie Osobennosti Teksta Olonho ‘Devuşka- Bogatır Djırıına Djırılıatta’ P. P. Yadrihinskogo- Beceele”, Vestnik Severo- Vostoçnogo Federalnogo Universiteta imeni M. K. Ammasova, Seriya Eposovedenie, No 2, 82- 95. Burnaşev, N. P., (1993) Yakutskiy Geroiçeskiy Epos. Kııs Debiliye, Novosibirsk. Çobanoğlu, Özkul. (2007). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları. Danilova, A. N., (2014) “Jenskie Obrazı v Olonho D. A. Tomskoy ‘Yuçyugey Yudyuyen, Kusagan Hodjugur’”, Gramota. Fiologiçeskie Nauki. Voprosı Teorii i Praktiki, No 2, 82- 84. Duranlı, M., (2010) Saha (Yakut) Büyü Masalları, Kömen, Konya. Emelyanov, N. V., (2000) Syujetı Olonho o Zaşçitnikah Plemeni, Novosibirsk. Ergis, G. U., (1974) Oçerki Po Yakutskomu Folkloru, Yakutsk. Ergis, G. U., (1965) Yakutskie Skazki, I. Cilt, Yakutsk. Hudyakov, İ. A., (1890) Verhoyanskiy Sbornik. Yakutskie skazki, Pesni, Zagadki i Poslovitsı, A Takje Russkie skazki i Pesni, Zapisannıya v Verhoyanskom Okruge İ. A. Hudyakovım. İrkutsk. Jirmunskiy, V. M., (1979) Sravnitelnoe Literaturovedenie, Leningrad. Kuzmina, A. A., “Syujetnıe Osobennosti Olonho D. A. Tomskoy ‘Üçügey Üdügüyen, Kusagan Hocugur”, Filologiçeskie Nauki. Voprosı Teorii i Praktiki, 2014, S. 31, 995- 97. Kuzmina, A. A., “Transformatsİya Mifologiçeskih Obrazov Yakutskogo Geroiçeskogo Eposa (Na Materiale Olonho Vilyuyskogo Regiona”, Geroiçeskiy Epos i Skazitelskoe İskusstvo Narodov Evrazii: Sohranenie, İzuçenie i Populyarizatsiya, Materialı Vserossiyskoy Nauçno- Praktiçeskoy Konferentsii s Mejdunarodnım Uçastiem, Posvyaşçennoy 100- Letiyu So Dnya Rojdeniya Skazitelnitsı Natali Çernoevoy, Gorno Altaysk, 2019, ss. 367- 376. Orosina, N. A., (2014) “Obrazı Udaganok V Yakutskom Geroiçeskom Epose (Po Materialam Olonho Tattinskoy Lokalnoy Traditsii)”, Vestnik Kalmıtskogo İnstituta Gumanitarnıh İssledovaniy RAN, No 4, 160- 164. Pekarskiy, E. K., (1908) “Udaganki Uolumar i Aygır”, Obraztsı Narodnoy Literaturı Yakutov, III. Cilt, I. Fasikül, S- Petersbug, 148- 194.
• Puhov, İ. V., (1975) Geroiçeskiy Epos Tyurko- Mongolskih Narodov Sibiri. Obşçnost, Shodstva, Razliçiya, Moskova.
• Puhov, İ. V., (1962) Yakutskiy Geroiçeskiy Epos Olonho. Osnovnıe Obrazı, Moskova.
• Seroşevskiy, V. L., (1896) Yakutı. Opıt etnografiçeskogo issledovaniya, S- Petersburg.
• Sleptsov, P. A., (1972) Yakutsko- Russkiy Slovar, Moskova.
• Tomskaya- Çayka, D. A., (2011) Üçügey Üdügüyen i Kusagan Hocugur, Yakutsk.
• Urmançe, F., (2015) Tyurkskiy Geroiçeskiy Epos. Sranvitelno- İstoriçeskie Oçerki, Kazan.
• Zaharova, A. E., (2009) “Olonhosut- Udaganka- Şaman: V Kontekste Syujetov Olonho, İzdannıh v ‘Obraztsah Narodnoy Literaturı Yakutov’ E. K. Pekarskogo”, Mejkulturnoe Vzaimodeystvie v Sibiri: İstroriko- Etnografiçeskie, Lingvistiçeskie, Literaturovedçeskie Aspektı, Yakutsk, 352- 362.