SANATSAL VE ESTETIK BIR UNSUR OLARAK EDEBI YARATICILIKTA DESTANSI GELENEKLER

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 3, 590 - 610, 24.12.2020

Nerkes Akhmetovna Khubbıtdınova Gulnar Vilbanovna Yuldybaeva

Öz

Edebiyatta folklor geleneklerini ortaya çıkarmak ve incelemek filoloji bilimi için acil bir sorundur. Folklor estetiğinin sanatsal ve estetik işlevselliğinin hem sözlü halk sanatı, özellikle destan, hem de edebi çalışmalarında tesis edilmesi bu konunun önemini artırmaktadır. Bununla birlikte, hem destansı bir anıtın dokusunda hem de edebi bir romanın veya hikayenin olay örgüsünde yer alan geleneksel imgelerin, motiflerin, olay örgüsünün yanı sıra ritüel ve geleneklerin tanımlanmasına ve oluşturulmasına adanmış çalışmalarda, sanatsal işlevselliğine çok az dikkat edilir (veya hatta atlanır). Bu makalede yapılan çalışmanın yeniliği budur.
Makalenin amacı, epik ve edebi eserlerde kullanımlarının özelliklerini izlemek için bireysel folklor tematik motifleri (muhtemelen anahtar), imgeleri tanımlamaktır.
Araştırmanın materyalleri, folklor geleneklerinin sanatsal ve estetik öneminin en açık şekilde ifade edildiği Başkurt destanı, bireysel yazarların edebi eserleriydi. Burada özellikle Başkurt destanları "Ural-Batyr", "Akhak-Kola" örneği kullanılarak, geleneklerin hem dar hem de geniş anlamıyla sanatsal ve estetik bulduğu ulusal edebiyatta, etnopedagojik geleneklerin ideolojik ve tematik yansımasını ortaya çıkarmak ve analiz etmek için bir girişimde bulunulmuştur.
Araştırma yöntemi olarak destansı yaratımın doğası hakkındaki bilgiyi genişletecek ve derinleştirecek sistemik, entegre bir yaklaşımın uygulanmasıyla birlikte folklor geleneklerinin başlangıçta sanatsal zenginleştirmenin bir aracı olarak kullanıldığı bir edebi eserde doktolojik, analitik, karşılaştırmalı analiz yöntemleri seçildi.
Makalenin yazarları, destanların yüzyıllardır şekillenen ve halk sözlü ve şiirsel yaratıcılığında korunan sanatsal geleneklerinin cilalandığı, ağızdan ağza, nesilden nesile geçtiği, bu da anlatı yaratıcılığında bir gelenek olduğu sonucuna varmışlardır. Destanlarda evrensel, hümanist, ahlaki ve etik ilkeler, aynı zamanda bir gelenek olan didaktik, öğretici ilke, kadimlerin antlaşması ve bilgeliği ile iç içe geçmiştir. Hem ortaçağ Başkurt şiiri hem de modern düzyazı metinleri çoğu kez epik tuvallerinde insanların mitolojik bakış açısını, inançlarını ve kutsal bilgilerini içerir. Bu nedenle, ikincisinde, birçok Türk halkının kutsal, totemik bir hayvanı olan bir kurt imgesi tarafından özel bir statü işgal edilir. Edebi bir eser olarak “Başkurtlar”, bireysel yaratıcılığın meyvesi, genellikle sanatsal olarak dönüştürülmüş bir tür sanatsal ve estetik işlevsellik ile donatılmış halk geleneklerine atıfta bulunur.

Anahtar Kelimeler

folklor, edebiyat, gelenek, sanatsal ve estetik işlevler

Kaynakça

• Beletskiy, A. İ. (1964) İzbrannıye trudı po teorii literaturı / Pod obşç. red. N. K. Gudziya; sost. i primeç. A. A. Gozenpuda. - Prosveşçeniye, Moskva.
• Belov S. V. (1972) Statya A. Bema o traditsiyah Puşkina v tvorçestve Dostoyevskogo // Russkaya literatura XIX veka. Voprosı süjeta i kompozitsii / Redkol. G. V. Krasnov (otv. red) i dr. Gorkiy: GGU, Moskva.
• Freydenberg, O. M. (1988) Sistema literaturnogo süjeta // Montaj. Literatura. İskusstvo. Teatr. Kino / Sostavitel: M. B. Yampolskiy. Nauka, Moskva.
• Gali Kul (1985) Skazaniye o Yusufe / Per. s türksk. S. N. İvanova. Tatknigoizdat, Kazan.
• Garipova, T. Х.(2009) Burenuşka: roman-epopeya. Kitap, Ufa.
• Hubbitdinova, N. A. (2016) Folklor v başkirskoy literature: hudojestvenno-estetiçeskiy aspekt (XIII - naçalo XX veka). Gilem, Ufa.
• Hubbitdinova, N. A. (2020) Obraz «yabloko» v folklornom soznanii (na materiale başkirskogo narodnogo tvorçestva) // Filologiya i çelovek. Barnaul.
• Levi-Stross, K. (1985) Struktura i forma // Zarubejnıye issledovaniya po semiotike folklora / Sost. E. M. Meletinskiy, S. Ü. Neklüdov. - Nauka, Moskva.
• Meletinskiy, E. M. (1986) Vvedeniye v istoriçeskuyu poetiku eposa i romana, Nauka, Moskva.
• Mirbadaleva, A. S. (1977) Ural-batır. Başkirskiy narodnıy epos / Avt. issled.; avt. komment. A. S. Mirbadaleva i M. M. Sagitov; Başkirskiye tekstı podgot. M. M. Sagitov, A. İ.
• Harisov; per. N. V. Kidayş-Pokrovskoy [i dr.]; otv. red. N. V. Kidayş-Pokrovskaya, (Epos narodov SSSR). (Na başk. i russ. yaz.). Nauka, Moskva.
• Mergen, K. (1961) Epiçeskiye pamâtniki başkirskogo naroda, Başknigoizdat, Ufa.
• Propp, V. Ya. (1986) İstoriçeskiye korni volşebnoy skazki. İzd-vo LGU, Leningrad.
• Putilov B. N. (2003) Folklor i narodnaya kultura. Peterburgskoye Vostokovedeniye, Sankt-Peterburg.
• Sagitov, M. M. (1972) Başkirskoye narodnoye tvorçestvo: Epos. T. 1. / Sost., avtor vstup. st. i komment. M. M. Sagitov. Otvet. red. A. İ. Harisov. Başknigoizdat, Ufa.
• Sagitov, M. M. (1987) Başkirskoye narodnoye tvorçestvo: Epos / Sost. M. M. Sagitov, komment. N. T. Zaripov, M. M. Sagitov, A. M. Suleymanov. Başknigoizdat, - Ufa.
• Sagitov, M. M. (2009) Mifologiçeskiye i istoriçeskiye osnovı başkirskogo narodnogo eposa. Kitap, Ufa.
• Silantev, İ. V. (1999) Teoriya motiva v oteçestvennom literaturovedenii i folkloristike: Oçerk istoriografii. - İDMİ, Novosibirsk.
• Skaftımov A. P. (1972) Nravstvennıye iskaniya russkih klassikov. Hudoj. lit., Moskva.
• Suleymanov, A. M. (1981) Başkirskoye narodnoye tvorçestvo: Skazki. Kn. 4. / Sost., avtor vstup. st. A. M. Suleymanov, komment. L. G. Barag, A. M. Suleymanov. Otvet. red. S. A. Galin. Başknigoizdat, - Ufa.
• Sultangareyeva, R. A. (1998) Semeyno-bıtovoy obrâdovıy folklor başkirskogo naroda. Gilem, Ufa.
• Şklovskiy V. B. (1983) O teorii prozı. Sovetskiy pisatel, Moskva.
• Tomaşevskiy, B. V. (1960) Puşkin i Frantsiya, Sovetskiy pisatel, Leningrad.
• Veselovskiy, A. N. (1989) İstoriçeskaya poetika, Vısşaya şkola, Moskva.
• Yakupova, G. M. (2013) Jenşçinı: trilogiya. - Kitap, Ufa.
• Yunusaliyev, B. M. i dr. (1984) Manas: kirgizskiy narodnıy epos. 1 kn. / Sost. i podgot. teksta: B. M. Ünusaliyev i dr.; per. A. S. Mirbadalevoy, N. V. Kidayş-Pokrovskoy i dr.; komment. A. S. Mirbadalevoy i dr. Nauka, Moskva.