TUVA ÇALIŞMALARI ALANINDA BİR KADIN ARAŞTIRMACI: EKATERİNA DMİTRİYEVNA PROKOFYEVA

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 3, 479 - 498, 24.12.2020

Muvaffak Duranlı

Öz

Sibirya Türk halklarının incelenme süreci, genel olarak Sibirya halklarının incelenme süreci ile bir bütünlük içermektedir. Çarlık Rusya’sı için Sibirya, bir bütün olarak Rus devlet sistemine katılması, her türlü zenginliğin Moskova’daki iktidar tarafından kullanılması gereken bir bölgedir. Sibirya’nın Rus hâkimiyetine girme sürecindeki temel çalışmalar, bilimsel olmaktan ziyade Rusya’ya tâbi kılma politikasına hizmet etmiştir. Hazırlanan istatistiki raporlar, nüfus sayımları, yerli halkların dillerini öğrenme, onlar için Rus alfabesi temelinde alfabeler oluşturma, kutsal metinlerin yerli halkların diline çevrilmesi, Hristiyanlaştırma çabaları, bütün bunlar, bir halkı çok yönlü incelemekten çok onu sisteme dâhil etme politikasına hizmet eden çalışmalardır.
Belirgin bir politik çıkar göz etse de bu ilk dönemde sürgün, seyyah, rahip, devlet memuru olarak bu topraklara gelen kişilerin çalışmaları daha sonra gerçekleştirilecek bilimsel çalışmalara temel oluşturmuştur.
Çarlık Rusyası’nın son yüzyılında başlayan akademik çalışmalar Sovyet döneminde de sürmeye devam etmiştir. Sovyet Rusya dönemindeki çalışmalar da elbette dönemin politikası ile bağlantılı olarak Hristiyanlaştırma yerini Sibirya’nın yerli halklarının sosyalist sistem içinde yer almaları politikasına bırakmıştır.
Her iki dönemde de amaç ne olursa olsun yapılan pek çok çalışmanın erkek araştırmacılar tarafından gerçekleştirilmiş olduğu anlaşılmaktadır. Sovyet Rusya döneminde bir önceki dönemden farklı olarak az sayıda kadın araştırmacının Sibirya topraklarında çalışmalar yaptığı bilinmektedir. Bu kadınlar arasında ilk planda Ekaterina Dmitriyevna Prokofyeva adı yer almaktadır. Başlangıçta Selkuplar üzerine çalışan Prokofyeva, zaman içinde çalışma alanını genişletmiş ve Sibirya’nın diğer halklarını da çalışmalarında kullanmaya başlamıştır. Prokofyeva’nın bilimsel üretiminin son dönemindeki çalışmalarının Tuvalar üzerine yoğunlaştığı görülmektedir.
Bu makalede Ekaterina Dmitriyevna’nın zor yaşamı, onun Tuva Türk kültürünün incelenmesine yaptığı katkı ve ölümünden ancak otuz üç yıl sonra yayınlanabilen Tuva kültürü ile ilgili çok yönlü çalışması tanıtılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tuva, Selkup, kültür, kadın, Prokofyeva

Kaynakça

• Arzyutov, D, Nevskaya İ, Pavlinskaya, L. (2012) “Nadejda Petrovna Dırenkova: Oçerk Jizni i Nauçnoy Deyatelnosti”, N. P. Dırenkova. Tyurki Sayano- Altaya. Stati i Etnografiçeskie Materialı, Peterburg, 19- 88.
• Arzyutov, D. (2016), “Etnograf S Kinokameroy v Rukah: Prokofyevı i Naçalo Vizualnoy Antropologii Samodisytsev”, Antropologiçeskiy Forum, No 29, 187- 219.
• Davaa, Ekaterina Karbıy- Oolovna (2011), İstoriçeskoe razvitie Tuvintsev- Todjintsev (1914 g.- naçalo XXI v), Kemerova.
• Duranlı, M. (2017), “Cüzzamın Peşinde Bir Seyyah: İngiliz Hemşire Kate Marsden”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 17/1, 129- 137.
• Dyakonova, V. P. (2005), “Sibirskie Ekspeditsii L. P. Potapova”, Muzej v XXI veke: Problemı i Perspektivı: Materialı Mejdunarodnoy Nauçno- Praktiçeskoy Konferentsii, Kızıl, c. II, 53- 61.
• Gagen- Torn, N. İ. (1992), “Prokofyevı v Yanovom Stane”, Etnografiçeskoe Obozrenie, No 4, 91- 110.
• Homiç, L. V. (1999), “Georgiy Nikolayeviç Prokofyev- İssledovatel yazıkov i Etnografii Samodiyskh Narodov (K Stoletiyu So Dnya Rojdeniya)”, Kuryer Petrovskoy Kunstkamerı, S. 8- 9, 274- 277.
• Homiç, L. V. (2004), “Ekaterina Dmitriyevna Prokofyeva- İssledovatel Traditsionnoy Kulturı Selkupov”, Kuryer Petrovskoy Kuntskamerı, Sayı 1- 11, 44- 51.
• Kazakeviç, O. A. (2010), “Arhiv G. N. İ E. D. Prokofyevıh: Samodiyskie Yazıkovıe Materialı”, Finnisch-Ugrische Mitteilungen. Band 32/33. Hamburg: Helmut Buske Verlag, 257- 278.
• Kisel, V. A. (2009), “Zametki Ekaterinı Dmitriyevnı Prokofyevoy Ob İstoriçeskom Pamyatnike Na Ozere Tere – Hol v Tuve”, Sibirskiy Sbornik- 1. Pogrebalnıy Obryad Narodov Sibiri i Sopredelnıh Territoriy, Peterburg, 146- 154.
• Kisel, V. A. (2011a), “Predislovie”, Protsess Natsionalnoy Konsolidatsii Tuvintsev, S. Peterburg, , 9- 12.
• Kisel, V. A. (2011b)“Zabıtıy İssledovatel Tuvı”, Protsess Natsionalnoy Konsolidatsii Tuvintsev, S. Peterburg, 13- 26.
• Kobeynikova, İ. (2014), Skazki i Rasskazı Selkupki İrinı, Tomsk.
• Potapov, L. P. (1960), “Tuvinskaya Kompleksnaya ekspeditsiya İnstituta Etnografii Akademii Nauk SSSR”, Materialı Po Arheologii i Etnografii Zapadnoy Tuvı, Moskova- Leningrad, 3- 6.
• Prokofyeva, E. D. (1971), Şamanskie Kostyumı Narodov Sibiri, Religioznıe Predstavleniya i Obryadı Narodov Sibiri v XIX- naçale XX veka, Sbornik Muzeya Antropologii i Etnografii, c. 27, 5- 100.
• Reşetov, A. M. (2012), “Prokofyeva, Ekaterina Dmitriyevna”, Materailı K Biobibliografiçeskomu Slovaryu Rossiyskih Etnografov i Antropologov, XX Vek, Peterburg, 417.
• Rezvan, E. A. (2011), “Şkola”, Protses Natsionalnoy Konsolidatsii, Peterburg, 5- 8.
• Stepanova, O. B. (2008), Traditsionnoe Mirovozzrenie Selkupov: Predstavleniya O Krugovorote Zijni i Duşe, Peterburg..
• Stepanova, O. B. (2011), “Materialı po Selkupskomu Folkloru G. N. İ E. D. Prokofyevıh V Arhive MAE RAN: Kratkaya Haresteristika”, Radlovskiy Sbornik: Nauçnıe İssledovaniya i Muzeynıe Proektı MAE RAN, 137- 145.