SOVYET TÜRKMENİSTANI’NIN LATİN ALFABESİNE GEÇİŞ SÜRECİNDE “GIZIL YOL” DERGİSİ

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 3, 429 - 438, 26.12.2021

Tahir Aşirov Serdar Acar

Öz

Sovyet Türkmenistanı Dönemi, Türkmenistan’da toplumsal, siyasi, kültürel birçok değişimin meydana geldiği bir dönemdir. Bu köklü değişimler, dönemin basın yayın hayatında geniş yer edinmiş aynı zamanda bu değişimlerinin uygulanması için basın yayın faaliyetleri ideoloji aracı olarak da kullanılmıştır. Dönemin basının ele aldığı temel konularının arasında dil ve alfabe meselesi gelmektedir. Süreli yayınlarda alfabe meselesi, Arap harflerinin devamını savunanlar (kadimciler) ile Latin alfabesine geçilmesi gerektiğini savunanlar (yenilikçiler) olmak üzere farklı bakış açılarıyla ele alınmış ve tartışılmıştır. Bu tartışmalar ışığında Sovyet Türkmenistanı’nda Latin alfabesine geçiş sürecinin ve Latinleştirmenin öncülüğünü üstlenen süreli yayın organı, Gızıl Yol (Kızıl Yol) dergisidir. 1928 yılında Aşgabat’ta yayın hayatına başlayan ve toplam beş sayısı çıkarılan Gızıl Yol dergisinde, bilimsel açıdan Latin alfabesinin gerekliliği üzerinde durulmuş bu amaç ve hedef etrafında yazılar kaleme alınmıştır. Sovyet Türkmenistanı’nda Latinleştirme sürecinin birçok yönünün aydınlatılması bakımından Gızıl Yol dergisi oldukça önemli bir yayındır. Dönemin önemli simalarının yazılarının yer aldığı Gızıl Yol dergisi Sovyet Türkmenistanı’nda Latinleştirme sürecinin yayın organı ve propaganda aracı olma özelliği ile de dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sovyet Türkmenistanı, Gızıl Yol Dergisi, Latin Alfabesi, Matbuat.

Kaynakça

• Aga-Zada, (1928). “Gızıl Tamga”. Gızıl Yol Dergisi 4-5 (Kasım – Aralık): 37-39.
• Artıkov, [Annagulı]. (1928a). “Oba Mugallımlarınıŋ Vazıpaları”. Gızıl Yol Dergisi 1 (Haziran): 3-4.
• Artıkov, [Annagulı]. (1928b). “Birinci Basgıç ve Savatsızlıgı Yok Edyän Mektepleriŋ: 1928-29-nci Ildakı Hasılı”. Gızıl Yol Dergisi 2-3 (Eylül –Ekim): 9-15.
• Artıkov, [Annagulı]. (1928c). “Okuv Üçin Göreşmek Gerek”. Gızıl Yol Dergisi 4-5 (Kasım – Aralık): 5-8.
• B[öriyev]. K[ümüşali]. (1928). “Türkmenistanda Latın Yazıvı”. Gızıl Yol Dergisi 4-5 (Kasım – Aralık): 9-13.
• Begcanoglı, A. (1928). “Etnografiya Cähetinden Türkmenistanı Ögreniş”. Gızıl Yol Dergisi 4-5 (Kasım – Aralık): 32-33.
• Gapurov, S. (1928). “Uç Oynan”. Gızıl Yol Dergisi 2-3 (Eylül –Ekim): 29-31.
• Geldiyev, M[uhammet]. (1928). “Täze Elipbiniŋ Kä Bir Yazuv Düzginleri Dogrısında Düşindirme”. Gızıl Yol Dergisi 1 (Haziran): 2-3.
• H[ocamberdiyev], A[bdılla]. (1928). “Rayon Magarıf İnispektirlerimiziŋ İşengirligi”. Gızıl Yol Dergisi 4-5 (Kasım – Aralık): 21-22.
• Ismayılov, Mahmut. (1928).“Täze Geldi, Köne Çık”. Gızıl Yol Dergisi 2-3 (Eylül –Ekim): 32.
• İşanov, İ. (1928). “Yol. Agamalıoğlu ve Täze Elipbi”. Gızıl Yol Dergisi 2-3 (Eylül –Ekim): 17-20.
• Kerbabayev, B[erdi]. (1928). “Durmışımızdan Gısgacık Bir Hikaya”. Gızıl Yol Dergisi 2-3 (Eylül –Ekim): 21-28.
• Kerimi, Ş[emseddin]. (1928). “Öldi-de Dındı”. Gızıl Yol Dergisi 2-3 (Eylül –Ekim): 33-36.
• “Latınçalaşdırma Çagıryarıs”. Gızıl Yol Dergisi 1 (Haziran): 1.
• Mir Bagır Zada, Mir Abbas. (1928). “Dongan (Çin) Halkınıŋ Türk Täze Elipbisine Geçmegi”. Gızıl Yol Dergisi 4-5 (Kasım – Aralık): 34-36.
• P. A. (1928). “Oba Sıyası-Magarıf Metbugat İşleri”. Gızıl Yol Dergisi 4-5 (Kasım – Aralık): 23-29.
• S. Yiş. (1928). “Köne Elipbi ve Türkmen Täze Elipbisini Özleşdiriş”. Gızıl Yol Dergisi 1 (Haziran): 9-10.
• S.B. (1928). “Harazım-Hıva Babatında Bir Mülaniza (Oylanşık)”. Gızıl Yol Dergisi 1 (Haziran): 8-9; 2-3 (Eylül –Ekim): 37-45.
• Şamıratogl, M. (1928). “Balalar Öyleri ve Bagları”. Gızıl Yol Dergisi 4-5 (Kasım – Aralık): 14-20.
• Şükivif [Şükürov], Hoca. (1928). “Täze Yol”. Gızıl Yol Dergisi 4-5 (Kasım – Aralık): 30-31.
• Annagurdov, M. (1962). Sovet Türkmenistanınıŋ Metbugat Tarıhından Oçerkler. 2. Kitap. Aşkabat: Türkmenistan Devlet Neşriyatı.
• Aşirov, T. (2020a). Türkmen Basın ve Düşünce Tarihinde Türkmen İli Dergisi (1922-1924). Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• Aşirov, T. (2020b). “Millileştirme ve Türkmen Dilinin Terminolojisi Üzerine Araştırmalar: A. H. Örneği”, Türk Kültürü ve Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 1/1 (Ocak): 273-280.
• Aşirov, T. (2021). Türkmenistan’da Sovyetleştirilme Sürecinde Pioner Dergisi (1926-1930). Ankara.
• Aşirov, T.-Albayrak, Ç. (2020). “XX. Başlarında Türkmen Öğrencilerin Yabancı Kızlarla Evliliği Hususu Üzerine Tartışmalar: B. Kerbabayev Örneği”. Folklor Akademi Dergisi 3/2 (Ağustos): 423-435.
• Aşirov, T.-Arıcan, O. (2020). “Yakup Nasırlı’ya (1899-1958) Göre Türkmenistan’da Milli Matbuat”. Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 4 (1), 45-50.
• Aşirov, T.-Orazsahedov, A. (2020). “M. Geldiyev, Dayhaan Eliipbiisi, Türkmen Dövlet Neşriyaatı, Aşqabaat – 1928. 115 s.”. Oğuz Türkçesi Araştırmaları Dergisi 2 (1), 74-76.
• Aşirov. T. (2019). “Türkmen Yaş Goşgıcıları. (1931). Yıgnap Tertibe Salan M. Geldiyev. Aşgabat: Türkmenistan Devlet Neşriyatı. 91 s.”. Korkut Ata Türkiyat Dergisi 1/1 (Aralık), 53-56.