KUTSAL KİTAPLARDAN ANLATILARA YANSIYAN BİR MOTİF: İNSAN VEYA HAYVAN DİRİLTME

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 3, 698 - 711, 29.12.2022

Berna Kolot

https://doi.org/10.55666/folklor.1190183

Öz

Antropolojik görüş, aynı ya da benzer şartlar altında yaşayan insanların benzer düşüncelere sahip olacağını belirtir. Dolayısıyla bu durum benzer düşüncelere sahip insanların benzer motif ve ritüellere sahip olabileceğini akla getirir. Bu çerçevede köklü bir geçmişe ve tarihi bir derinliğe sahip olduğu düşünülen ölü insan veya hayvan diriltme motifi, halklar arasında benzer nitelikler taşıyan motiflerden yalnızca bir tanesidir. Temel itibarla ortak olmakla birlikte bu motifin farklı halklarda farklı işlevler açısından kullanımı söz konusudur. Bireyin sembolik ölümünü gerçekleştirerek kendisine musallat olduğu düşünülen kötücül varlıkları aldatma, kötülüğün, günahların aktarılıp yeniden doğuşu sağlama ve kutsal bir göreve gelmenin ilk şartı olarak dirilme motifini görmek mümkündür. Bunların yanı sıra gerek Kitab-ı Mukaddes gerekse Kuranı Kerim'de ya da kutsal kabul edilen dinsel nitelikli kitaplarda, dinî inanışların yol göstericileri olarak kabul edilen peygamberlerden bazılarının diriltmeyi yerine getirdiğini konu edinen kıssalar mevcuttur. Ayrıca menakıpname, velayetname gibi adlarla sunulan veli kıssalarında da ölü insan veya hayvan diriltme motifine sıklıkla rastlandığı görülür. Bu vb. kıssalarda karşımıza mucize ve keramet olarak adlandırılan iki olağanüstü güç belirtisi çıkar. Burada dikkat çeken husus, Tanrı tarafından peygamberlere bahşedilen diriltme mucizesinin, peygamberler çağı sonrasında etrafında birleşen insanlara din öğreticiliği işleviyle ortaya çıkan evliyaların bu mucizevi rolü üstlenmesi ve keramet adıyla kıssalarda kendisine yer edinmesidir. Peygamberlerin genellikle onların kutsiyetine inanmayan kişiler tarafından sınanması, bu olağanüstü özelliklerinin kanıtlanması istendiği durumlarda diriltme mucizesini gerçekleştirdiği görülür. Aynı durum zamanla peygamberlerin yol gösterici işlevini üstlenen velilerin de kerametleriyle aktarılmasında karşımıza çıkar. Bu zatların tıpkı peygamberler gibi olağanüstü vasıflar sergilemesinin yahut sergilemesi gerektiğinin düşünülmesinin altında yatan nedenin kendilerinin halk tarafından kabul edilmesi, halkın sevgisini, saygısını ve güvenini kazanarak yüklendikleri misyonun yerine getirilmesini kolaylaştırmak olduğu düşünülebilir. Mucize ve keramet kavramlarının oluşturulmasındaki ayrımın da dinî açıdan bakıldığında peygamberlere karşı yapılacak herhangi bir saygısızlığın önüne geçilmesini engellemek amacıyla yaratıldığını akla getirir. Bu çalışmada peygamberlerin mucize, velilerin keramet olarak gerçekleştirdiği ölü insan veya hayvan diriltme motifinin kutsal kitaplardan anlatılara nasıl yansıdığı ve mucizeden keramete dönüşümü değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

peygamber, veli, mucize, keramet, diriltme

Kaynakça

• Ahmed Bîcan (“t.y.”). Envâru’l Âşıkîn (Âşıkların Nurları). Cilt 1, Tercüman Yayınları.
• Ahmed Eflâkî (2012). Ariflerin Menkıbeleri. (Çev.: Tahsin Yazıcı), İstanbul: Kabalcı Yayınevi
• ASLAN, N. (2006). “Iduk” Geleneğinin Anadolu’da Yaşatılan Bir Şekli (Etyemez Köyü Hak Salımı Âdeti)", TÜBAR, XIX/Bahar, 245-256.
• ATASEVER, M. (2012). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Menkıbeler (Anadolu Sahası). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ATEŞ, A. (2016). “Ölülerin Nasıl Diriltildiğinin Kuşlar Üzerinden Hz. İbrahim’e Gösterilmesi (Bakara 260. Âyetin Anlamı İle İlgili Bir Değerlendirme)”. İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(1), 9-34.
• BARKAN, Ö. L. (2002). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kolonizatör Türk Dervişleri”. Türkler, C. 9, 242-278, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• BAYAT, F. (2015). Türk Mitolojik Sistemi Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi 1. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• BORATAV, P. N. (2013). 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• CANDAN, İ. (2018). Manisa İli Akhisar İlçesinde Evliya Kültü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÇETİN, İ. ve KARADEMİR, S. (2018). “Keçeci Baba’nın Bektaşi Kültüründeki Yeri”. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu (18-20 Ekim 2018 Ankara) Bildiriler Kitabı, 305-317.
• ÇORUHLU, Y. (2004). “Eski Türklerde Ölüm”. Cogito (Ölüm: Bir Topografya), S. 40, 244-269.
• DEMİR, N. ve ERDEM, M. D. (2007). Saltık-nâme, Cilt 1, 2, 3. Ankara: Destan Yayınları.
• DEVELLİOĞLU, F. (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat Eski ve Yeni Harflerle. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• ELİADE, M. (2014). Şamanizm. (Çev. :İsmet Birkan), Ankara: İmge Kitabevi.
• Feridüddîn Attâr, (2012). Evliya Tezkireleri. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık
• FRAZER, J. G. (2012). Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökleri II. (Çev.: Mehmet H. Doğan), İstanbul: Payel Yayınları.
• GÖLPINARLI, A. (1958). Hacı Bektaş Veli Vilâyetname (Menakıb-ı Hacı Bektaş Veli). İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• GÜZEL, A. (2012). Dinî-Tasavvufî El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAPLAN, M. (2016). Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3 -Tip Tahlilleri-. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• KESKİN, Y. M. (2004). “Gelenek ve Modernlik İlişkisi Bağlamında Tür¬kiye’de Ziyaret Olgusuna Sosyolojik Bir Bakış”. Dini Araştırmalar Der¬gisi, 6(18), 89-101.
• KÖKSAL, H. (1984). Battalnâmelerde Tip ve Motif Yapısı. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• KÖPRÜLÜ, M. F. (2016). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. İstanbul: Alfa Tarih.
• KÖSE, A. ve AYTEN, A. (2010). Türbeler Popüler Dindarlığın Durakları. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. (Hzl.: Halil Altuntaş ve Muzaffer Şahin). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. 2011.
• Kutsal Kitap (Tevrat, Zebur, İncil). İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları. 2016.
• OCAK, A. Y. (2013). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• OCAK, A. Y. (2016). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Evliya Menâkıbnâmeleri –XV-XVII Yüzyıllar-İstanbul: Timaş Yayınları.
• ÖNAL, R. (2019). “İslam Teolojisinde Kutsal Kitap İnancı: Kutsal Metinlere Olan İhtiyacın Teolojik Temelleri”. II. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Kongresi Bildiri Kitabı, 1067-1081.
• ÖZÇELİK, M. (1995). “Adını Kerâmetinden Alan Velîler”. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 1, 229-236.
• ÖZDEMİR, M. (2013). “Türk Kültüründe Dağ Kültü ve Bir Yüce Dağ: Halbaba”. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, Y. 5, S. 9, 141-164.
• ÖZTELLİ, C. (1985). Pir Sultan Abdal (Yaşamı ve Bütün Şiirleri). İstanbul: Özgür Yayın-Dağıtım.
• PEKER, S. (2015). Mezar ve Türbelere Kült Merkezli Bir Bakış (Aksaray Örneği). Konya: Kömen Yayınları.
• ROUX, J. P. (1999). Eskiçağ ve Ortaçağda Altay Türklerinde Ölüm. (Çev.: Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ROUX, J. P. (2015). Eski Türk Mitolojisi. (Çev.: Musa Yaşar Sağlam), Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• SAVAŞ, H. (2019). “Bazı Menakıpnamelerde Keramet Motifi Olarak Karşılaşılan Halk Hekimliği Uygulamaları”. Toroslardan Tanrı Dağlarına Türk Halk Biliminin Ulu Çınarı Prof. Dr. Ali Berat Alptekin Armağanı, (edt. Esma Şimşek vd.), 835-842, Konya: Kömen Yayınları.
• TÜRKAN, H. K. (2016). “ Hatay’ın Merkez İl ve İlçelerinden Derlenen Hz. Ali Kerametleri”. Karadeniz, (31), 139-156.
• Türkçe Sözlük, (haz. Şükrü Halûk Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• ULUDAĞ, S. (2004). “Tasavvuf Kültüründe Keramet Anlayışı, Bursa’da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü”. Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları, 15-36, Bursa: F. Özsan Matbaası.
• ÜNVERDİ, V. (2020). “İslâm Kelâmı Açısından Mûcize Kerâmet İlişkisi”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.16/2, 1-20.