Öz
Adlandırma canlıların türlerinden ve birbirlerinden ayırt edilmesinde başvurulan önemli bir yoldur. Kişinin anne karnında olduğu zamanlarda düşünülmeye başlanan, ailenin geleneksel değerlerini ve arzularını yansıtan ve çoğu kez toplumun müdahalesiyle karmaşık hale gelen bir süreci kapsamaktadır. Kişinin adı, mensup olduğu çevre, kültür, inanç ve coğrafi etkenler başta olmak üzere çeşitli nitelikler ölçüsünde belirlenmektedir. Günümüzde insanlar için adı ve soyadı şeklinde kalıplaşan adlandırmalar geçmişte daha çok lakaplar yoluyla yapılmıştır. Soyadı kanunundan evvel aynı isme sahip olan insanların birbirinden ayrılmasında lakaplar yoluyla adlandırmanın önemli bir işlev gördüğü bilinmektedir. Lakaplar bu açıdan geleneksel toplumlarda soy bağlantısını gösteren önemli bir adlandırma sistemidir. İnsanların mensup oldukları etnik grupları, bedensel özellikleri (siyah-beyaz-sarışın, çekik göz, kel), boyları (uzun-kısa), kiloları (zayıf-şişman), giyim-kuşamları, beslenme alışkanlıkları, mal ve mülkleri (fakir-zengin), besledikleri evcil hayvanları, yaşadıkları yerler, lakap verilmesinde öne çıkan özelliklerden bazılarıdır. Kişiye verilen bu lakaplar kimi zaman mizahi unsurlar içerirken kimi zaman olumsuz yargılardan oluşturulmaktadır. Lakap, sosyal hayatın bir getirisi olarak edebiyata da yansımaktadır. Edebî eserlerdeki kahramanlar çoğu kez isimleriyle var olmakta bazen de yeni lakaplar almaktadır. Yazar, oluşturduğu karakterine yeni bir lakap verdiğinde bu durumun gerekçesini çoğu kez metnin olay örgüsüne yerleştirmektedir. Bu durumda birçok roman ve hikâye kahramanı zamanla benimsenerek isimleriyle değil lakaplarıyla bilinmektedir. Bunlar arasında ilk akla gelenler, “Çalıkuşu, Yaban, Kuyucaklı Yusuf, Kürk Mantolu Madonna, Küçük Paşa, Aylak Adam, Kız Tevfik” şeklinde sıralanabilir. Türk Edebiyatının önemli yazarları arasında yer alan Refik Halid Karay da birçok hikâyesinde lakap kullanmıştır. Bu makalede Refik Halid Karay’ın Gurbet Hikâyeleri ve Memleket Hikâyeleri adlı eserlerinde yer alan hikâyelerdeki lakaplar değerlendirilecektir. Kişilere verilen lakap alma veya takma geleneğinin sokaktan edebiyata yansımaları, işlevsel ve bağlamsal veriler ışığında ele alınırken karakter analizine dikkat çekilecektir. Kişinin aldığı lakabın gerekçesi, kendisine ve topluma yansımaları, ödüllendirme ve cezalandırma bağlamında değerlendirilecektir. Bu açıdan lakabı ortaya çıkaran kültürel çevre ve lakabın ne şekilde verildiği tartışılarak seçilen hikâyeden örneklerle lakapların çerçevesi çizilmeye çalışılacaktır.
Kaynakça
- Referans 1 Acar, M. T. XX. Yüzyıl Türk Romanında Engelli Karakterlerin “Küçük Ağa” Ve “Köyün Kamburu” Romanları Çerçevesinde Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Referans 2 Balcı, M. (2010). “Hiçbir Yer Romanında Dil Üslup ve Anlatım Özellikleri”, Belleten, 165-182.
- Referans 3 Coşar, A. M. (2003). “Trabzon'da Kullanılan Lakaplar Üzerine Bir Derleme-Değerlendirme”. TDAY-Belleten, C. 1, 27-40.
- Referans 4 Çelik, C. (2007). “Bir Kimlik Beyanı Olarak İsimler: Kişi İsimlerine Sosyolojik Bir Yaklaşım”, C. 10, S. 2, 5-21.
- Referans 5 Erasmus, D. (2008). Deliliğe Övgü, (Çev.: Hasan İlhan). Ankara: Alter Yayıncılık.
- Referans 6 Karay, R. H. (2012). Memleket Hikâyeleri, İstanbul: İnkılap Yayınları.
- Referans 7 Karay, R. H. (2017). Gurbet Hikâyeleri, İstanbul: İnkılap Yayınları.
- Referans 8 Keskin, A. (2020). Türk Kültüründe Lakaplar. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Referans 9 Keskin, A. (2021). “Adbilim Odağında Lakaplar ve Lakaplarla Karıştırılan Başlıca Terim ve Kavramlar”, Avrasya Terim Dergisi, C.9, S. 2, 54-62.
- Referans 10 Özdemir, M. “Türkiye’deki Reklâmlarda Toplumsal Cinsiyet ve Sunumu”, Millî Folklor, Y. 22, Sayı. 88, 101-111.
- Referans 11 Özdemir S. ve Erdem R. “Akademik Örgütlerde İdarî Personel Arasında Kullanılan Lakaplar Üzerine Bir Çalışma”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl. 2016, S. 25, 247-261.
- Referans 12 Parlatır, İ. (2010). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Yargı yayınevi.
- Referans 13 Sağlam, M. H. (2020). “Fakir Baykurt’un Köy Romanlarında Lakaplar”, C. XLIV, S. 1, 255-280.
- Referans 14 Sakaoğlu, S. (2001). Türk Ad Bilimi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Referans 15 Seher Ş. ve Çalışkan E. (2016). “Türk Folklorunda Lâkap Verme geleneği: Bartın Örneği”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 14, S. 3, 103-116.
- Referans 16 Tosun, N. (2018). Öykümüzün Kırk Kapısı, İstanbul: Dedalus Kitap.
- Referans 17 Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. (Haz. Ş. Akalın vd.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 29 Aralık 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 5 Sayı: 3 |
