E-FIKRA: ELEKTRONİK KÜLTÜRDE SİYASİ MİZAH ÖRNEKLERİ

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 484 - 498, 30.08.2023

Ahmet Emin Şahiner

https://doi.org/10.55666/folklor.1263368

Öz

Sözlü kültür, yeni bir teknoloji olan yazıyla gücünü yitirmeye başlamış ve yazılı-basılı kültür ürünleri kalıcılığı sağlamıştır. Ardından insan sesin kaydedilmesi ile başlayan ve radyo, plak, televizyon gibi teknolojik tasarımların insan hayatına girmesiyle devam eden süreç, Walter Ong’un ifade biçimiyle ikincil sözlü kültürü -elektronik kültürü- doğurmuştur. Burada, sözlü kültürdeki icracı ile yazılı kültürdeki metin, yeni bir bağlama aktarılmaktadır. Buradaki söz veya metin, görsel iletişim araçlarıyla desteklenmektedir. Kimilerinde resim, fotoğraf, karikatür şeklinde; kimilerinde de görüntü (video) halinde, icracı/anlatıcıya eşlik etmektedir. Teknolojiye ulaşmanın son derece kolaylaştığı bu ortamda farklı icralar/performanslar gözlemlenmektedir. Aynı zamanda bu durum çabuk tüketilebilir ürünlerin oluşmasına da sebebiyet vermektedir. Günümüzde elektronik kültür; ağ sayfalarıyla, sosyal medya mecralarıyla, cep telefonu, tablet, bilgisayarlar üzerinden mobil (taşınabilir) cihazlarla yaşanmaktadır. Bunlar üzerinden yeniden üretim yapılarak kültürel etkileşim, aktarım ortamı sağlanmaktadır. Bütün diğer kültürel verimler gibi, mizahın da yaşamaya devam ettiği alanlardan birisi elektronik kültür ortamıdır.
İnsanoğlu hayatı boyunca karşılaştığı olaylara farklı tepkiler vermektedir. Bu tepkilerin eylem haline gelmesi kimi zaman gülme şeklindedir. Kendini koruma içgüdüsünün gereği olarak gülme eylemi, kişini kendini koruma mekanizmasının bir bileşenidir. İşte bu eylemin sanatlı, eleştirel, düşünmeye sevk eden biçimi, mizah sanatını oluşturmuştur. Mizah, toplumun kolektif hafızasından beslenmekte ve toplumun özgürlük alanı olarak kabul görmektedir. Bu alanda, toplumsal eleştiri yapılırken sonucunda gülme eylemi ortaya çıkmaktadır. Siyasi mizah da, güce ve iktidardakilere karşı kullanılan bir dışavurum aracıdır. Siyasetçileri ve onların siyasetini hedef almaktadır. Toplumsal algıyı değiştirmek veya düzenlemek için mizahın etkisi büyüktür. Sözlü kültürde anlatılarak aktarılan, yazılı-basılı kültürde yazıya geçen fıkralar, Türk mizahının ifade biçimlerindendir. Konu yelpazesi oldukça geniş olan fıkralarda, siyasi konular ve siyasetçiler üzerinden siyasi mizah yapılmaktadır.
Çalışmanın giriş bölümünde mizah kavramının tanımı ve bu konudaki başlıca çalışmalardan bahsedilmiş, mizahi türlerin neler olduğu ve mizah alanları kısaca özetlenmiştir. Daha sonra, Türkiye’deki siyasi siyasi mizahın ifade biçimlerinden olan siyasi fıkralar, ağ sayfalarından derlenen örnekler üzerinden Mizah Kuramları, İşlevsel Kuram ve Performans Teori ışığında değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mizah, Siyasi Fıkra, Elektronik Kültür, İşlev, Performans

Kaynakça

• AVCI, C. (2020a). “Bir Mizah Virüsü Olarak Kovid-19: Ağ Toplumunda Siber Mizah Yaratmak”. Turkish Studies, 15(3), 1657-1684.
• AVCI, C. (2020b). “Bir Televizyon Eğlencesi Mizah Teorileri Açısından Güldür Güldür Show”. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 3 (4) , 39-55.
• ALTUN, I. (2022). “Performans Olarak Sözlü Sanat”. Milli Folklor, Vol.17, No.135, 271-289.
• BAŞGÖZ, İ. (1999). “Protesto: Folklorun Beşinci İşlevi”. (Ed. Ö. Çobanoğlu ve M. Özarslan) Folkloristik: Prof. Dr. Umay Günay Armağanı (s.1-4). Ankara: Feryal Matbaacılık.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2008). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. (4.bs.). Ankara: Akçağ Yayınları
• FINE G.A. and WOOD C. (2010). “Accounting for Jokes: Jocular Performance in a Critical Age” Western Folklore, Vol. 69, No. 3/4, pp. 299-321. http://www.jstor.org/stable/27896357 - Accessed: 07-10-2017 09:51 UTC
• GÜDERİ, C. (2008). Sanat Alanı Olarak Mizah: Sanat, Mizah ve Karikatür İlişkisi ve Türkiye’den Üç Örnek. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya.
• KARATAŞ. T. (2004) Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları
• MORREALL, J. (1997). Gülmeyi Ciddiye Almak, İstanbul: İris Yayınları.
• ONG, W. (2014). Sözlü ve Yazılı Kültür – Sözün Teknolojileşmesi, İstanbul: Metis Yayıncılık
• ÖĞÜT EKER, G. (2009). İnsan Kültür Mizah / Eğlence Endüstrisinde Tüketim Nesnesi Olarak Mizah. Ankara: Grafiker Yayınları.
• ÖZDEMİR, N. (2010). “Mizah, Eleştirel Düşünce ve Bilgelik: Nasreddin Hoca.” Milli Folklor, 87, 27-40.
• ÖZÜN, M. N. (1973). Osmanlıca-Türkçe Sözlük, “Müzah Maddesi”, İstanbul: İnkılap ve Aks Kitapevleri.
• SOLMAZ, E. (2016). Özbek Mizahında Nasreddin Hoca Tipi ve Fıkraları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• SOLMAZ, E. (2019). “Mizah ve Eleştiri İlişkisi Bağlamında Özbek Sahası Afandi Latifelerinin Değerlendirilmesi.” Türklük Biliminde Gür Bir Ses Prof. Dr. İsa Özkan’a Armağan.(Ed. Dilek, İ. ve Kalenderoğlu İ.). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 137-146.
• TAN, O. (1998). Yaza Çize. İstanbul: İris Yayınevi.
• YILDIRIM, D. (1999). Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Elektronik Kaynaklar
• URL-1: “Mizah”. http://www.tdk.gov.tr/ (Erişim: 20.06.2018)
• URL-2: “Fıkra”. http://www.tdk.gov.tr/ (Erişim: 20.06.2018)
• URL-3: “Başbakan ve Muhalefet Lideri”. http://www.fikralarim.com/basbakan-ve-muhalefet- lideri.html (Erişim:15.06.2018)
• URL-4: “Kardeş Kardeşi Vurur mu?”. http://www.fikralarim.com/kardes-kardesi-vurur-mu.html7 (Erişim: 15.06.2018)
• URL-5: “Politik Bir Cevap”. http://www.fikralarim.com/politik-bir-cevap.html (Erişim:15.06.2018)
• URL-6: “Nerede O Akıl?” http://www.fikralarim.com/nerede-o-akil.html (Erişim:15.06.2018)
• URL-7: “Politikacı Olacak”. http://www.fikralarim.com/politikaci-olacak.html (Erişim: 15.06.2018)
• URL-8: “Siyasetçiler”. http://www.fikralarim.com/siyasetciler.html (Erişim:15.06.2018)
• URL-9: “Politikacılar”. http://www.fikralarim.com/politikacilar.html (Erişim:15.06.2018)
• URL-10: “Yarım Metre”. http://www.fikralarim.com/yarim-metre.html (Erişim:15.06.2018)
• URL-11: “Beş soru”. http://www.fikralarim.com/bes-soru.html (Erişim: 15.06.2018)
• URL-12: “Tercih”. http://www.fikralarim.com/tercih.html (Erişim: 15.06.2018)
• URL-13: “Erdal İnönü”. http://www.fikralarim.com/erdal-inonu.html (Erişim: 15.06.2018)
• URL-14: “Anlamış Değiliz”. http://www.fikralarim.com/anlamis-degiliz.html (Erişim: 15.06.2018)
• URL-15: “Ameliyat”. http://www.fikralarim.com/ameliyat.html (Erişim:15.06.2018)
• URL-16: “Devlet Sırları”. http://www.fikralarim.com/devlet-sirlari.html (Erişim:15.06.2018)
• URL-17: “Ege”. http://www.fikralarim.com/ege.html (Erişim:15.06.2018)
• URL-18: “Politik Fıkralar”. http://www.fikralarim.com/politik-fikralar (Erişim: 15.06.2018)
• URL-19: “Başbakan Erdoğan”. http://www.hukuki.net/showthread.php?8019-Siyasi-Fikralar (Erişim:15.06.2018)
• URL-20: “Erdoğan ile Bush”. http://www.komikfikralar.org/tayyip-erdogan-ile-bush.html (Erişim: 15.06.2018)