ANADOLU ESNAF DANSLARI

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 3, 1265 - 1278, 27.12.2023

Muharrem Feratan

https://doi.org/10.55666/folklor.1374513

Öz

Makalenin ele aldığı konu geçmişten günümüze kadar Anadolu kent kültüründe yer alan esnaf birlikleri geleneği ve bu birliklerin eğlence toplantılarında sergilenen esnaf danslarıdır. Anadolu sahasında yer alan Türk esnaf dansları hakkında bilgi vermeyi amaçlayan bu makalenin temel amacı, Türk kent eğlence kültüründe yer alan esnaf toplantılarının geleneksel danslarla ilişkisi ve günümüze kadar gelmiş esnaf danslarının hangileri olduğudur. Anadolu’da ilk esnaf teşkilatlarının temeli Doğu Roma imparatorluğu olarak da bilinen Bizans imparatorluğu dönemine dayanmaktadır. 11. yüzyılın ikinci yarısında itibaren Anadolu’ya gelerek yerleşik hayata geçmeye başlayan göçebe Türkler, bu yeni topraklarda kendi kültürel dokusunu oluştururken eski göçebe geleneğinin yanı sıra buradaki yerleşik uygarlıkların mirasından da yararlanmışlardır. Nitekim bu yeni dönemde Müslüman Türklerin kurduğu esnaf oluşumlarından en önemlisi olan Ahilik geleneği, yereldeki kültürlerle bir etkileşimin sonucunda ortaya çıkmıştır. Bu gelenek Osmanlılar döneminde de devam etmiş, İstanbul’un fethinden sonra ise değişerek Lonca sistemine dönüşmüştür. Daha sonrasında Gedik ismini alan esnaf teşkilatları 18. yüzyıla kadar devam etmiştir. Bu teşkilatlarda görülen esnaf sohbet geleneği ise günümüzde Anadolu’nun çeşitli yörelerinde yaren, velime, barana, sıra gecesi vb. gibi farklı isimlerle yaşatılmaktadır. Esnafın fiziksel ve psikolojik rahatlama, iletişim ve sosyalleşme amacıyla bir araya geldiği bu toplantılarda müzik ve dans önemli bir yere sahiptir. Bugün Anadolu’da görülen kimi dansların kökeni ise bu toplantılara dayanmaktadır. Bu konu bağlamında hazırlanan makalede öncelikle Anadolu’da görülen esnaf birlikleri ele alınmış, sonrasında ise esnaf birliklerinin dans ile ilişkisi ortaya konulmuştur. Son olarak da çalışmanın özünü oluşturan Anadolu esnaf dansları ve günümüzdeki icraları hakkında bilgi verilmiştir. Bu araştırmada nitel araştırma yöntemine başvurularak konu ile ilgili yazılı görsel materyallerin incelenmesini ve çözümlenmesini içeren “doküman incelemesi” ve “eleştirel söylem analizi” teknikleri kullanılmıştır. Ayrıca söz konusu Anadolu esnaf danslarının günümüzdeki icralarına dair görüntüler Kare kod (QR kod) sistemi ile çalışmaya eklenmiştir. Çalışmamızda genel olarak Anadolu sahasındaki esnaf dansları ve bu dansların oluşum sürecinde etkili olan esnaf teşkilatları ile ilişkisi tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu, Esnaf, Dans, Ahilik, Türk Halkbilimi

Kaynakça

• ABAKAY, M. A. (2000). “Çayda Çıra’nın Hikâyesi-1”, Diyarbakır Kültür Sanat Bülteni, 1-2
• AKBAŞ, H. E. vd. (2018). “Osmanlı Devleti’nde Lonca Teşkilatı Yapısı ve Yönetim Düşüncesi İle Karşılaştırılması.” Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi Özel Sayı, 165-202.
• AKTAŞ, Uğur (2010). İstanbul 100 Esnafı. İstanbul; Kültür yayınları.
• ALTAŞ, D. (2017). Ahi Teşkilatının Anadolu’ya Gelen Türkmenler Üzerindeki Etkileri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ARSLAN, R. ve ŞANLI, D. (2013). “Osmanlı Devleti’nde Bir Esnaf Örgütlenmesi Olarak Lonca Teşkilatı.” Bartın Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, C.4, S.7, 15-30.
• ARTUN, E. (2018). Türk Halkbilimi Adana: Karahan Kitabevi
• ASLAN, E. (2014). “Ahi Örgütlerinden Urfa Sıra Gecesine Uzanan Bir Kültür Geleneği.” Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi C.1, S.1, 5-15.
• AYDIN, K. (2020). “Selçuklu ve Osmanlı’da Sosyoekonomik Kalkınma Modeli Olarak: Ahilik.” Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi C.6, S.12, 166-185.
• BAYRAM, S. (2012). “Osmanlı Devleti’nde Ekonomik Hayatın Yerel Unsurları: Ahilik Teşkilâtı ve Esnaf Loncaları.” İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.21, 81-115.
• BORATAV, P. N. (1969). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• CÖMERT, E. (2014). “Karşılıklı Söyleşme/Deyişme Üslubuna Dayalı “Değirmenci” Türküleri ve Yunanca Varyantı.” Folklor/Edebiyat Dergisi, C.20, S.78, 131-178.
• CROSFIELD, D. E. (1950). Dances of Greece, London: Publıshed The Royal Academy Of Dancing
• ÇAĞATAY, N. (1989). Bir Türk Kurumu Olan Ahilik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÇAĞATAY, N. (1996). “Ahiliğin Ortaçağ Anadolu Toplumuna Etkileri”, I. Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyum Bildirileri, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ÇAK-ERSOY, Ş. (2010). “Osmanlı Eğlence Hayatında Dans Unsurları Olarak Köçekler, Çengiler.” Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C.3, S.5, 82-95
• ÇAKIR, A. (1996). “Kırşehir Yöresi Halk Oyunları Üzerine Düşünceler.” Milli Folklor Dergisi S. 29-30, 41-42.
• ÇANDIR, M. ve AYDIN, Y (2021). “Ahilik Teşkilatının Türk Kültürünün Aktarımındaki Rolü.” DEUİFD, Türk Kültürünü Mayalayanlar Özel Sayısı, 769-785.
• ÇETİNKAYA, G. (2013). “Dede Korkut Hikâyelerinde Sembol Olarak Meydan.” Millî Folklor Dergisi, S.98, 73-86.
• ÇEVEN, M. (2020). Doğu’da ve Batı’da Loncalar. İstanbul: İktisat Yayınları.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2009). “Türk Halk Bilim Çalışmaları”, Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü 1920–1938 Atatürk Dönemi, C. 3, 11. Bölüm: Halk Kültürü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• DEMİRKENT, I. (2005). Bizans Tarihi Yazıları. İstanbul: Dünya Kitapları
• DEMİRSİPAHİ, C. (1975). Türk Halk Oyunları, Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• DEMİRTAŞ, D. ve SAY, O. (2005). “İmroz (Gökçeada) Derleme Gezisi Notları.” Dans Müzik Kültür / Folklora Doğru, S.66, 247-275
• EKİM, G. (2012). “Sohbet Toplantılarında, Topluluğun Kuruluşuna Yönelik Gerçekleştirilen İlk Toplantı ve Önemi.” Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.3, S.1, 97-110.
• ERDEM, E. (2012). “Anadolu Türk Medeniyetinin İnşasında Ahilik Kurumunun Sosyal ve Ekonomik Katkıları.” II. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiriler Cilt-I. 19-30. Kırşehir: AEÜ Ahilik Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi
• EROL, Ş. S. (2015). “Bartın’da Özel Günler, Bayram, Tören ve Kutlamalar.” Uluslararası Karadeniz Havzası Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, C.1, S.1, 43-68.
• EVLİYA ÇELEBİ, (2020). Seyahat-name. İstanbul; Ares Kitap
• GAZİMİHAL, M. R. (1991). Türk Halk Oyunları Kataloğu-I (Haz. Nail Tan) Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları.
• GÜLER, İ. (2000). “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Esnaf ve Zanaatkârları ve Sorunları Üzerine Gözlemler.” Muğla Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırmaları Dergisi, C.1, S.2, 121-158.
• GÜNDÜZ, A. vd. (2012). “Ahilik Teşkilatında ve Günümüzde Tüketicilerin Korunmasına Yönelik Çalışmalar Üzerine Bir Değerlendirme.” Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, C.14, S.2, 37-54.
• GÜRATA, M. (1975). Unutulan Adetlerimiz ve Loncalar. Ankara: Tisa Matbacılık.
• GÜVEMLİ, O. (1995). Türk Devletleri Muhasebe Tarihi (Cilt 1). İstanbul: Avcıol Basım-Yayın.
• İBN BATUTA. (2002). İbni Batuta Seyahatnamesi (Çev. A. Sait Akyurt) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• KARASALİHOĞLU, M. (2020). “Seyahatnameler Işığında Tosya.” Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.11, S.2, 179-201.
• KARASALİHOĞLU, M. (2022). “Helesa/Heyamola Geleneğindeki Senkretik Unsurlar.” Folklor/Edebiyat Dergisi, S.111. 697-720.
• KARASOY, Y. (2003). “Ahi Kelimesi ve Türk Kültüründe Ahilik”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi S.14, 1-23.
• KÖKSAL, F. (2011). Ahi Evran ve Ahilik. Kırşehir; Kırşehir Valiliği Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, M. F. (1986). Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• KÖPRÜLÜ, M. F. (2015). Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu, (Haz. O. F. Köprülü), İstanbul: Alfa yayıncılık.
• KÜÇÜK, E. (2005). Roma Hukukunda Augustus Zamanına Kadar Derneklerin Hukuki Durumu. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• NİRAY, N. (2013). “Anadolu Ahiliği’nin Sosyo-Ekonomik Yönleri.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi S.24, 7-15.
• OGİLVİE, S. (2011). Institutions and European Trade: Merchant Guilds, 1000-1800. Cambridge: Cambridge University Press
• ÖZDEMİR, R. (2014). “Ankara Esnaf Teşkilatı.” Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. C.1, S.1, 156-181,
• PELİKOĞLU, M. C. (2009). “Trabzon Yöresi Halk Müziği ve Kolbastı.” Sanat ve Yorum Dergisi, S.16, 37-44.
• SOLMAZ, E. ve FERATAN, M. (2023). “Türk Kılıç Dansları.” Folklor/Edebiyat Dergisi, S.115, 747-766.
• TÜRKMENOĞLU, D. (2008). “Sanatsal Bir Belge Olarak Surname-İ Humayun Minyatürleri ve Toplumsal Anlamları.” Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C.7, S.26, 98-111.
• YALÇIN, E. (2021). “Çankırı Yâran Sohbetlerinde Mitolojik Ögeler.” Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.30, S.2, 239-251.
• YAZICI, N. (1996). “Lonca Sisteminin İşsizlik Sigortasıyla İlgisi Üzerine Bazı Düşünceler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 35, S.1, 155-165.