İncili Çavuş Fıkralarında Şahıs Kadrosu

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 34 - 54, 30.04.2024

Ceyhun Kaçmaz

https://doi.org/10.55666/folklor.1434610

Öz

Fıkralar, kuşaktan kuşağa aktarılan ve genellikle komik ya da ironik bir olayı kısa ve öz bir şekilde anlatan sözlü mizah geleneğimizin önemli bir parçasıdır. Bu anlatılar, dinleyici veya okuyucuda gülümseme ya da neşe uyandırmayı amaçlarken, aynı zamanda toplumun belirli yönlerini yansıtır ve eleştirir. İncili Çavuş fıkraları, bu geleneğin Osmanlı döneminden kalan en önemli örneklerinden biridir. Türk edebiyatında özel bir yere sahip olan bu fıkralar, merkezinde zeki ve nüktedan bir kahraman olan İncili Çavuş'u barındırır. İncili Çavuş'un saraydaki konumu, ona toplumun farklı kesimleri arasında bir köprü olma fırsatı verir. Halkın günlük sıkıntılarını ve yaşamın karmaşıklığını gözlemlerken, aynı zamanda saraydaki entrikaları ve bürokratik işleyişi de yakından takip eder. Böylece, sosyal dinamikleri ve çatışmaları mizahi bir dille yorumlar. Fıkraların şahıs kadrosu, İncili Çavuş'un yanı sıra padişah, sadrazam, diğer devlet bürokratları, halktan sıradan insanlar, dini ve olağanüstü varlıklar ile hayvanları içerir. Bu çeşitlilik, dönemin sosyal dokusuna dair zengin bilgiler sunar. Devlet adamlarının abartılı portreleri, halkın masumiyeti ve saf anlayışı, fıkraların temel dinamiklerini oluşturur. Kahramanlar arasındaki etkileşim ve diyaloglar, dönemin dilini, kültürünü ve mizah anlayışını yansıtarak edebiyat ve sosyal tarih açısından değerli kaynaklar arasında yer alır. İncili Çavuş, halkın sessiz çoğunluğunun sesi olarak, sosyal adaletsizlikleri ve yönetimdeki aksaklıkları alaycı bir dille dile getirir. Fıkralar, zengin şahıs kadrosu ve sosyal eleştirileriyle Osmanlı döneminin mizahi bir aynası işlevi görür. Bu eğlenceli anlatılar aracılığıyla, toplum yapısını ve insan ilişkilerinin anlaşılmasına olanak tanır. Bu çalışmada, İncili Çavuş fıkralarının şahıs kadrosu incelenmiştir. Araştırmaya kaynaklık eden fıkralar, Milli Kütüphane'de DNO59851 numarasıyla kayıtlı Süleyman Tevfik'in İncili Çavuş: Mumaileyhin Zebanzed Olan Letaifi Havi (1923), Remzi Daniş Korok'un İncili Çavuş Latifeleri (1940) ve Necati Sanerk'in İncili Çavuş'un En Güzel Fıkra ve Hikayeleri (1943) adlı eserlerinden seçilen 100 adet fıkradan oluşmaktadır. Bu fıkralar üzerinde yapılan incelemeler sonucunda, İncili Çavuş fıkralarının şahıs kadrosu tasnif edilmiş ve dönemin sosyal yapısını yansıtan zengin bir şahıs yelpazesi ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Fıkra, İncili Çavuş, fıkra tipi, şahıs kadrosu, kahramanlar

Kaynakça

• AHSEN T. F. (2008). Türk Kültürünün Mizah Burcu İncili Çavuş. Gazi Kitabevi. Ankara.
• BORATAV, P. (1969). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Gerçek Yayınları. İstanbul.
• BOYRAZ, Ş. (1996). Nasreddin Hoca Fıkralarında Zaman, Mekân ve Şahıslar. S. Koz (Ed.), Nasreddin Hoca’ya Armağan (ss. 55-78). Can Yayınları. İstanbul.
• BURKE, P. (1996). Yeniçağ Başında Avrupa Halk Kültürü. İmge Kitabevi. Ankara.
• ERGİN, M. (1971). Dede Korkut Kitabı. Milli Eğitim Basımevi. İstanbul.
• ERMİŞ, M. (1999). En Güzel Bekri Mustafa İncili Çavuş Fıkraları. Gün Yayıncılık. İstanbul.
• FİRUZAĞA. (1965). İncili Çavuş’un En Güzel Resimli Latifeleri. Halk Kitapçılık. İstanbul.
• GEDİZ, F. (1945). İncili Çavuş ve Hikâyeleri. Ak-Ün. İstanbul.
• CERAN, İ. (2014). XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Türk-Fransız İlişkileri, Kanuni Sultan Süleyman- I. François İttifakı. Journal of Turkish Studies.
• KILIÇ, A. (2022). İncili Çavuş (İnceleme/Arap Harfli-Transkripsiyonlu ve Sadeleştirilmiş Metin). Makarar-ı Ulemâ. Kayseri
• KOÇ, M. (1977). Yaşam Öyküsü ve Fıkralarıyla İncili Çavuş. Türk Köyü Yayınları. İstanbul.
• KOROK, D. R. (1940). İncili Çavuş Lâtifeleri. Yeni Şark Kütüphanesi. İstanbul.
• LEVENT, A. (1998). Türk Edebiyatı Tarihi. Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ankara.
• MUMCU, A. (2005). Osmanlı Devleti’nde Rüşvet. (3. Baskı). İnkılap Kitabevi. İstanbul.
• OY, A. (1987). İncili Çavuş Fıkralarına Analitik Bir Yaklaşım. Belleten Dergisi Türk Folkloru Yayınları. İstanbul.
• ÖZKAYA, Y. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nda Ayanlık. Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ankara
• SANERK, N. (1943). İncili Çavuş’un En Güzel Fıkra ve Hikâyeleri. İktisadi Yürüyüş Matbaası ve Neşriyat Yurdu. İstanbul.
• SERATLI, T. G. (2004). Nasreddin Hoca, İncili Çavuş, Bekri Mustafa. Selis Kitaplar. İstanbul.
• TOKMAKÇIOĞLU, E. (1983). Bütün Fıkralarıyla İncili Çavuş. Milliyet Yayınları. İstanbul.
• TURAN, F. A. (2008). Türk Kültürünün Mizah Burcu İncili Çavuş. Gazi Kitabevi. Ankara.
• YILDIRIM, D. (1999). Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları. Akçağ Yayınları. Ankara
• YILDIZ, Y. (2013). Osmanlı-Habsburg İlişkileri Kânûnî-Şarlken-Busbecq, Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ankara.
• ZORLUOĞLU, S. T. (1918-1923-1939). İncili Çavuş. İstanbul.
• Elektronik Kaynaklar
• ALBAYRAK, N. (2020) "İncili Çavuş", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/incili-cavus (Erişim: 01.02.2024).
• ARTUN, E. (2011). “Çukurova Fıkra Anlatma Geleneğinde Nasrettin Hoca Etkisi”. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi. http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/erman_artun_cukurova_nasrettin_hoca_fikra.pdf (Erişim: 01.02.2024).