MAHTUMKULU’NUN KANON YOLCULUĞU

Yıl 2024, Sayı: DOĞUMUNUN 300. YILINDA MAHTUMKULU FİRAKİ VE TÜRKMEN EDEBİYATI ÖZEL SAYISI, 1 - 12, 07.06.2024

Mehmet Surur Çelepi

https://doi.org/10.55666/folklor.1452290

Öz

Milletlerin inşa ve teşkilatlanma süreçlerinde sanatçılar, mütefekkirler, bilim insanları, din adamları, askerler ve toplumsal bellekte karşılığı olan birtakım insanlar alanlarıyla ilintili işlevler yüklenirler. 1991 yılında bağımsız olan Türkmenistan’da, 18. yüzyıldan bağımsızlık tarihine kadarki süreçte kurulmaya çalışılan Türkmen birliğinin fikir inşasını sağlayan baş mütefekkir Mahtumkulu’dur. Doğumunun 300. yıldönümü olması nedeniyle 2024 yılı kurum ve kuruluşlar tarafından Türk dünyasında Mahtumkulu yılı olarak ilan edilmiştir. Bu çerçevede Mahtumkulu, geçmişte olduğu gibi bu yıl da birçok bilimsel çalışmanın konusu olacaktır. Mahtumkulu’nun Türkmen dili ve edebiyatı için önemi ve Türkmen birliğinin inşa sürecinde yüklendiği işlevler birçok araştırmanının konusu olmuştur. Bu çalışmada ise Mahtumkulu’nun Türkmenler için kanon olarak kabul edilip edilemeyeceği ve kanonlaşma süreci incelenecektir.
Kanon kavramı ilk anlamıyla teknik çizim ve yapı işlerindeki bir terim olarak ölçü, sırık, cetvel anlamlarında kullanılmıştır. İlerleyen süreçlerde kilise tarafından dinî bir anlam kazanarak ilahî mesajların ve kitapların bütünü anlamlarında kullanılır. Her iki anlam alanında da değişmezlik, kıstaslık, ölçü gibi kavramlar belirginleşir. Zamanla dinî hüviyetini kaybeden kelime güzel sanatlarda, özellikle edebiyatta örnek/model olan ve kural/norm belirleyen anlamlarına sahip bir terime dönüşür. Edebiyatta kanon fikri, tartışmaların yoğun yaşandığı bir süreçtir. Zira bir dinî metin olmadıklarına göre, edebî metinleri kanon olarak belirleyeceklerin kim oldukları ve kıstaslar tartışmaların iki boyutudur.
Türk kültür tarihinde ve edebiyatında kanon sayılabilecek birçok sanatçıdan, mütefekkirden bahsedilebilir. Genelde Türk dünyasının, özel de ise Türkmenlerin abide şahsiyetlerinden biri olan Mahtumkulu da yaşadığı dönemde yüklendiği işlevler ve bireylerin kendilerini evrende konumlandırmalarında izlemeleri gereken yol haritasını yaygınlaştırmaya çalışmasından dolayı çağlar üstü ufka sahip bir kanondur.
Kanonlaşma sürecinde hem belirleyiciler ve kıstasları hem de kanonlaşma için uygun zeminin olması gerekir. Kanonlaşma için ortak deneyimin, tarihsel sürekliliğin, kültürel belleğin ve kadrolaşmanın mutlak zorunluluk olduğunu belirtmek gerekir. Bu süreçler, en iyi modeli/örneği/normu öne çıkardığında kanonlaşma süreci başlar. Bu süreci Mahtumkulu özelinde incelediğimizde, Türkmenistan’ın 18. yüzyılda içinde bulunduğu kaotik durum, yeni bir doğuşun başlayacak olması ve kanon seçiminde işaret edilen belirleyicilerin de üzerinden üç asır geçmiş bir mütefekkirin kanon olarak belirlenmesinde hem fikir olması, Mahtumkulu’nun tefekkür ve tezekkür aşamalarındaki süreci ve yüklendiği işlevler hem edebî çevrelerin hem siyasetin hem de halkın onu kanon olarak kabul etmelerinde fikir birliğine sahip olduklarını gösterir.

Anahtar Kelimeler

Kanon, Edebiyat, Edebiyatta Kanon, Mahtumkulu, Türkmen Birliği

Kaynakça

• Kaynakça 1 Kaynakça 2