Leff ü Neşr in Mahtumkulu’s Poems

Yıl 2024, Sayı: DOĞUMUNUN 300. YILINDA MAHTUMKULU FİRAKİ VE TÜRKMEN EDEBİYATI ÖZEL SAYISI, 13 - 23, 07.06.2024

Melek Erdem

https://doi.org/10.55666/folklor.1464979

Öz

A written literary style is encountered in the works of Mahtumkulu, one of the important figures of the 18th century. In fact, traces of the classical literary tradition of the period can be seen in his poems. The art of leff ü neşr, with all its types, was used in a remarkable way in the poems. In fact, in some of his poems, it is seen that this figure of speech can be used in wider contexts. According to the art of leff ü neşr, which is a kind of art of verbal symmetry, expression is provided by elaboration, that is, giving it in detail, or ijmal, that is, giving it by abbreviation or summary. This figure of speech was frequently used in Mahtumkulu's poems. Mahtumkulu skillfully used many figures of speech in his poems. In this way, he brought ethical values to the fore by masterfully revealing all the features of the poetic language and using his knowledge of Sufism, thus ensuring that the poems were permanent to be passed on from generation to generation. Mahtumkulu used his mental power and deep knowledge of Sufism in his works to express many forms of rhetoric. It is seen that in his poems composed in syllabic meter, the art of leff ü neşr is embellished with metaphorical concepts that arise on the basis of mental analogies and metonymic concepts that arise on the basis of establishing relationships. In his poems, examples of regular and irregular leff ü neşr, which occur in terms of the ordering of the elements in the leff section and their counterparts in the publication section, are frequently encountered. While the equivalents of the concepts listed in the leff section are given in the form of examples or explanations in the neşr section, plenty of metaphors and metonyms were used, and in this way, a more vivid, permanent and effective expression was provided. Among the metaphorical and metonymic concepts in the poems, indirect (periphrastic) uses, which occur when a concept that can be explained with a single word is explained with more than one word, also attract attention. In Mahtumkulu's poems, regular and irregular types of leff ü neşr art can be seen, and cases where both are used together are quite common. In Mahtumkulu's poems, within the art of leff ü neşr, hyponymic ordering of concepts depending on the genus and species relationship and meronymic ordering depending on the whole-part relationship are also encountered.

Anahtar Kelimeler

Mahtumkulu, leff ü neşr, metaphor, metonymy, semantics, rhetoric

Mahtumkulu’nun Şiirlerinde Leff ü Neşr

Öz

18. asrın önemli şahsiyetlerinden birisi olan Mahtumkulu’nun eserlerinde yazılı edebi bir stille karşılaşılır. Şiirlerinde aslında dönemin klasik edebi geleneğinin izleri görülmektedir. Şiirlerde bütün türleri ile leff ü neşr sanatı dikkat çekici bir şekilde kullanılmıştır. Hatta bazı şiirlerinde bu söz sanatının geniş bağlamlar içinde de kullanılabildiği görülür. Bir tür söz simetri sanatı olan leff ü neşr sanatına göre, tafsil yani ayrıntıları ile verme veya icmal yani kısaltma veya özetleme ile verme yoluyla anlatım sağlanmaktadır. Mahtumkulu’nun şiirlerinde de bu söz sanatına çokça başvurulmuştur. Mahtumkulu şiirlerinde bu söz sanatına bağlı olarak birçok söz sanatını da beraberinde ustalıkla kullanmıştır. Bu şekilde şiir dilinin bütün özelliklerini ustaca ortaya koyarak ve tasavvuf bilgisini de kullanarak etik değerleri ön plana çıkarmış, böylece şiirlerin kuşaktan kuşağa aktarılacak şekilde kalıcı olması sağlanmıştır. Mahtumkulu, eserlerinde zihin gücünü ve derin tasavvuf bilgisini kullanarak pek çok söz sanatını leff ü neşr içinde vermiştir. Hece vezniyle oluşturulan şiirlerinde de leff ü neşr sanatının zihni benzetmeler temelinde ortaya çıkan metaforik kavramlarla ve ilgi kurma temelinde ortaya çıkan metonimik kavramlarla süslenerek yer aldığı görülür. Şiirlerinde leff bölümünde yer alan unsurların neşr bölümündeki mukabillerinin sıralanması açısından ortaya çıkan düzenli ve düzensiz leff ü neşr örneklerine sık rastlanır. Leff bölümünde sıraladığı kavramların neşr bölümünde yer alan mukabilleri örnekleme veya açıklama şeklinde verilirken bol bol metafor ve metonimler kullanılmış ve bu şekilde daha canlı, kalıcı ve etkili bir anlatım sağlanmıştır. Şiirlerde yer alan metaforik ve metonimik kavramlar içerisinde tek bir kelimeyle anlatılabilecek kavramın birden fazla kelimeyle anlatılması ile ortaya çıkan dolaylamalı (perifrastik) kullanımlar da dikkati çeker. Mahtumkulu’nun şiirlerinde leff ü neşr sanatının düzenli ve düzensiz türleri görüldüğü gibi, ikisinin bir arada kullanıldığı durumlara da oldukça sık rastlanmaktadır. Mahtumkulu’nun şiirlerinde leff ü neşr sanatı içerisinde kavramların cins ve tür ilişkisine bağlı hiponimik ve bütün parça ilişkisine bağlı meronimik sıralamalarıyla da karşılaşılır.

Anahtar Kelimeler

Mahtumkulu, leff ü neşr, metafor, metonimi, anlam bilimi, söz sanatı

Kaynakça

• AŞYROW, A. (2012) Magtymguly: Eserler Ýygyndysy. I - II, Aşgabat.
• ATAYEV, K. (1988) XVIII. Asır Türkmen Edebiyatı, Aşgabat.
• BİLGEGİL, K. (1989) Edebiyat Bilgi ve Teorileri. İstanbul.
• BİRAY, H. (1992) Mahtumkulu Divanı, Ankara.
• BİRAY, H. (2014), “Mahtumkulu, Yetiştiği Çevre, Hayatı, Edebi Kişiliği, Divanı” Mahtumkulu Firaki Anı Kitabı (Ed.: A. Güzel). Ankara: 29-46.
• CAFEROĞLU, A. (1984) Türk Dili Tarihi I-II, 3.b., İstanbul.
• DURMUŞ, İ., M. A. Y. SARAÇ (2003) “Leff ü Neşr”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 27. c., Ankara: 122-124.
• ERDEM, Melek (2003) Türkmen Türkçesinde Metaforlar, Ankara: KÖKSAV yayınları.
• ERDEM, M. (2006) “Metaphorization of the Material Process During the Mental Process in the Turkish Dialects of the Oghuz Group”, Central Asiatic Journal, 50(2): 279-297.
• ERDEM, M. (2009) “The Periphrastic Uses of Participles in Turkmen Turkish”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 6(3): 7-17.
• ERDEM, M. (2012) “Mahtumkulu’nun Şiir Dünyasının Anlam Yönü” Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (MTAD), 9(4): 72-81.
• ERDEM, M. (2018) “Mahtumkulu’nun Şiirlerinde Hareket Fiillerinin Mental Süreçte Metaforlaşması” Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (MTAD), 15(4): 557-568.
• GARRIYEV, B. A., M. KÖSÄYEV (1959) Mağtımgulı: Saylanan Eserler, Red.: B. KERBABAYEV, Aşgabat.
• GARRIYEV, B. A., M. KÖSÄYEV (1977) Mağtımgulı: Saylanan Goşgular, Red.: B. KERBABAYEV, Aşgabat.
• KAZI MURATDURDI (2008) Magtımgulı Piraginiñ Kämil Divanı, (Trnskr. ve Düz.: Orazpolat YEKÄYEV) Aşgabat.
• MEREDOV A. (1997) Magtımgulınıñ Düşündirişli Sözlüği, Gonbed Kabus.
• MÜLKAMANOV, A., M. ÖVEZGELDİYEV, M. ÇARIYEV, A. NURYAĞDIYEV, G. NAZAROV (1992) Magtımgulı: Şıgırlar, Üç Tomluk, I Tom, Aşgabat.
• NAZAROV G., A. MÜLKAMANOV, M. ÖVEZGELDİYEV, M. ÇARIYEV, A. NURYAĞDIYEV (1983) Magtımgulı: Saylanan Eserler, (Red.: B.A. GARRIYEV, M. KÖSÄYEV, R.RECEBOV, Ş. GANDIMOV, G. NAZAROV), İki Tomluk 1, 2, Aşgabat.
• NAZAROV, G., A. MÜLKAMANOV, M. ÖVEZGELDİYEV, (1983). Magtımgulı: Saylanan Eserler, İki Tomluk 1, Aşgabat: Türkmenistan.