MAHTUMKULU’NUN ŞİİRLERİNDE “ýagşy” ve “ýeg” KAVRAMLARI BAĞLAMINDA NASİHAT İFADELERİNİN NORMATİFLİĞİ

Yıl 2024, Sayı: DOĞUMUNUN 300. YILINDA MAHTUMKULU FİRAKİ VE TÜRKMEN EDEBİYATI ÖZEL SAYISI, 47 - 62, 07.06.2024

Cüneyt Akın

https://doi.org/10.55666/folklor.1465976

Öz

Magtımgulı, Türkmen edebiyatının "halifesi" ve "akıl hocası" olarak, şiirlerinde insanları aydınlatmayı amaçlayan derin öğütlerle bezemiştir. Kendisine biçilmiş kutsal bir görev olarak, doğruluk ve erdem yolunu göstermeyi benimseyen Mahtumkulu, bireyleri açgözlülük, hırs, korkaklık, yolsuzluk, amaçsızlık, tembellik, yalan söyleme ve gıybet gibi olumsuz davranışlardan kaçınmaya çağırır. Bunun yerine, anlayış, bilgi, terbiye, nezaket, vizyonerlik, cesaret, güç, kararlılık, beceri, çalışkanlık, sadakat, dürüstlük ve konukseverlik gibi olumlu nitelikleri benimsemelerini önerir. "Yaraşmaz", "Söhbet Yagşıdır", "Duz Hem Bolmasa", "Ikrarsız Ärden", "Sazına Degmez" gibi eserlerinde bu temaları işleyen şair, "Durasıñ Geler", "Gıbatkeş", "Hab Atan", "Çilimkeş" şiirlerinde ise tütün ve tütün ürünleri gibi zararlı alışkanlıkların bireysel gelişimi nasıl olumsuz etkilediğine değinmiştir. Şiirlerinin çoğunda, 'iyi' anlamına gelen “yahşi” kelimesiyle sağlanan normatif bir yapı kullanılmıştır. Mahtumkulu, bu kavramları sıklıkla 'ahlak' bağlamında ele alır. Ahlak kavramının temeli, pozitif ve 'olması gereken' niteliklere dayanır. Felsefede bu durum, 'normatif' veya 'buyurucu' nitelikler olarak tanımlanır. Yani 'ahlak', uyulması gereken davranışlar ve 'iyi bir insan' olmak için gerekli öğretilerin bilimidir. Genellikle erdemleri listelerken ve 'erdemli insan' özelliklerini tanımlarken, ahlaki yükümlülükleri açıklayan dini veya kültürel metinler 'ahlak bilimi' olarak kabul edilir. Magtymguly Pyragynyň Kämil Diwany'ndaki “ýagşy” ve “ýeg” kavramları, “iyi, üstün, mükemmel” anlamlarına gelirken, felsefi terminolojide bu kelimeler, incelenmesi gereken farklı anlam ve kapsamlara sahip terimlerdir. Pratik ahlakın içinde bulunan 'iyi' kavramı, Türk Edebiyatı'ndaki birçok 'nasihat' temalı eserde yer alır. Eski Türkçe'de, "Divanu Lugati't-Türk" ve "Kutadgu Bilig" gibi metinlerde 'iyi' kelimesi, çeşitli sesbilimsel formlarda karşımıza çıkar. “yeğ” kavramı ise, buyurucu olmayan ve seçime dayalı bir öğüt biçimini belirtir. Bu çalışmada, Mahtumkulu'nun belirtilen şiirlerindeki 'nasihat' içeriği, “yeğ” ve “iyi” kavramları üzerinden felsefenin 'normatif' yaklaşımıyla analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

ýagşy (yahşı), ýeg (yeğ), nasihat, pend, normatif

Kaynakça

• Kaynakça 1