Başkurt Destanlarında Eş Seçimi ve Evlilik

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 555 - 573, 31.08.2024

Meltem Buzkıran Sap

https://doi.org/10.55666/folklor.1495954

Öz

Destanlar, bir toplumun tarihini, kültürünü ve yaşam tarzını yansıtan edebi eserlerdir. Başkurt destan geleneği de bu açıdan büyük öneme sahiptir, zira bu destanlar, Başkurt halkının değerlerini, inançlarını ve yaşam biçimini aktarır. İnsan hayatında en önemli dönemlerden biri geçiş dönemleridir; doğum, evlilik ve ölüm. Bu bağlamda, destanlardaki evlilik motifinin önemi de oldukça büyüktür. Çünkü evlilik, sadece bireyin yaşamını değil, aynı zamanda toplumsal yapıyı ve değerleri de şekillendiren bir kurumdur.
Bu çalışma, Başkurt destanlarında evlilik motifini incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırmada Başkurtlara ait hem mitolojik hem de sosyal hayatı anlatan destanların arasından toplamda on altı destan ele alınmış ve evlilik motifinin destan metinlerine katkıları tahlil edilmiştir. Çalışmanın bakış açısını genişletmek amacıyla, aşk ve evlilik motifleri açısından zengin ve birbirinden farklı özellikler gösteren destanlar seçilmiştir. Mitolojik destanlardan Ural Batır, Akbozat, Miney Batır ile Şülgen Padişah, Konur Boğa, Kara Yurga, Zayatülek ile Hıvhılıv, Alıp Batır, Alpamışa; sosyal hayatı anlatan destanlardan Kuzıykürpes ile Mayanhılıv, Zühre ile Aldar, Mergen ile Mayanhılıv, Maktımhılıv, Seyfülmülük, Kerte Mergen, Targın Batır, Kuzıykürpes destanları incelenmiştir. İçerik analizi yöntemi kullanılarak kahramanların evlilik öncesi ve sonrası karşılaştıkları zorluklar, eş seçiminde aranan özellikler ve toplumsal değerler incelenmiştir. Elde edilen bulgular, Başkurt destanlarında erkeklerde aranan özellikler arasında yiğitlik, cesaret ve sevgi kavramlarının göze çarptığını ve bu kavramların mal ve mülkten daha ön planda olduğunu göstermektedir. Erkek kahramanların yiğit ve cesur olmalarının yanı sıra bunu ok atma, güreş tutma, ata binme gibi hünerlerle tüm halka ispat etmeleri gerekir. Öte yandan, kadın kahramanların ise güzel, alımlı ve işveli oluşu ön plandadır. Bu özelliklerinin yanında kadın kahramanların kendi kaderlerini tayin etmede söz sahibi oldukları ve konuştuklarında kendilerine hayran bıraktıkları görülür. Ayrıca, evlilik motifinin destanların ana temalarını ve karakter gelişimlerini nasıl şekillendirdiği ortaya konulmuştur. Evlilik motifinin, diğer Türk boylarının destanları ile benzerlik taşıdığı ve geleneksel Türk evlenme biçimleriyle örtüştüğü de tespit edilmiştir. Bu çalışmanın destan incelemeleri alanına önemli katkılar sağlaması beklenmektedir ve evlilik motifinin Başkurt destanlarındaki rolünün daha derinlemesine anlaşılmasına yardımcı olması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Başkurt Destanları, evlilik, eş seçme, aşık olma

Etik Beyan

Etik beyanın gerekli olduğu durumlar bulunmamaktadır.

Destekleyen Kurum

Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Türk Halkbilimi Anabilim Dalı

Teşekkür

Prof. Dr. Selami Fedakar'a, bilgi birikimi ve deneyimleriyle akademik yolculuğumda bana yol gösterdiği ve çalışmalarımı ileriye taşımama yardımcı olduğu için, Arş. Gör. Arzu Acar'a, araştırmamın her aşamasında bana rehberlik ettiği ve karşılaştığım zorlukları aşmamda sağladığı yardımlar için minnettarım.

Kaynakça

• Referans1 Referans1 Referans1