THE TRADİTİONS OF NOWRUZ İN AZERBAİJAN AND THE ANALYSİS OF MAHNI PERFORMED DURİNG NOWRUZ CELEBRATİONS

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 3, 1060 - 1078, 27.12.2024

Hazan Kurtaslan , Fidan Taghizade

https://doi.org/10.55666/folklor.1497015

Öz

As in all societies, Azerbaijan has a rich cultural heritage that includes traditions, customs, religious beliefs, and rituals, which have been passed down through generations. In history, special days such as victories in wars, significant societal developments, and natural events have been celebrated as holidays in Azerbaijan. The rituals associated with these holidays are key elements that add color to these celebrations. Various activities such as folk dances, performances, music, shows, and family visits are commonly held during such festivities.
The ancient Turkic societies' beliefs, which were closely tied to fire and natural events, still have an influence today. An example of this is the Nowruz Bayram, a celebration that has been observed by Turkic societies. In Azerbaijan, this Turkish holiday symbolizes both the renewal of nature with the arrival of spring and the welcoming of a new year. During Nowruz Bayram, a public holiday is declared in the country. The meticulous preparations made each year for this holiday reflect the importance that the Azerbaijani people place on it. The celebrations include various poems, games, folk dances, mahnı, and music. In contemporary Azerbaijan, songs are also composed specifically for Nowruz Bayram. These songs, which are themed around spring or Nowruz, typically have a dynamic tempo to create a festive atmosphere. Performed with traditional instruments, these mahnı have become tunes that the Azerbaijani Turks have memorized over the years and sing along to during the holiday.

The care that Azerbaijani Turks show towards this holiday, the associated rituals, and the specially composed mahnı indicate that this is a topic worthy of study. This research examines the rituals performed by Azerbaijani Turks during Nowruz Bayram and aims to analyze of mahnı performed during these celebrations. The study is qualitative, utilizing a case study design. Data was collected through interviews and document analysis. Based on the data obtained from the interviews, the most listened to and mahnı’s during the holiday in Azerbaijan were identified, and these mahnı’s were analyzed in terms of their musical structure. The data was analyzed through descriptive analysis. According to the research findings, mahnı’s such as “Bayram Akşamlarında,” “Nevruz Gelip Yaz Gelip,” and “Men Baharın Gızıyam” are among the most played, sung, and listened to during Nowruz Bayram. When analyzed in terms of musical structure, it was found that the lyrics of these songs revolve around the themes of Nowruz and spring, and that traditional instruments and national motifs are used in their music.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, nevruz holiday, holiday evenings, nevruz gelib yaz gelib, men baharın gızıyam.

Proje Numarası

YOK

AZEBAYCAN’DAKİ NEVRUZ BAYRAMI GELENEKLERİ VE NEVRUZ KUTLAMALARINDA İCRA EDİLEN MAHNILARIN İNCELENMESİ

Öz

Geçmişten günümüze tüm toplumlarda olduğu gibi Azerbaycan’da gelenekleri, örf ve adetleri, dini inançları, ayin ve ritüelleri ile kültürel aktarımda bulunmaktadır. Tarihte, savaş sonucu elde edilen zaferler, toplum için önemli gelişmeler, doğa olayları gibi özel günler, Azerbaycan’da bayram olarak kutlanmaktadır. Bayramların getirisi olan ritüeller, bu törenleri renklendiren önemli unsurlardır. Bu tür kutlamalarda halk oyunları, seyirlik oyunları, müzikler, gösteriler, aile ziyaretleri gibi çok çeşitli etkinlikler yapılmaktadır.
Eski Türk toplumlarının ateş ve doğa olaylarına bağlı olan bu inançları günümüzde de kendi etkisini göstermektedir. Buna örnek olarak Türk toplumlarının kutlanmakta olan Nevruz Bayramı’nı gösterebiliriz. Azerbaycan’da da kutlanan bu Türk bayramı, baharın gelmesi ile hem doğanın yenilenmesi hem de yeni bir yılı karşılama anlamını taşır. Nevruz Bayramı döneminde ülkede resmî tatil ilan edilir. Her yıl bu bayram için özenle hazırlıkların yapılmış olması Azerbaycan halkı tarafından bu bayrama verilen değeri göstermektedir. Nevruz Bayramı kutlamalarında çeşitli şiirler, oyunlar, halk oyunları, maniler ve müzikler yer almaktadır. Günümüzde Azerbaycan’da Nevruz Bayramı için mahnılar da bestelenmektedir. Bu mahnılar bahar veya Nevruz temalı olup, bayram havasını oluşturmak için dinamik tempolu karaktere sahiptir. Geleneksel enstrümanlarla icra edilen bu mahnılar, zamanla Azerbaycan Türkleri yıllar boyunca ezbere bildikleri ve bayram boyunca dinleyip, eşlik ettikleri mahnılar haline gelmiştir.
Azerbaycan Türkleri tarafından bu bayrama gösterilen özen, ritüeller ve bayram için bestelenmiş olan mahnılar bu durumun araştırmaya değer olduğunu göstermektedir. Bu çalışmada, Azerbaycan Türkleri tarafından Nevruz Bayramı kutlamaları sırasında yapılan ritüeller incelenmiş, bayram kutlamalarında icra edilen mahnıların incelenmesi amaçlanmıştır.
Araştırma, nitel bir araştırma olup durum çalışması deseni kullanılmıştır. Araştırmada veriler, görüşme ve doküman inceleme yoluyla toplanmıştır.
Görüşmeden elde edilen veriler doğrultusunda Azerbaycan’da bu bayram zamanı dinlenilen, icra edilen popülaritesini koruyan mahnılar belirlenmiş ve bu mahnılar müzikal yapı özellikleri yönünden incelenmiştir. Araştırmada veriler betimsel analiz yoluyla çözümlenmiştir. Araştırma bulgularına göre “bayram akşamlarında”, “nevruz gelip yaz gelip”, “men baharın gızıyam” adlı mahnılar Nevruz Bayramı’nda çalınıp söylenen ve dinlenilen mahnılar arasında yer almaktadır. Müzikal yapı özellikler bakımından incelendiğinde mahnı sözlerinde nevruz ve bahar temasının işlenmiş olduğu, müziklerinde de geleneksel enstrümanlar ve milli motiflerin kullanıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, nevruz bayramı, bayram akşamları, nevruz gelib yaz gelib, men baharın gızıyam.

Etik Beyan

Çalışmada herhangi bir çıkar çatışması bulunmamaktadır. Yazarlar çalışma süresince birlikte karar alarak ortak şekilde çalışmışlardır. Araştırmanın tespiti, literatürün taranması, uygulama aşaması, verilerin toplanması, verilen analizi, sonuç, değerlendirmenin yapılması ve araştırmanın son şekline verilmesinde yazarlar eşit oranda katkı sağlamıştır. Bu çalışma için A. Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu’ndan 20.03.2023 tarihli 122 karar sayı ile etik kurul onayı alınmıştır. Bu araştırmada herhangi bir finansal destek kullanılmamıştır.

Destekleyen Kurum

YOK

Proje Numarası

YOK

Kaynakça

• AKARSU, S. (2018). Türkiye’de Nevruz ve Müzik. VIII. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi/Sanat Etkinlikleri, 195-199.
• AKDOĞAN, S. (2007). Bağımsızlık Sonrası Azerbaycan Cumhuriyeti ve Türkiye Cumhuriyeti İlişkileri (1991-2000). Yüksek Lisans Tezi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ARAS, E. (2021). “Türklerde Nevruz Bayramı”. Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(2), 345-370.
• ALPTEKİN, M. (2017). “Adana-Yumurtalık Sugözü Köyünde Günler Etrafında Oluşan Halk İnanışlarına Yönelik Bir Araştırma”. The Journal Of International Lingual Social And Educational Sciences, 3(2), 323-334.
• BƏHMƏNLİ, R. (2017). “Azərbaycan Xalq Rəqslərinin Təsnifatı”. Rast Müzikoloji Dergisi, 5 (3), 1745-1757.
• CAFER, H. A. (2015). “Dünden Bugüne Azerbaycan Müziği Üzerine Bir Değerlendirme”. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 4(17), 135-146.
• CEFEROVA, Q. (2024). “Azerbaycan'da Nevruz Kutlamaları”. Çığ Dergisi, Edebiyat Merkezli Kültür- Sanat-Felsefe Dergisi, Sayı 4.
• CRESWELL, J. W. (2018). Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• GAFFARİ, R. (2001). “Güney Azerbaycan’da Nevruz”. Bilge Yayın Tanıtım Tahlil Eleştiri Dergisi. Cilt 7, bahar 28, 31-37
• GAFARLI, R. (2021). “Türk Halklarının Tören Sıstemınde – Novruz”, 4th Internatıonal Nowruz Conference On Scıentıfıc Research, 130-142, ISPEC Publications.
• GÖL, H. (2016) “Geçmişten Günümüze Azerbaycan”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1).
• HƏSƏNOVA, N. (2021). “Qarabağ Bölgəsındə Novruz Ənənələrı”, 4th Internatıonal Nowruz Conference On Scıentıfıc Research, 26-32, ISPEC Publications.
• İMAMVERDİYEV, İ. (2018). Azərbaycan Musiqisində Bahar Mövzusu Və Novruz Motivlərinin İzləri. Ankara: İksad Yayınevi.
• İPEK, C. D. (2012). “Güney Azerbaycan Türklerinde Kimlik Sorunu”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 12(1), 267-283.
• İSMAYILZADEOĞLU, P.E. (2020). “Novruz Bayramının Türk Xalqlarının Mənəvi Dəyərlər Sistemindəki Yerinə Dair”, Uluslararası Türk Kültürü ve Sanatı Sempozyumu, 159-171, Etimesgut Belediye Başkanlığı Kültür Yayınları.
• KAFKASYALI, A. (2005). “Türk Dünyasında Nevruz Geleneğine Toplu Bakış”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 149-172.
• KARA, A. (2001). “Türk Devlet ve Topluluklarının Ortak Kültürel Bayramı Nevruz’un III. Binyılda İşlevi ve Konumu”. Bilge Yayın Tanıtım Tahlil Eleştiri Dergisi, Cilt 7, Bahar 28, 40-42.
• KARAMAN, R. (2003). Türkler’de Nevruz Coşkusu. Mersin: İzder Yayınevi
• KARAMAN, R. (2000). “Azerbaycan’da Nevruz Kutlamaları”. Bilge Yayın Tanıtım Tahlil Eleştiri Dergisi, Cilt 7, Bahar 28, 23-30.
• KİRAL, B. (2020). “Nitel Bir Veri Analizi Yöntemi Olarak Doküman Analizi”. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• MURADOĞLU, N. (2021). “Çağdaş Azərbaycan Şeirində “Novruz” Bayramının İnikası”, 4th Internatıonal Nowruz Conference On Scıentıfıc Research, 33-43, ISPEC Publications.
• MUSTAFAYEV, B. (2013). “Adriyatik’ten Çin Seddine Uzanan Nevruz Geleneği”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 3(3), 60-73.
• ORUCOV, T. (2011). “Azərbaycanda Novruz Bayramı Və “Kosa-Kosa” Tamaşası”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 4(7), 94-102.
• RAYMAN, H. (2002). “Nevruz ve Türk Kültüründe Renkler”. Milli Folklor, 7(53), 10-15.
• TAŞKESENLİGİL, M. (2016). “Kültürel Bağlamda Rus ve Türk Kültüründe Dini Bayramlar”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, (30), 115-125.
• VAQİF QIZI, İ.Ş. (2021). “Qarabağ Bayramları, Novruz Sədası”, 4th Internatıonal Nowruz Conference On Scıentıfıc Research, 339-341, ISPEC Publications.
• VALİDƏ, Ş. (2021). “Tarixi Köklərə Malik Qədim Novruz Ənənəsi”, 4th Internatıonal Nowruz Conference On Scıentıfıc Research, 342-352, ISPEC Publications.
• YAKAR, Ü. (2018). “1920-1930 Yıllarında Azerbaycan’ın Milli ve Manevi Değerlerine Karşı Sovyet Rusya Tarafından Yürütülen Asimilasyon Siyaseti”. Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi-Vakanüvis, Yıl/Vol. 3, Sayı/No. 1.
• YALÇIN BABAYEVA, Z. (2021). “Çağdaş Azərbaycan Şeirində “Novruz” Bayramının İnikası”, 4th Internatıonal Nowruz Conference On Scıentıfıc Research, 33-43, ISPEC Publications.
• YOLOĞLU, G. (2001). “Türk Dünyasında Nevruz”. Bilge Yayın Tanıtım Tahlil Eleştiri Dergisi, Cilt 7, Bahar 28, 38-39.
• YILDIRIM, A. VE SİMSEK, H. (1999). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• İnternet Kaynakları:
• URL-1: Turuz Dil ve Etimoloji Kütüphanesi (1998).
• https://turuz.com/book/title/Azerbaycanda+Nevruz+Bayrami+Geleneyi-Baki-1998- 62s, [Erişim tarihi: 22.03.2024]
• URL-2: Azerbaycan, (2024). https://azerbaijan.az/related-information/65, [Erişim tarihi: 11.03.2024]
• URL-3: Turuz Dil ve Etimoloji Kütüphanesi (1998).
• https://turuz.com/book/title/Azerbaycanda+Nevruz+Bayrami+Geleneyi-Baki-1998- 62s, [Erişim tarihi: 22.03.2024]
• URL-4: Bohça içinde semeni fotografı, Pin page (pinterest.com), [Erişim tarihi: 09.08.2024]
• URL-5: Bohça içinde semeni fotografı, Azerbaycan'dan Bir Nevruz Eğlencesi: Kosa ve Keçəl | BLOG (mubatblog.online), [Erişim tarihi: 09.08.2024]
• URL-6: Kosa ve Keçel,
• Azərbaycanda Kosa və Keçələ hücumlar başladı (sonxeber.az), [Erişim tarihi: 09.08.2024]
• URL-7: Kosa ve Keçel, Ay kosa-kosa, gəlsənə.. - MEYDAN.TV, [Erişim tarihi: 09.08.2024]
• URL-8: Ay Kosa-Kosa Gelsene Şiiri, Kosa-kosa - Uşaq Bilik Portalı (azertag.az), [Erişim tarihi: 08.08.2024]
• URL-9: Aygün Kazımova - Novruz Gəlib şarkı sözleri (lyricstranslate.com), [Erişim tarihi: 08.08.2024]
• URL-10: Arifgızı, K. (17.03.2020). Bir Mahnının Tarixçesi. İctiami televiziya.https://www.youtube.com/watch?v=gAGnY0TR0AE&ab_channel=%C4%B0CT%C4%B0MA%C4%B0TV [Erişim tarihi: 05.03.2024]
• URL-11: Azerbaycan Respublikası Medeniyet Nazirliyi (2024).
• http://mct.gov.az/az/umumi-xeberler/azerbaycan-respublikasinin- medeniyyet-ve-xarici-sler-nazirliklerinin-birge-beyanati, [Erişim tarihi: 05.03.2024]
• URL-12: Elmira R. (2017). Bayram Axşamlarında.
• https://www.youtube.com/watch?v=RKDdhWKAlZ8, [Erişim tarihi: 10.03.2024]
• URL-13: Bayram axşamlarında – Musiqi və Notları tap (wordpress.com), [Erişim tarihi: 08.08.2024]
• URL-14: Duygulu, B. (2012). Azerbaycan Respublikası Medeniyet Nazirliyi Röportajı.
• https://medeniyyet.az/page/news/816/-Bahar-duygulu-saire.html?lang=az, [Erişim tarihi: 11.03.2024]
• URL-15: Cupullu TV, Mən Baharın Qızıyam (youtube.com), [Erişim tarihi: 09.08.2024]
• Sözlü Kaynaklar:
• K-1:Fidan Səfərova, 22 yaşında, Lisans Mezunu, Bankacı. (Görüşme: 01.04.2023)
• K-2:Tahir Abullayev, 54 yaşında, Yüksek Lisans Mezunu, Doktor. (Görüşme Tarihi: 03.04.2023)
• K-3:Elvira Qədirli, 37 yaşında, Yüksek Lisans Mezunu, Öğretmen. (Görüşme Tarihi: 06.04.2023)
• K-4:Züleyxa Baxışova, 74 yaşında, Lisans Mezunu, Emekli. (Görüşme Tarihi: 07.04.2023)
• K-5:Hikmət Muradov, 56 yaşında, Doktora Mezunu, Akademisyen. (Görüşme Tarihi: 02.04.2023)
• K-6:Aynurə İbrahimova, 29 yaşında, Lisans Mezunu, Mühendis. (Görüşme Tarihi: 02.04.2023)
• K-7:Murad Hüseynov, 48 yaşında, Yüksek Lisans Mezunu, Memur. (Görüşme Tarihi: 07.04.2023)
• K-8:Natiq Babayev, 39 yaşında, Lisans Mezunu, Esnaf. (Görüşme Tarihi: 03.04.2023)
• K-9:Mehriban Talıbzadə, 26 yaşında, Lise Mezunu, Ev Hanımı. (Görüşme Tarihi: 04.04.2023)
• K-10:Bəsti Quliyeva, 64 yaşında, ortaokul Mezunu, Emekli. (Görüşme Tarihi: 07.04.2023)