İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA İSTANKÖY TÜRKLERİNİN GÜNLÜK YAŞAM VE İLETİŞİM PRATİKLERİ: BİR SÖZLÜ TARİH DENEMESİ

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 3, 1342 - 1356, 27.12.2024

Mehmet Işık

https://doi.org/10.55666/folklor.1497851

Öz

İstanköy adası, barındırdığı Türk nüfusunun fazlalığı, adalardaki ibadete açık iki camiden birisine ev sahipliği yapıyor olması ve Türkiye’ye yakınlığı ile Ege adaları içerisinde özgün bir yere sahiptir. Kanuni Sultan Süleyman döneminde, Rodos’un fethinden hemen sonra 5 Ocak 1523 tarihinde Osmanlı egemenliği altına giren İstanköy, 1912 yılına kadar yaklaşık dört yüz yıl Osmanlı egemenliğinde kalmıştır. 1912 yılında İtalyanlar tarafından işgal edilmiş ve 1947 yılında Yunanistan’a bırakılmıştır. Adanın Yunan egemenliğine girmesinden sonra Türkler üzerindeki baskı artmıştır. İş kurma ve taşınmaz mal satın alma izni verilmemesi, ibadet ve anadilde eğitim haklarının sınırlandırılması, eğitim ve kamu hizmetine girme alanındaki fırsat eşitsizlikleri, 1952 toprak reformu, kamu imkânlarından yararlanamama gibi sebeplerle 1950’den sonra Türklerin adadan Türkiye’ye yönelik göç hareketi giderek hızlanmıştır. 1974 Kıbrıs Barış Harekatı sonrasında ise en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Bir sözlü tarih araştırması olarak tasarlanan bu çalışmada İstanköy Türklerinin İkinci Dünya Savaşı Sonrasında günlük yaşam ve iletişim pratikleri, 1967 yılında Türkiye’ye göç etmiş iki İstanköylü öğretmen ile yapılan derinlemesine görüşmelerden elde edilen bulgular çerçevesinde ortaya konulmuştur. Yapılan analizler sonucunda İkinci Dünya Savaşı sonrasında İstanköy adasının gelişmemiş bir yer olduğu, Türklerin genellikle Germe köyünde ve şehir merkezinde yerleşik olduğu Türklerin geçimlerini genellikle tütün ve bahçe tarımı ile sağladığı, Türkler arasında bir kır bekçisi dışında memur olan kimsenin bulunmadığı; adada eletrik, su ve telefon gibi temel hizmetlerin sadece şehir merkezi ile sınırlı olduğu, Germe köyünde aydınlatmanın sokak lambaları ile su ihtiyacının ise Osmanlı döneminden kalma çeşmelerden karşılandığı, şehir merkezi köyler arasındaki ulaşımın genellikle at ve eşek gibi binek hayvanları ile sağlandığı belirlenmiştir. Bunun yanında adada iletişim ve ulaşım ağının zayıf olduğu, iletişimin genel olarak yüz yüze iletişim yoluyla sağlandığı, kitle iletişim araçlarının yaygınlaşmadığı, Türklerin herhangi kitle iletişim aracına sahip olmadığı, haber alma ihtiyacının genellikle Türkiye’den gelen akrabalardan ya da Türk radyolarından karşılandığı saptanmıştır. Türkler ile Rumlar arasında ilişkilerde büyük sorunların bulunmadığı, karşılıklı olarak birbirlerinin bayramlarını kutladıkları, komşu olarak birbirine gidip geldikleri; ancak Türkiye ile Yunanistan arasında bir kriz çıkması halinde bu ilişkilerin birden bozulduğu tespit edilmiştir. Böylesi dönemlerde birbirine karşılıklı olarak iğneleyici sözler sarf edebildikleri ya da Rum çocukların Türkleri aşağılayan tekerlemeler söyleyerek sokaklarda dolaşarak Türk toplumunda tedirginliğe sebep olabildikleri anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

sözlü tarih, İstanköy Adası, İstanköy Türkleri, gündelik yaşam, foklor

Kaynakça

• AHBAB, Y. (2009). Yakın Dönem Tarihimizde İstanköy Adası. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• BAŞEREN, S. H., (2003). Ege Sorunları, İstanbul, Tüdav Yayınları.
• BAYKARA TAŞKAYA, A. (2023). Osmanlı İnşaat Mühendisliğine Bir Örnek: İstanköy Limanı Çalışmaları (1850-1909). Vakanüvis - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 8 (Dr. Recep Yaşa’ya Armağan), 2269-2310.
• BAYKARA TAŞKAYA, A. (2022). Cezâyir-i Bahr-i Sefîd Vilayeti’nde Tahrir-i Nüfus Çalışmaları (1830-1907). Ed. Murat Baş, Sosyal, Beşeri Ve İdari Bilimler Alanında Uluslararası Araştırmalar, XVIII, 513-541, Konya, Eğitim Yayınları.
• ÇELİKKOL, Z. (1990). İstanköy’deki Türk Eserleri ve Tarihçe. Ankara: TTK Yayınları.
• DANACIOĞLU, E. (2007). Geçmişin İzleri Yanıbaşımızdaki Tarih İçin Bir Kılavuz, İstanbul.
• EMECEN, F. (2001). İstanköy, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt XXIII, TDV Yayınları, Ankara, ss.308-310.
• HAYTA, N. (1994). Rodos ile 12 Ada’nın İtalyanlar Tarafından İşgali ve İşgalden Sonra Adaların Durumu (1912-1918), Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi,C. 5, S.131-144
• İNCE, F. (2013). Lozan Barış Antlaşması ve Ege Adaları, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C. 53, S.101-128.
• KARAL, E. Z. (1943). Osmanlı, İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı, Ankara, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayını
• KAYMAKÇI, M. (2014). Rodos ve İstanköy Türklüğü’nün Güncel Sorunları ve Çözüm Önerileri, (Eds.) Mustafa Kaymakçı ve Cihan Özgün Rodos ve İstanköy Türklüğü, , İzmir, İstanköy ve On İkiada Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği Yayını S.3-22.
• KAYMAKÇI, M. ve ÖZGÜN, C. (2015). Rodos ve İstanköy Türklerinin Yakın Tarihi: Ege Denizinden Yükselen Sessiz Çığlık, İzmir, Rodos İstanköy ve On İki Ada Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği Yayını
• ORHONLU, C. (1964). On İki Ada’da Türk Eserleri ve Türk Nüfusu. Türk Kültürü, 24, S.29-34.
• ÖRENÇ, A. F. (2006). Yakındönem Tarihimizde Rodos ve Ada. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• ÖZGÜN, C. (2014). Rodos ve İstanköy Türklerinde Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Yaşam. (Ed.) Mustafa Kaymakçı ve Cihan Özgün. Rodos ve İstanköy Türklüğü, İzmir, İstanköy ve On İki Ada Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği Yayını, s.153-184.
• PATON, W. R., Hicks, E. L. (1891). The inscriptions of Cos. Clarendon Press.
• PECK, H. T. (1897). Harper's Dictionary of Classical Literature And Antiquities. New York, Harper & Brothers Publishers.
• TAŞKIRAN, C. (2011). Sahipsiz On İki Ada Türkleri. 21. Yüzyılda Türk Dünyası Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 75-84, Ankara, EkoAvrasya Yayınları.
• THOMPSON, P. (2006). 21. Yüzyılda Sözlü Tarih İçin Potansiyeller ve Meydan Okumalar. (Eds.) Aynur İlyasoğlu ve Gülay Kayacan, Kuşaklar Deneyimler Tanıklıklar Türkiye’de Sözlü Tarih Çalışmaları Konferansı 26-27 Eylül 2003, 23-38. İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• TURAN, Ş. (1965). Rodos ve 12 Ada'nın Türk Hakimiyetinden Çıkışı, Belleten, XXIX, S.77-119.
• YILMAZ, G. (2007). Rodos ve On İki Ada’daki İtalya İle Yunan Yönetiminin Baskı Politikaları. (Eds.) Zeki Dilek vd. Tarih Ve Medeniyetler Tarihi VII.Cilt, Ankara, TTK Yayınları, s. 3361-3370.