ÖRME TEKNİĞİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA: ESKİŞEHİR PATİK VE MOTİFLERİ

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 3, 1307 - 1328, 27.12.2024

Dilara Karayel , Servet Senem Uğurlu

https://doi.org/10.55666/folklor.1501946

Öz

Tarih boyunca her toplum yaşadığı çevrenin etkisiyle kendine özgü bir kültürel anlayışa sahip olmuştur. Göçebe Türklerin en önemli kültür mirası olan el sanatları incelendiğinde, Anadolu göçebe insanının günlük yaşantısı ve özel günlerinde kullandığı örülmüş patikler; yapıldıkları yer, dönem, dönem özellikleri, patikleri ören kişilerin yaşam ve duygularını anlatan zengin motif kültürünü oluşturan ortak bir dilin öğesidir. Eskişehir, 13. yüzyıldan itibaren çeşitli göçmen gruplarının da yerleşim yeri olmuştur ve bu gruplar kültürlerini koruyarak yaşatmışlardır. Örme patikler, Türk kültüründe köklü bir geçmişe sahiptir. Uygarlık tarihi boyunca insanların geçirdiği gelişim dönemlerine paralel değişiklikler gösteren örme örnekler, insanların gereksinimlerinin karşılanmasında, giyecek, ev eşyası ve süs eşyalarının yapımında kullanılmaktadır. Özellikle çeyiz hazırlığında önemli yer tutmakta ve günümüzde hediyelik eşya olarak satılmaktadır. Ayrıca örme patikler, giyenin kültürel kimliğini göstermektedir. Örme patikler kültürel kimliklerin sessiz görsel belgeleri ve tanıklarıdır.
Örme; ince ya da kalın bükümlü çeşitli cinsteki ipliklerin iğne, mekik, şiş, tığ gibi basit araçlar kullanılarak el yardımıyla yapılan ilmek ya da düğümlerin bir araya getirilmesiyle oluşturulan dokusal yüzeylerdir. Bu teknik, geçmişte olduğu gibi günümüzde de önemini korumaktadır. Eskişehir’in kültürel mirasının önemli bir parçası olan patik örmeciliği, geçmişten günümüze kadar devam eden ve gelecek nesillere aktarılması gereken değerli bir geleneksel Türk sanatıdır.
Eskişehir örme patik ve çoraplarında kullanılan desen kompozisyonları, genellikle geometrik ve bitkisel motiflerden oluşmaktadır. Eskişehir'de patik örme teknikleri, yöresel farklılıklar göstermekle birlikte genellikle beş şiş, iki şiş ve tığ kullanılarak yapılmaktadır. Beş şişle örülen patiklerde, burundan başlanarak ayak bileğine kadar olan bölüm yuvarlak örülmekte, sonra aynı parçadan ilmek çıkarılarak alt taban örülmektedir. İki şişle örülen patiklerde ise, ayak üzerinden başlayarak parmak uçlarına doğru ön yüzü oluşturulup, patiklerin tabanlarında ise genellikle düz örgü ve haraşo/ters örme teknikleri kullanılmaktadır. Bu tasarımlar Eskişehir'in kültürel zenginlikleri ve geleneksel Türk sanatları alanındaki ustalığı, bölgenin tarihi ve kültürel kimliğinin önemli bir bileşenini oluşturur. Bu mirasın korunması ve gelecek nesillere aktarılması, şehrin kültürel ve sanatsal sürdürülebilirliği açısından büyük önem taşımaktadır. Bu makalede Eskişehir’in örme patik ve çorapları, çeşitli kaynaklardan faydalanılmış, alan araştırması ile inceleme yapılarak bulgular metne aktarılmıştır. Eskişehir patik ve çoraplarında kullanılan motifler ve desen kompozisyonlarının teknik çizimleri yapılarak ayrıntılı biçimde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Patik, El Örmesi, Eskişehir, Çorap, Motif

Kaynakça

• AKOĞLAN KOZAK, M., ve ÇİÇEK, D. (2022). Friglerin Kullandıkları Mitolojik Unsurların Bölge Turizmine Yansımaları. GSI Journals Serie A: Advancements in Tourism Recreation and Sports Sciences, 5(2), 255-268. https://doi.org/10.53353/atrss.1089271 (Erişim: 06.08.2024)
• AKPINARLI, H. F. (1995). “El Örgüsü Çorapların Teknik Desen Renk ve Kullanım Özellikleri” Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• AKPINARLI, H. F. ve COŞKUN, G. (2016). Geleneksel Sanatlarda İletişim Aracı Olarak El Örgüsü Çorap Motifleri”, Uluslararası Geçmişten Geleceğe Sanat Sempozyumu, Hitit Üniversitesi, 139-151.
• AKPINARLI, H. F. (2022). “Doğu Anadolu Bölgesi Geleneksel Çorap Örücülüğünde Motif Özellikleri”, Aydın Uğurlu ve Geleneksel Sanatlar Özel Sayısı, 17-25.
• ALANTAR, H. (2007). “Motiflerin Dili”, İstanbul: İTKİB İstanbul Halı İhracatçıları Birliği Yayınları.
• ARSLAN, C. (2016). “Dağküplü Bez Dokumaları”. 7th International Istanbul Textile Conference, Anadolu’ya Doku’N’an Bezler Bezce 2016, (21-23 Mart 2016), 269-280.
• BARIŞTA, H. Ö. (1986). “Türk El Sanatlarından El Örgüsü Çoraplar”, Erdem, Atatürk Kültür Dergisi, C. 2, S. 6, 867 – 882.
• BALKANAL, Z. (2016). “Ankara İli Polatlı Yöresi El Örgüsü Çoraplar”, Motif Akademi Halk Bilim Dergisi, C. 9, S. 17, 149-166.
• BAYRAKTAROĞLU, S. (1982). “Eskişehir ve Çevresi Halı- Kilim ve Düz Dokuma Yaygıları”, Eskişehir Yurt Ansiklopedisi, Cilt 4, İstanbul.
• ÇADIRCI, M. (1997). “Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyo-Ekonomik Yapısı”, Ankara: TTK Yayınları.
• ÇATALKAYA KÖK, E. ve BAŞARAN, F. N. (2020). “Sarıcakaya (Eskişehir) Dağküplü Köyü Mekikli Dokumaları”. Milli Folklor, cilt 16, 125.
• DARÇIN, İ. ve BAŞARAN, F. N. (2018). “Eskişehir İli Sivrihisar İlçesi Düz Dokumalarının İncelenmesi”, Uluslararası Folklor Akademi Dergisi, C.1, S. 3, 15-16.
• ERBEK, M. (2006). “Çatalhöyük’ten Günümüze Anadolu Motifleri”, İstanbul: Kültür Bakanlığı DÖSİM Yayınları.
• ERTÜRK, N., VAROL, E. (2016). “Geleneksel Türk El Sanatlarından Çorap Örücülüğü: Eskişehir Çifteler İlçesi Örneği”, Türk İslam Medeniyetleri Akademik Araştırmalar Dergisi, 75-88.
• EROĞLU, M. A. ve AKPINARLI, F. (2023). “Makedonya Örme Kültüründe Hayvan Figürlü Çoraplar”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 8, 1481-1512.
• GÜNEŞ, İ., YAKUT, K. (2007). “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Eskişehir”, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. KILIÇARSLAN, H. ve ÖLMEZ, F. N. ve ETİKAN, S. (2020). “Kırşehir Yöresi El Örgüsü Çorapları: Günümüz Örnekleri”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 22, S. 1, 25-39.
• Komisyon (2014) “Eskişehir Rehberi”, Eskişehir Valiliği Yayınları.
• Komisyon (2019) “Şehrimiz Eskişehir”, Temel Eğitim Genel Müdürlüğü.
• Komisyon (2013). “Şiş Örücülüğünde Çorap Örme, El Sanatları Teknolojisi”, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Komisyon (2022). “Şehir ve Değer Araştırmaları Dergisi”, T.C. Eskişehir Valiliği.
• KOYLU, Z. ve BİRGÜN, M. (2015) “Eski Bir Şehrin Hikayesi, 1923-1938”, Eskişehir: Eskişehir Ticaret Odası Yayınları.
• KÖKLÜ, V. (1997) “Çankırı İli Kızılırmak İlçesine Ait Birkaç Köyde Bulunabilen El Örgüsü Çorap Örnekleri ve Yeni Tasarımlar”, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Giyim Eğitimi Anasanat Dalı.
• KURT, G. (2016). “Yozgat İli Örgü Atlası Çorap ve Patik Örnekleri”, Uluslararası Bozok Sempozyumu, Yozgat: Bozok Üniversitesi, 487-506.
• ÖZBEL, K. (1976). “Türk Köylü Çorapları”, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• PEKYAMAN, H. (2008), “Frig Uygarlığı Seramik Sanatı ve Kişisel Yorumlar”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar; Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• SERTOĞLU, M. (1986). “Osmanlı Tarih Lûgatı”, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• SOYSALDI, A. ve KURT, G. (2009). “Günümüz Seydişehir Patik Örücülüğü”, II. Uluslararası Türk El Dokumaları (Tekstil) Kongresi ve Sanat Etkinlikleri, 14-15 Mayıs Konya, Konya: Selçuk Üniversitesi, Selçuklu Araştırmaları Merkezi Başkanlığı.
• UĞURLU, S. S. (2018). “Geleneksel Tekstil Teknikleriyle Yeni Sanatsal Çalışmalar”, Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Eser Metni, İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• KK-1: Ayşe Öcal, Beylikova/Eskişehir 1958, İlkokul Mezunu, Ev hanımı (Görüşme: 11.02.2022, 15. 05.2024)