BİRLİK TÜRKÜSÜ DESTANI VE ALEVÎ-SÜNNÎ KARDEŞLİĞİ

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 30 - 43, 24.03.2025

Leyla Acan

https://doi.org/10.55666/folklor.1558843

Öz

Bilindiği gibi edebiyat/sanat eserleri, onları üreten sanatçının duygu ve düşünce dünyasında şekillenen bireysel/özgün ürünlerdir. Bununla birlikte eseri ortaya koyan sanatçının kendisi de bir toplumun üyesidir ve içinde yaşadığı toplumda meydana gelen olaylardan/durumlardan tümüyle bağımsız hareket etmesi mümkün değildir. Bu nedenle bir toplumun töresi, gelenekleri, sevinçleri, acıları edebî eserlerden kolaylıkla takip edilebilir. Bazı eserler bununla da kalmaz. Sanatçı ortaya koyduğu eser aracılığıyla toplumu aydınlatma, bilinçlendirme, yol gösterme, sorunlara çözüm sunma gibi farklı işlevleri de yerine getirir.
Toplumların var olması ve varlıklarının devamı için en ihtiyaç duyulan şeylerden biri toplumu oluşturan bireylerin millet bilinci içinde olmaları ve her koşulda bir arada hareket edebilmeleridir. Özellikle Türkiye gibi farklı din ve mezheplerin birlikte yaşadığı uluslar için bu husus daha çok önem kazanmaktadır. Zira bu tür toplumlarda insanlar “birlik” duygusuyla birbirlerine bağlandıkları sürece hayatta kalabilirler.
Günümüz Türkiye’sinde yaşayan insanlar üzerinde oynanan en büyük ve belki de en tehlikeli oyun, yüzyıllardır aynı topraklarda yaşayan, aynı özgürlük mücadelesinin içinde bir ulusu kurtaran bireyleri birbirine düşürmeye dönük çabalardır. Türkiye’yi ayakta tutacak yegâne güç ise bu çabalarla kurulmaya çalışılan tuzaklara düşmemektir.
Bu makalede gerek Türk halkbilimi ve Türk halk edebiyatı alanındaki akademik çalışmaları, gerekse edebiyat alanındaki başarılı ve özgün eserleriyle tanınan Prof. Dr. Bayram Durbilmez’in “Ozantürk” mahlasıyla kaleme aldığı “Birlik Türküsü Destanı” isimli şiiri incelenecektir. Özellikle bu topraklarda ayrıştırılmaya çalışılan Alevî-Sünnî yurttaşlara bir birlik ve kardeşlik çağrısı niteliğinde olan eser, dokuz bentten oluşmaktadır. Cinas sanatının ustalıkla kullanıldığı, sembollerin ses ve anlam değerleri bakımından titizlikle seçildiği eser, hikmetleme türünde kaleme alınmış bir destandır. Bu çalışmada öncelikle Prof. Dr. Bayram Durbilmez’in hayatı, akademik ve sanatsal çalışmaları hakkında bilgiler verilecek daha sonra şiirin teknik ve estetik özellikleri incelenecektir. Makalenin son bölümünde ise şiirdeki semboller çözümlenerek metin analizi yapılacaktır. Bu bağlamda “Birlik Türküsü” destanı ile 20. yüzyılın önemli ozanlarından Âşık Veysel Şatıroğlu’nun aynı konuyu ele alan şiirleri arasındaki ortak/benzer bakış açıları “metinlerarasılık” çerçevesinde değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Âşık Edebiyatı, Ozantürk, Alevîlik, Sünnîlik, Metin Analizi

Kaynakça

• Kaynaklar AKTULUM, K. (1999). Metinlerarası İlişkiler. Ankara: Öteki Yayınları.
• AKTULUM, K. (2013). Folklor ve Metinlerarasılık. Konya: Çizgi Yayınları.
• ALBAYRAK, H. (2022). “Ozantürk’ün “Turnalar” Destanı Üzerine Milliyetçilik Kuramları Bakımından Bir İnceleme”. ZfWT / ZeitschriftfürdieWeltder Türken, 14(2), 327-347.
• ALBAYRAK, H. (2023). “Ozantürk’ün Şiirleri Üzerinde Simgesel Etkileşimcilik Kuramı Bakımından Bir İnceleme (Gönül Coğrafyamızda-Dede Korkut Ruhuyla)”. Prof. Dr. Bayram Durbilmez’e Armağan-55. Yaş Anısına-, Cilt: I, İstanbul: Kriter Yayınları, 65-96.
• ALBAYRAK, H. (2024). “Ozantürk’ün Azerbaycan Destanları ve Bu Destanların İçerik Analizi”. ZfWT / ZeitschriftfürdieWeltder Türken 16 (3), 171-195.
• ALPTEKİN, A. B. (2015). Anadolu’dan Kıbrıs’a Halk Kültürü Köprüsü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ALPTEKİN, A. B ve GÜZEL, A. (2010). Geçmişten Günümüze Âşıkların Dilinde Sarıkamış (hzl. Bingür Sönmez). İstanbul: Omnia Yayınları.
• ALPTEKİN, A. B. ve SAKAOĞLU, S. (2006). Türk Saz Şiiri Antolojisi (14- 21. Yüzyıllar). Ankara: Akçağ Yayınları.
• ARTUN, E. (2008). Âşık Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ARTUN, E. (2009). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ARTUN, E. (2013). Âşık Edebiyatı Metin Tahlilleri. Adana: Karahan Kitabevi.
• ARTUN, E. (2014). Ansiklopedik Halkbilimi / Halk Edebiyatı Sözlüğü, Terimler- Motifler- Kavramlar. Adana: Karahan Kitabevi Yayınları.
• AYDIN, F. (2019). “Derviş Tarzı Türk Edebiyatı Üzerine Düşünceler”. Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 7 (19), 409-416.
• AYDIN, F. (2023). “Ozantürk’ün Gönül Coğrafyasında Dede Korkut Destanı Üzerine Bir İnceleme”. Prof. Dr. Bayram Durbilmez’e Armağan-55. Yaş Anısına-, Cilt: I. İstanbul: Kriter Yayınları, 183-203.
• AYVAZ, M. A. (2023). “Şair Ozantürk’ün ‘Gönül Coğrafyası’ Söz Varlığının Dizini Üzerine Bir Deneme”. Prof. Dr. Bayram Durbilmez’e Armağan-55. Yaş Anısına-, Cilt: I, İstanbul: Kriter Yayınları, 97-144.
• BİLGEHAN, M. (2017a). “Bayram Durbilmez’in ‘Turnalar’ Şiiri ile Türk Dünyasına Ruhsal Bir Farkındalık”. Erciyes, 40 (474), 11-18.
• BİLGEHAN, M. (2017b). “Bayram Durbilmez’in ‘Turnalar-II’ Şiiri ile Türk Dünyasına Ruhsal Bir Farkındalık”. Erciyes, 40 (475), 14-22.
• BİLGEHAN, M. (2017c). “Şiir Dili Bağlamında Turnalar / Türk Dünyası Şiirleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Erciyes, 40 (477), 15-21.
• BİLGEHAN, M. (2017d). “Bayram Durbilmez’in ‘Birnâme’ Şiirinde Tevhid (Birleme) İnancı”. Erciyes, 40 (478), 8-14.
• BULUT, F. (2018). “Metinlerarasılık Kavramının Kuramsal Çerçevesi”. Edebi Eleştiri, C. II, 1, 11-19.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2000). Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• DURBİLMEZ, B. (1993). Karslı Âşık Murat Çobanoğlu Hayatı Sanatı ve Eserleri. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• DURBİLMEZ, B. (1995). “Âşık Veysel’in Edebî Kişiliği”. Türk Dünyası Tarih Dergisi, 97, 34-37.
• DURBİLMEZ, B. (1998a). Muhyiddin Abdal Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin). Doktora Tezi, Elâzığ: Fırat Üniversitesi.
• DURBİLMEZ, B. (1998b). Taşpınarlı Halk Şairleri. Kayseri: Geçit Yayınları.
• DURBİLMEZ, B. (1999a). Kayserili Halk Şairlerinin Şiirlerinde Kıbrıs. Kayseri: Geçit Yayınları.
• DURBİLMEZ, B. (1999b). “Âşık Veysel’in Kayserili Ozanlara Etkileri”, Folklor / Edebiyat, 5 (19), 155-179.
• DURBİLMEZ, B. (2010), “Sorgunlu Sıdkı Baba Divanı’nda Kerbelâ”. Çeşitli Yönleriyle Kerbela (Edebiyat), cilt: II, 215-230.
• DURBİLMEZ, B. (2013). “Âşık Veysel’in Şiirlerinde Millî Birlik Fikri ve Türk Dünyası”. Türk Yurdu, 33 (65), 47-52
• DURBİLMEZ, B. (2014). Karslı Âşık Murat Çobanoğlu Hayatı, Sanatı ve Eserleri. Kayseri: Kardeşler Ofset.
• DURBİLMEZ, B. (2015). “Eflâtun Cem Güney’in ‘Dede Korkut Masalları’na Metinler Arası Bir Yaklaşım: ‘Kan Turalı’ Örneği”. Millî Folklor, 27/ 108, 165-179.
• DURBİLMEZ, B. (2016a). Âşık Hasretî’nin Atışma Sanatı Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Lâçin Yayınları / Bizim Büro Matbaası.
• DURBİLMEZ, B. (2016b). “Yozgatlı Hüznî Dîvânlarında Kerbelâ”. Uluslararası Kerbelâ ve Hz. Hüseyin Sempozyumu 14- 15 Mayıs 2015, (Hzl. Gülağ Öz), Ankara: Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı TİKA ve Hüseyin Gazi Vakfı, 93-114.
• DURBİLMEZ, B. (2018a). Âşık Edebiyatı ve Taşpınarlı Halk Şairleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• DURBİLMEZ, B. (2018b). “Türkiye Sahası Âşık Edebiyatında ‘Ayak’ Terimleri, Sorunlar ve Öneriler”. Yeni Türkiye / Türk Dili Özel Sayısı-I, 24 / 99, 155-165.
• DURBİLMEZ, B. (2019). Derviş Tarzı Türk Edebiyatı ve Sıdkı Baba Dîvânı. İstanbul: Bilge Kültür-Sanat Yayınları.
• DURBİLMEZ, B. (2020a). Âşık Edebiyatında Şiir Sanatı- Hasretî’den Örneklerle. Ankara: Akçağ Yayınları.
• DURBİLMEZ, B. (2020b). Âşık Türkmenoğlu- Hayatı, Sosyo-Kültürel Çevresi, Âşık Edebiyatındaki Yeri, Şiir Sanatı ve Şiirlerinden Örnekler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• DURBİLMEZ, B. (2021a). Çanakkale Destanları: Yozgatlı Ozanlardan Örnekler Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Ürün Yayınları.
• DURBİLMEZ, B. (2021b). Gönül Coğrafyamızda -Dede Korkut Ruhuyla-. Ankara: Sonçağ Kültür Yayınları.
• DURBİLMEZ, B. (2023). Âşık Tarzı Türk Edebiyatında Kıbrıs Destanları. Ankara: Ürün Yayınları.
• DURBİLMEZ, B. (2024). “Ahilik Yolu ve Bu Yolun Yoldaşları”. Bizim Külliye, 99, 54-57.
• EROL, Y. (2017). “Âşık Tarzı Şiirler de Yazan Bir Bilim Adamının Âşık Edebiyatı Üzerine Çalışmaları”. Erciyes, 40 (471), 13-19.
• GÜMÜŞ, Ş. (2024). 40. Sanat Yılında Ozanların Gönül Dilinden Prof. Dr. Bayram Durbilmez’e Şiirler (İnceleme-Metinler). Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• GÜNAY, U. (2021). Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAYA, D. (1999). “Âşık Şiirinde Ayakla İlgili Problemler”. Türklük Bilimi Araştırmaları, 8: 335-348.
• KAYA, D. (2011). Âşık Veysel. Ankara: Akçağ Yayınları.
• QAFKAZLI, X. (2011). “Müasir Dövr Türk Edebiyatının Görkemli Şairi Bayram Durbilmez”. Müasir Şerqşünaslığın Aktual Problemleri Beynelhalq Elmi Konfransın Materialları (1-2 iyun 2011), AMEA akad. Z. M. Bünyadov adına Şerqşunaslıq İnstitutu ve Türkologiya ve Merkezi Asiya Araşdırmalar İnstitutu, Babeş Bolyai Universiteti, Bakü,153- 154.
• OĞUZ, M. Öcal (2011). Halk Şiirinde Tür, Şekil ve Makam. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÖZARSLAN, M. (2001). Erzurum Âşıklık Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÖZDEMİR, A. R. (2023). “Bayram Durbilmez’in Alevilik ve Bektaşilik Araştırmalarına Katkısı”. Prof. Dr. Bayram Durbilmez’e Armağan-55. Yaş Anısına-, (Hzl. Fatma Tekin, Mehmet Akif Ayvaz, Özlem Özdemir ve Şule Gümüş, Ed. Nevzat Özkan), Cilt: I, İstanbul: Kriter Yayınları, 163-181.
• ÖZKAN, N. (2004). “Yarname’nin Söz Varlığı Üzerine”. Türk Edebiyatı, 369, 62-63.
• SAKAOĞLU, S. (1991). “Halk Edebiyatında Kafiye Meselesi”. IV. Uluslararası Türk Halk Edebiyatı ve Yunus Emre Semineri, Eskişehir.
• SARIÇİÇEK, M. (2009). “Yarname’nin Ontolojik Tahlili”. Folklor / Edebiyat. 60, 139-146.
• SOMUNCU, A. Ş. (2023). “Âşık Edebiyatında Değerler Eğitimi ‘Ozantürk’ün Şiirlerinden Örneklerle’”. Prof. Dr. Bayram Durbilmez’e Armağan-55. Yaş Anısına-, Cilt: I, İstanbul: Kriter Yayınları, 145-162.
• SOMUNCU, M. (2023a). “Kahramanmaraş Merkezli Depremlerin Söylem Analizi: Durbilmez’in ‘Titredi Yeryüzü Çığlıklar İle’ Şiiri Örneği”. ZfWT / Zeitschriftfürdie Welt der Türken, 15/1, 11- 26.
• SOMUNCU, M. (2023b). “Bayram Durbilmez’in Türkiye, Can Azerbaycan Adlı Şiirinin Göstergebilimsel Analizi”. Prof. Dr. Bayram Durbilmez’e Armağan-55. Yaş Anısına, Cilt: I, İstanbul: Kriter Yayınları, 43-63.
• ŞATIROĞLU, V. (1970). Dostlar Beni Hatırlasın. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• TEKİN, A. (2012). Edebiyatımızda İsimler. İstanbul: Boğaziçi Yayınları
• TEKİN, F., AYVAZ, M. A., ÖZDEMİR, Ö. ve GÜMÜŞ, Ş. (2023). Prof. Dr. Bayram Durbilmez’e Armağan-55. Yaş Anısına, (Ed. Nevzat Özkan), İstanbul: Kriter Yayınları.
• İnternet Kaynakları
• URL-1: https://www.facebook.com/share/19yeACFRSy/ (Erişim: 30.08.2024).
• URL-2: “sozluk.gov.tr” (Erişim: 10.11.2024)
• URL-3: EROL, M. (2020). https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/durbilmez-ozanturkbayram-durbilmez (Erişim Tarihi: 16.02.2024).