COMPLEX VERBS IN NAZAN BEKİROĞLU'S NOVELS

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 112 - 140, 24.03.2025

Menşure Aşcı

https://doi.org/10.55666/folklor.1620224

Öz

Various methods are used to express a concept in Turkish. One of the most frequently encountered methods is the compounding method. Compound verbs included in the compounding method are indispensable compounds due to the structure of Turkish. Compound verbs have been considered and evaluated in different categories in terms of structure, meaning and syntax. These compounds are generally divided into groups as compound verbs formed by the combination of a noun element and an auxiliary verb (et-, ol-, kıl-, eyle-, yap-, bulun- etc.), compound verbs formed by the combination of a verb element and adverbial verb suffixes (-A, -I, -U, -Ip, -Up) with auxiliary verbs (descriptive verbs or descriptive verbs) and compound verbs with one side being a noun element and the other side being the main verb (compound verbs that are fused in meaning or idioms). The subject of this study, compound verb structures consisting of a noun element (adjective-verb) + auxiliary verb, have been examined in grammar books under the title of compound verbs formed with the main auxiliary verb or compound verbs formed by the combination of a noun element and auxiliary verb. Most researchers have not made a separate classification and have defined them as complex verbs (multi-verbs, mixed verbs) within these subcategories. Compound verbs in complex verb structure are compound verbs formed by adding adjective verbs expressing different time to the verb roots and stems, and by combining with the auxiliary verbs ol- and, to a lesser extent, bulun-. In this structure, the verb ol- used as an auxiliary verb creates compounds that describe the time and style of formation and action in the adjective-verb. The main meaning intended to be given in such verbs is on the compound verb. Complex verbs are classified as priority, habit, intention verbs according to the time and functions that the adjective verbs that come before the auxiliary verbs ol- and bulun- indicate. In this study, complex verbs in four novels (Kehribar Geçidi, Nar Ağacı, Cuma Kapısı, Lâ: Son Hecesi) of Nazan Bekiroğlu, a powerful pen of recent Turkish literature, were examined. The selection of Bekiroğlu's novels is due to her power of using Turkish and the frequent use of complex verbs in her works. In the introduction section, information about complex verbs is given, and then the studies conducted on this subject are mentioned in the literature review section. Complex verbs in Bekiroğlu's four selected works are identified, and these compounds were classified according to their structural and semantic features based on context. In the conclusion section, the striking features of the complex verbs identified are listed.

Anahtar Kelimeler

Turkish grammar, compounds, compound verbs, complex verbs, Nazan Bekiroğlu

NAZAN BEKİROĞLU’NUN ROMANLARINDA KARMAŞIK FİİLLER

Öz

Türkiye Türkçesinde bir kavramı karşılamak için çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemler içerisinde en sık karşılaşılanlardan biri ise birleştirme yöntemidir. Birleştirme yöntemi içerisinde yer alan birleşik fiiller, Türkçenin yapısı gereği olmazsa olmaz birleşiklerdendir. Birleşik fiiller yapı, anlam ve söz dizimi açısından farklı kategorilerde ele alınıp değerlendirilmiştir. Bu birleşikler genellikle, bir isim unsuru ve yardımcı fiilin (et-, ol-, kıl-, eyle-, yap-, bulun- vb.) bir araya gelmesiyle meydana gelen birleşik fiiller, bir fiil unsuru ile zarf fiil eklerinin (-A, -I, -U, -Ip, -Up) yardımcı fiillerle bir araya gelmesiyle oluşturulan birleşik fiiller (tasvir fiilleri veya betimleyici fiiller) ve bir yanı isim unsuru bir yanı asıl fiil olan birleşik fiiller (anlamca kaynaşmış veya deyimleşmiş birleşik fiiller) olmak üzere gruplar ayrılmışlardır. Bu çalışmanın konusu olan bir isim unsuru (sıfat-fiil) + yardımcı fiilden oluşan birleşik fiil yapıları gramer kitaplarında asıl yardımcı fiille oluşan birleşik fiiller veya bir isim unsuru ile yardımcı fiilin birleşiminden oluşan birleşik fiiller başlığı altında incelenmiş, çoğu araştırmacı tarafından ayrı bir sınıflandırmaya gidilmemiş ve bu alt kategoriler içerisinde karmaşık fiiller (mudil fiiller, katışık fiiller) şeklinde tanımlanmıştır. Karmaşık fiil yapısındaki birleşik fiiller fiil kök ve gövdelerine farklı zaman ifade eden sıfat fiillerin gelmesiyle, ol- ve az da olsa bulun- yardımcı fiilleriyle birleşerek oluşturulan birleşik fiillerdir. Bu yapıda yardımcı fiil olarak kullanılan ol- fiili sıfat-fiildeki oluş ve kılışın zamanını ve tarzını anlatan birleşikler meydana getirir. Bu tür fiillerde verilmek istenen esas anlam birleşik fiil üzerindedir. Karmaşık fiiller ol- ve bulun- yardımcı fiillerinden önce gelen sıfat fiillerin belirtmiş oldukları zamana ve edinmiş oldukları işlevlere göre öncelik, alışkanlık, niyet fiilleri olmak üzere sınıflandırılmaktadır. Bu çalışmada, son dönem Türk edebiyatının güçlü kalemi Nazan Bekiroğlu’nun dört romanında (Kehribar Geçidi, Nar Ağacı, Cümle Kapısı, Lâ: Son Hecesi) geçen karmaşık fiiller incelenmiştir. Bekiroğlu’nun romanlarının seçilmesi, onun Türkçeyi kullanma gücü ve karmaşık fiillere eserlerinde sıklıkla yer vermesindedir. Giriş bölümünde karmaşık fiiller hakkında bilgiler verilmiş, sonrasında bu konu ile ilgili yapılan çalışmalara literatür taraması bölümünde değinilmiştir. Bekiroğlu’nun seçilen dört eserlerindeki karmaşık fiiller tespit edilmiş, bağlamdan hareketle yapı, anlam özelliklerine ve söz dizimi içerisindeki işlevlerine göre sınıflandırılmıştır. Sonuç bölümünde tespit edilen karmaşık fiillerin dikkat çeken özellikleri maddeler hâlinde gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk dil bilgisi, birleşikler, birleşik fiiller, karmaşık fiiller, Nazan Bekiroğlu

Kaynakça

• ALİBEKİROĞLU, S. (2015). “Ol- Fiilinin Türkiye Türkçesi Standart Dilindeki Kullanımları” (The usages of the verb “to be” in written Turkish). Gaziantep University Journal of Social Sciences, 14 (1), 193-206.
• AKTAN, B. (2016). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi. Konya: Eğitim Kitabevi Yayınları.
• BANGUOĞLU, T. (1979). Ana Hatlarıyla Türk Grameri, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• BANGUOĞLU, T. (1986). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• BAYRAKTAR, F. S. (2009). “-mIş bulun- Yapısı Üzerine”. Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/8, 1-12.
• BEKİROĞLU, N. (2010). Lâ: Sonsuzluk Hecesi (İkinci Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları.
• BEKİROĞLU, N. (2017). Cümle Kapısı (Birinci Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları.
• BEKİROĞLU, N. (2019). Nar Ağacı (Birinci Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları.
• BEKİROĞLU, N. (2021). Kehribar Geçidi (Birinci Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları.
• BÖLER, T. (2019). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, İstanbul: Kesit Yayınları.
• ÇELİKEL, S. (2016). Cumhuriyet Dönemi Türkiye Türkçesinde Öncelik Fiilleri ve İşlevleri. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Doktora Tezi. Edirne.
• DELİCE, H. İ. (2018). Türkçe Söz Dizimi. İstanbul: Asitan Kitap.
• DEMİR, T. (2006). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Kurmay Kitap Yayın Dağıtım.
• DENY, J. (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi). (çev. Ali Ulvi Elöve). İstanbul: Maarif Vekaleti Yayınları.
• EDİSKUN, H. (2010). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• EKER, S. (2010). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
• ERGİN, M. (1983). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım.
• ERGÖNENÇ AKBABA, D. (2007). “Türkiye Türkçesinde Yapısında İsim-Fiil Bulunan Birleşik Fiiller”. Dil Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 1, 83-95.
• GÜLSEVİN, G. (2000). “Türkiye Türkçesindeki Zaman ve Kip Çekimlerinde Birleşik Yapılar Üzerine”. TDAY Belleten 1997, 215-224.
• GÜVEN M., ÖZĞÜL, L. (2023). “Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın Romanlarında -mIş bulun Yapılı Cümlelerin Bilgi Kipliğindeki Görünümü”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11, 48-58.
• GÖĞÜŞ, B. (1963). “Türkçede Bileşik Kelime Oluşumu ve Nasıl Yazılması Gerektiği”. TDAY-Belleten 1962, 245-264.
• KARACA, H. (2019). “Ol- Yardımcı Fiiliyle Kurulan Birleşik Fillerde Ana Fiilde Yer Alan -AcAk, -mIş, -r, -Ar / -mAz, -DI, -mAktA ve -yor Ekleri”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. The Journal of International Social Sciences. Cilt: 29, Sayı: 2, 89-97.
• KARAAĞAÇ, G. (2017). Türkçenin Söz Dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• KARAHAN, L. (2004). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KORKMAZ, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• ÖZKAN, A., TOKER, M., AŞCI, U. D. (2020). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. Konya: Palet Yayınları.
• ÖZKAN, A. (2013). “Mehekkü'l-İlim ve'l-Ulemâ İsimli Eserde Birleşik Fiiller”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S 34, 11-45.
• ÖZKAN, M., SEVİNÇLİ, V. (2019). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• ÖZMEN, M. (2007). “Olmak Fiiliyle Kurulan Birleşik Fiil Çekimleri Üzerine”. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II. Ankara: TDK Yayınları.
• SAVRAN, H. (2001). “Bir İsim ile Bir Yardımcı Fiilden Oluşan Birleşik Fiiller Üzerine Yeni Görüşler”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, C 2001/II, S 596, 140-142.
• Türkçe Sözlük (2011). Ankara: TDK Yayınları.