KÜLTÜR, ÇOKKÜLTÜRLÜLÜK VE TOPLUM

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 100 - 111, 24.03.2025

Abdulkadir Yaşar

https://doi.org/10.55666/folklor.1626554

Öz

Kültür, insan türünü diğer canlı türlerinden ayırt eden en temel özelliğimiz olarak kavramsallaştırılır. İnsan doğasının sahip olduğu ya da olmadığı nitelikler nedeniyle kültür bizim hem doğal hem de toplumsal yaşamımızı sürdürebilmemizi sağlayan temel sahalardan birisi olarak yorumlanır ve kültürün toplum halinde yaşamamızı kolaylaştırdığına inanılır. Kültür, doğamızın bir parçası olmasının yanında aynı zamanda tarihsel toplumsal koşullar tarafından biçimlendirilen ve değişebilen bir yapıya sahiptir. Bu yönüyle insan-doğa ve insan-insan mücadelelerinin hem nedeni hem de sonucu olarak biçimlenmiş ve sosyal dünyamıza her yönüyle damgasını vurmuştur. Tarihsel süreçte değişen anlamı ve siyasal, ekonomik ve toplumsal işlevleriyle modern toplumların temel sahaları arasında yer almıştır. Özellikle modern toplumların en baskın siyasal örgütlenme modeli olan ulus-devlet örgütlenmelerinin yurttaşlığı temel alan yaklaşımının ihtiyaç duyduğu, benzer değer ve normları paylaşan, temel ilkeler üzerinde siyasal olarak uzlaşmış insan kaynağının oluşturulmasının temel unsuru oldu. Ancak tarihsel süreç ve değişen koşullar kültüre yüklenen anlamı ve işlevleri farklılaştırdı. 1980’li yıllarla birlikte sosyal bilimlerde ortaya çıkan bazı akımlar kültüre “özcü” bir yorumla yaklaştı. Bu yaklaşımın sonucunda kültüre politik sahayı ikincilleştiren bir misyon yüklenirken “farklılık”, “çeşitlilik”, “kültürel özgünlükler” ve “çokkültürlülük” gibi kavramlar üzerinden toplum halinde yaşam sorunsallaştırıldı. Bu yaklaşımın bazı temsilcileri kültürler arasındaki herhangi bir hiyerarşik ilişkiyi ve evrensellik düşüncesini reddederken, aynı zamanda sadece “kültür” olmalarından kaynaklı olarak meşruiyet taşıdıklarını savundular. Böylece bir yandan kamusal sahada farklı kültürlerin temsili, tanınması gibi teorik tartışmalar yürütülürken diğer yandan da çeşitli nedenlerle çokkültürlü bir yapıya sahip olan toplumlarda, kültürlerin yasal temsili ve çeşitli kültürel grupların kendi içlerinde demokratik bir işleyişe sahip olup olmadıklarına bakılmaksızın uygulamalarına alan açıldı. Bu durum bir yandan yurttaşlık temeli üzerinde şekillenen siyasal uzlaşıyı zayıflatırken diğer yandan da baskıcı kültürlerin topluluk değerlerini kendi üyelerine, modern devletin kural, ilke ve egemenlik haklarını ortadan kaldırır şekilde dayatmalarının önünü açarken modern hukuku da demokrasi dışı uygulamaların garantörü haline getirdi. Bu durum bazı yorumcular tarafından büyük toplum içerisinde ondan kopuk onun değer, norm ve yaşam pratiklerini reddeden hatta kendi kültürünü ve yaşam pratiklerini büyük topluma şiddeti bir araç olarak kullanma yoluyla dayatan sonuçların ortaya çıkmasıyla ilişkilendirildi. Bu bağlamda çalışma, kültürü özcüleştiren ve çokkültürcü kimlik politikalarını temel alan yaklaşımları ve çokkültürcülük uygulamalarını güncel gelişmeler ışığında tartışmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kültür, Kültürelcilik, Kültürel Çeşitlilik, Çokkültürlülük, Toplum

Kaynakça

• ALTINBAŞ, D. (2006). “Avrupa ve Çokkültürlülük: Fransa Örneği”. Stratejik Analiz Dergisi, S.78, 52-59.
• ANIK, M. (2018). “Bir Kimlik Siyaseti Olarak Çokkültürcülük ve Paradoksları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 11, S. 55, 455-466.
• BATES, D. G. (2018). 21. Yüzyılda Kültürel Antropoloji İnsanın Doğadaki Yeri, (Çev.: Suavi Aydın vd.), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• CEYLAN, Y. (2016). “Çokkültürlülük Avrupa Modelleri (Almanya Örneği)”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 9, S. 43, 1207-1215.
• ÇINAR, A. (2016). Çokkültürlülük Efsanesi, İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• DOYTCHEVA, M. (2020). Çokkültürlülük. (Çev.: Tuba Akıncılar Onmuş), İstanbul: İletişim Yayınları.
• EAGLETON, T. (2021). Kültür, (Çev.: Berrak Göçer), İstanbul: Can Sanat Yayınları.
• EAGLETON, T. (2021a). Postmodernizmin Yanılsamaları, (Çev.: Mehmet Küçük), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• EAGLETON, T. (2022). Kültür Yorumları, (Çev.: Özge Çelik), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• ERCİNS G. ve GÖRÜŞÜK L. (2016). “Türkiye’de ve Batı’da Çokkültürlülük Gerçeği”. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. 11, S. 2, 383-401.
• GÜVENÇ, B. (2018). İnsan ve Kültür, İstanbul: Boyut Yayıncılık.
• HABERMAS, J. (2012). “Öteki” Olmak, “Öteki”yle Yaşamak Siyaset Kuramı Yazıları, (Çev: İlknur Aka), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• HARARI, Y. N. (2021). Homodeus Yarının Kısa Bir Tarihi, (Çev.: Poyzan Nur Taneli), İstanbul: Kolektif Kitap.
• HARRIS, S. (2016). Ahlakın Coğrafyası Bilim, İnsani Değerleri Nasıl Belirler?, (Çev.: Mehmet Egemen Nişancı), Ankara: Akılçelen Kitaplar.
• HAVILAND, W. A. vd. (2008). Kültürel Antropoloji, (Çev.: İnan Deniz Erguvan Sarıoğlu), İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• HEYWOOD, A. (2019). Küresel Siyaset, (Çev.: Nasuh Uslu ve Haluk Özdemir), Ankara: Felix Kitap.
• KASTORYANO, R. (2009). “Çok Kültürlülük Avrupa İçin Bir Kimlik Mi?”. Avrupa’ya Kimlik Çokkültürlülük Sınavı, (Haz.: Riva Kastoryano), İstanbul: Bağlam Yayıncılık. 17- 45.
• KAYA, İ. (2018). Yeni Türkiye Modernliği Olmayan Kapitalizm, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• KYMLİCKA, W. (2020). Çokkültürlü Yurttaşlık Azınlık Haklarının Liberal Teorisi, (Çev.: Abdullah Yılmaz), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• MODOOD, T. (2014). Çokkültürcülük Bir Yurttaşlık Tasarımı, (Çev.: İsmail Yılmaz), Ankara: Phoenix Yayınevi.
• MOORE, J.D. (2015). Kültür Teorileri Antropoloji’deki Başlıca Teori ve Teorisyenler, (Çev.: A. Erkan Koca), Ankara: Atıf Yayınları.
• MURPHY, M. (2024). Çokkültürlülük Eleştirel Bir Giriş, (Çev.: Şeyma Özcan), İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• PAREKH, B. (2002). Çokkültürlülüğü Yeniden Düşünmek Kültürel Çeşitlilik ve Siyasi Teori, (Çev.: Bilge Tanrıseven), Ankara: Phoenix Yayınları.
• SHORTEN, A. (2023). Çokkültürlülük Günümüzde Çeşitliliğin Siyasi Teorisi, (Çev.: Abdulvahit Gezer), İstanbul: Lejand Kitap.
• TAYLOR, C. (2018). “Tanınma Politikası”. Çokkültürcülük Tanınma Politikası, (Çev.: Yurdanur Salman), (Haz.: Amy Gutmann), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 46-93.
• TEKİNALP, S. (2005). “Küreselleşen Dünyanın Bunalımı: Çokkültürlülük”. Journal of İstanbul Kültür University, S. 1, 75-87.
• TOURAINE, A. (2011). Eşitliklerimiz ve Farklılıklarımızla Birlikte Yaşayabilecek miyiz?, (Çev: Olcay Kunal), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• YANIK, C. (2013). Dünyada ve Türkiye’de Çokkültürlülük, Ankara: Sentez Yayıncılık. İnternet Kaynakları
• Cooney, C. (2023). “Gary Lineker: İngiliz hükümetinin mülteci planını eleştiren paylaşımı üzerine BBC eski milli futbolcunun program sunuculuğuna ara verdi”, (Erişim: 19.01.2025)
• Okuduci, İ. (2023). “Bazı Avrupa Ülkelerinde Kur’an-ı Kerim’in Yakılması, Lübnan’da Protesto Edildi”. (Erişim: 19.01.2025)
• Yıldız, Z. (2019). “Avrupa’da başörtüsü ve peçe yasağını hangi ülke nasıl uyguluyor?”. (Erişim: 19.01.2025)
• URL-1: BBC. (2010).“Merkel’den çok kültürlülük başarısız oldu itirafı”. (Erişim: 19.01.2025)
• URL-2: BBC. (2011). “Cameron: Çokkültürlülük başarısız oldu”. (Erişim: 19.01.2025)
• URL-3: BBC. (2023). “Fransa’da okullarda abaya yasağı: Yüzlerce öğrenci sınıflara alınmadı”. (Erişim: 19.01.2025)
• URL-4: BBC. (2024). “İngiltere, gönüllü olan bir sığınmacıyı Ruanda’ya gönderdi”. (Erişim: 19.01.2025)