BAŞKURT HALK YAŞAMINDA, SANATINDA ve TIBBINDA KIMIZ

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 8 - 16, 24.03.2025

Murat Özşahin

https://doi.org/10.55666/folklor.1637963

Öz

Kımız, geçmişte ve bugün Türk Dünyası halklarının en çok tükettiği içeceklerden biridir. Oğuz Türkçesinin tarihî kayıtlarında da sıklıkla geçen kımızın kullanımı zamanla Oğuzlarda azalır. Özellikle bugün Anadolu ağızlarında görülen kımız, anlam olarak belirgin bir değişiklik yaşar ve inek sütü ile ilgili kavramları karşılar. Türk Dünyası halklarında ise kımızın en çok tüketildiği ve üretildiği Türk boyu Kıpçaklardır. Bugün Başkurtlar, Tatarlar, Kazaklar, Kırgızlar kımız tüketiminin en yoğun olduğu halklardandır. Kımızın bu halklardaki kullanımı, onların halk anlatılarından çeşitli sanatlarına kadar görülür. Dolayısıyla kımız, yalnızca bir içecek değildir; kımız bir kültürdür. Kültür olması nedeniyle halk kültürünün birçok sahasında kendini gösterir. Bu makalede kımızın Başkurtlardaki yeri ve tarihi incelenmektedir. Öncelikle bu makalede kımız sözünün kaynağı ile ilgili görüşlere yer verilmektedir. Ardından Başkurtlarda kımız kavramı etrafında şekillenen söz varlığı sunulmaktadır. Başkurt el işlemeciliğinde kımız kaplarının kullanımı ve işlemelerindeki kuş sembolünün halk anlatılarınla örtüşen tarafları açıklanmaktadır. Özellikle destan, destansı türkü, efsane, rivayet gibi türlerde kımızdan bahsedilmesi ve bu anlatılarda kahramanların kımız ile karşılanmasına vurgu yapılmaktadır. Masal türünde kımıza yönelik kullanımların seyrekliği ise dikkat çekicidir. Makalede üzerinde durulan konulardan biri de kımızın halk tıbbında kullanımıdır. Bu malumat, J. G. Georgi, S. Sommier, D. P. Nikolskiy, P. Labbé gibi isimlerin eserlerinden derlenmiştir. Halk tıbbının rasyonel ve irrasyonel tedavi yöntemleri vardır. Kımız, rasyonel bir tedavi yöntemi olarak Başkurtlar tarafından kullanılır. XIX. yüzyılda bu kullanımın faydaları dikkat çeker ve zamanla ticarileşmeye başlar. Bugün hem Rusya coğrafyasında hem de Avrupa’daki gıda araştırma kurumlarınca kımız ve bal, Başkurtların imza ürünleri olarak tanımlanır. Kımızın geçmişte ve günümüzde Tataristan, Yakutistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Moğolistan gibi coğrafyalardaki üretimi ile birlikte geniş bir alandaki varlığı ve hızla ticarileştiği açıktır. Ancak kımızın Rusya’da ticarileşmesindeki en önemli etken Başkurt göçer obalarının bölgedeki üretimidir. Bunun yanında kımıza XIX. yüzyılda Tolstoy, Çehov gibi ünlü isimlerin gösterdiği rağbetle birlikte bu turizm, bir sağlık turizminin de ilk örneklerinden biri olarak tanımlanabilir. Son yüz elli yıllık süreç içerisinde Başkurt halk tıbbında kullanılan kımız, zamanla alternatif tıbbın ürünü olarak ön plana çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

kımız, Başkurt, halk sanatı, anlatı, geleneksel tıp

Kaynakça

• Referans11
• Referans22