Bir Anlatı Geleneği Türü Olarak Anekdot

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 719 - 730, 25.09.2025

İskender Korkmaz

https://doi.org/10.55666/folklor.1732139

Öz

Anekdot, genellikle tanınmış kişilerin yaşamına dair kısa, dikkat çekici ve çoğunlukla düşündürücü ya da mizahi yönler barındıran yaşanmış olayları konu edinen anlatı türlerinden biridir. Sözlü anlatı geleneği içinde doğan bu tür, zaman içinde bireysel gözlemler, toplumsal değerler ve kültürel unsurların aktarımında önemli bir rol oynamıştır. Anekdotun, dinleyicinin ilgisini kısa sürede çekebilen yapısı ve karakter tanıtımındaki işlevselliği, onu hem edebî hem de sosyokültürel anlamda değerli kılmaktadır. Ancak Türk edebiyatı incelemelerinde bu tür gerek akademik düzeyde gerek halk anlatıları kapsamında yeterince ele alınmamış; çoğu zaman başka türlerle karıştırılmıştır. Anı, bireyin geçmişte yaşadığı ya da tanık olduğu olayları belli bir zaman süreci içerisinde, kişisel gözlem ve duygularla harmanlayarak anlattığı bir anlatı türüdür. Yaşanmışlık ve içtenlik anının temelini oluşturur. Anekdot ise, genellikle tanınmış kişilere ait, kısa ve çarpıcı nitelikte olan, çoğunlukla gerçek yaşanmış olaylara dayanan ve mesaj verme amacı güden bir anlatı biçimidir. Anekdotlar, kısa olmalarına rağmen karakter tanıtımında, toplumsal eleştiride ve kültürel değer aktarımında önemli işlevler üstlenir. Fıkra ise, güldürü ögesi ön planda olan, kimi zaman kurmaca öğeler taşıyan, beklenmedik bir sona ulaşan kısa anlatılardır. Toplumsal eleştiriyi hiciv yoluyla sunan fıkralar, çoğunlukla anonim halk anlatılarında ya da halk mizahı geleneğinde kendine yer bulur. Bu üç tür arasındaki temel farklar hem yapısal hem de işlevsel düzeyde belirginleşmektedir. Bu çalışmada, anı, anekdot ve fıkra türleri yapı, şekil, işlev ve bağlam bakımından karşılaştırmalı olarak ele alınmış; her bir türün özgün nitelikleri tanımlanmıştır. Ne var ki yapılan incelemelerde, edebiyat kaynaklarının çoğunda anekdot yerine fıkralara yer verildiği ya da bu iki türün eşanlamlı kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu durum, kavramsal ve türsel bir karmaşaya neden olmaktadır. Bir tür olarak anekdot yapı, biçim bağlam ve işlev bakımından özgün bir anlatı formu olduğu, Türk halk edebiyatı içinde özellikle sözlü anlatmalar başlığı altında sistematik biçimde incelenmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu türün doğru tanımlanması ve sınıflandırılması hem türler arası sınırların netleşmesine hem de kültürel aktarımın daha sağlıklı bir zemine oturmasına katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

: Anekdot , Fıkra , Anı , Sözlü Anlatma , Tür

Kaynakça

• AÇA, M. (Ed.). (2019). Türk halk edebiyatı. Nobel Akademik Yayıncılık.
• AKSÖZ YILDIRIM, M. (2002). “Almanca ve Türkçe Sözlüklerde Anekdot Yazın Terimin İncelenmesi”. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C.2, S.22, 64-72.
• ALBAYRAK, N. (2010). Ansiklopedik Halk Edebiyatı Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• BABA, M.O. (2007). Halk Edebiyatı Terimler Sözlüğü. İstanbul: Heyamola Yayınları
• BASCOM, W. R. (2005). “Folklorun Dört İşlevi” (F. Çalış, Çev.). M. Ö. Oğuz & S. Gürçayır (Ed.), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2 ss. 71–86. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• GROTHE, H. (1984). Anekdote. Sammlung Metzler, Band 101. J.B. Metzler.
• PARLATIR, İ., VD. (1998). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• PETSCH, R. (1942) Wesen und Formen der Erzählkunst. Saale: Max Niemeyer Verlag.
• PÜSKÜLLÜOĞLU, A. (1996) Edebiyat Sözlüğü. İstanbul: Özgür Yayınları.
• NEUREUTER, H. P. (1973). Zur Theorie der Anekdote. İn: Jahrbuch der Freien deutschen Hochstifs.
• YARDIMCI, M. (2013). Türk Halk Edebiyatında Nazım ve Nazım Nesir Karışık Türler. İzmir: Kanyılmaz Matbaacılık.
• YILDIRIM, D. (1999). Türk edebiyatında Bektaşi tipine bağlı fıkralar: İnceleme-metin Ankara:Akçağ Yayınları.
• YUMRU, D. (1999). Bir Anlatı Türü Olarak Anı. Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.