Türkiye’de Banka ve Kredi Kartı Harcamalarının Reel Döviz Kuru Üzerindeki Etkisi: VAR Analizi ve Toda-Yamamoto Nedensellik Testi

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 3, 747 - 775, 20.09.2020

Tuğçe Tatoğlu Esra Aksoy

https://doi.org/10.25295/fsecon.759460

Öz

Döviz kuru, özellikle küreselleşme eğiliminin artması ile birlikte makroekonomik alanda önemli bir belirleyici haline gelmiştir. Bu anlamda, döviz kurlarının oluşumunu ya da değişmesini etkileyen etmenleri belirleyip, bu doğrultuda döviz kuru politikaları izlemek son derece önemlidir. Bu çalışmanın amacı, banka ve kredi kartı harcama tutarı ile reel döviz kuru arasındaki ilişkiyi incelemektir. Bu bağlamda, kur üzerine yapılan çalışmaların bulgularına göre reel döviz kurunu en fazla etkileyen diğer bağımsız değişkenler de modele dâhil edilmiştir. Çalışmada; bağımsız değişken olarak enflasyon oranları (TÜFE, yıllık % değişim), Merkez Bankası brüt döviz rezervleri, M2 para arzı, işsizlik oranı, faiz oranı için vekil değişken olarak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) ortalama fonlama maliyeti, banka ve kredi kartı harcama tutarı kullanılırken bağımlı değişken olarak ise TÜFE bazlı reel efektif döviz kuru kullanılmıştır. Verilerin tümü TCMB Elektronik Veri Dağıtım Sistemi’nden temin edilmiştir. Çalışmada 2014:3-2019:5 dönemini kapsayan aylık veriler kullanılmıştır.

Çalışma, temel olarak zaman serisi analizine dayanmaktadır. Bu anlamda Genişletilmiş Dickey-Fuller testi kullanılarak değişkenlerin durağanlık dereceleri belirlenmiştir. Sonrasında, ARDL sınır testi analizi gerçekleştirilerek reel efektif döviz kuru ile modelde kullanılan bağımsız değişkenler arasında uzun dönemli ilişki olmadığı sonucuna varılmıştır. Ardından modelin uygun gecikme uzunluğu belirlenmiş ve modele VAR analizi uygulanmıştır. İlaveten, değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisini analiz etmek için Toda-Yamamoto nedensellik testi kullanılmıştır. Çalışma sonucunda, kart harcamalarından döviz kuruna doğru tek yönlü bir ilişki saptanmıştır. Buna karşın; döviz kurundan kart harcamalarına doğru doğrudan bir nedensellik ilişkisi bulunamamıştır. Çalışmada ulaşılan sonuçlar, daha önce yapılan çalışmalar ile de tutarlıdır. Ayrıca bu çalışma, Türkiye’de banka ve kredi kartı harcama tutarı ile reel döviz kuru arasındaki ilişkiyi incelemesi bakımından daha önce yapılan çalışmalardan farklılaşmakta ve bu yönüyle literatüre katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

reel efektif döviz kuru, banka ve kredi kartı harcamaları, var analizi, toda-yamamoto nedensellik testi

Teşekkür

Çalışmamız boyunca bizi destekleyen, değerli bilgilerini ve önerilerini bizlerden esirgemeyen Prof. Dr. Hakan DEMİRGİL'e teşekkürlerimizi sunarız.

The Impact of Bank and Credit Card Expenditures on Real Exchange Rate in Turkey: VAR Analysis and Toda-Yamamoto Causality Test

Öz

Exchange rate has become an important determinant in the macroeconomic area especially with the increasing globalization tendency. In this sense, it is very important to determine the factors that affect the formation or change of exchange rates and to follow exchange rate policies accordingly. The aim of this study is to investigate the relationship between bank and credit card expenditure amounts, and real exchange rates. In this context, according to the findings of the studies on exchange rate, other independent variables that affect the real exchange rate the most were included in the model. In the study; while the inflation rates (CPI, annual % change), the Central Bank's foreign-exchange reserves, M2 money supply, unemployment rate, the Central Bank of the Republic of Turkey (CBRT) average funding cost as proxy for interest rate, bank and credit card expenditure amounts are used as independent variables while real effective exchange rate based on CPI is used as the dependent variable. All data are obtained from the CBRT Electronic Data Distribution System. Monthly data of the identified variables covering the period 2014:3-2019:5 are used in the study.
The study is mainly based on time series analysis. In this sense, stationarity degrees of the variables are determined by using Augmented Dickey-Fuller Test. Then, ARDL Bound Test analysis is performed and it is concluded that there is no long-run relationship between real effective exchange rate and independent variables used in the model. Then, appropriate lag length of the model is determined and the short-run relationship between the variables is investigated by using Toda-Yamamoto Causality Test. After determining that the variables have an impact on each other, the relationship between variables is examined in more detail by using VAR analysis. As a result of the study, one-way relationship from card expenditures to real exchange rate is determined. However, there is no direct causality from exchange rate to card expenditures. The results obtained in the study are consistent with previous studies. Furthermore, this study differentiates from the previous studies in terms of investigating the short-run and the long-run relationship between real exchange rate and, bank and credit card expenditures in Turkey and it contributes to the literature on this aspect.

Anahtar Kelimeler

Real Effective Exchange Rate, Bank and Credit Card Expenditures, VAR Analysis, Toda-Yamamoto Causality Test

Kaynakça

• Aktaş, C. (2012). “Türkiye’de Reel Döviz Kuru Ile Ihracat ve Ithalat Arasındaki Ilişkinin VAR Tekniğiyle Analizi”, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 6(11): 123-140.
• Alacahan, N. D. (2011). “Enflasyon, Döviz Kuru İlişkisi ve Yansima: Türkiye The Relatoinship Between Inflation, Exchange Rate And Pass Through: Turkey”, Sosyal Bilimler Dergisi, (1): 49-56.
• Bal, O. (2012). “Döviz Kuru, Mevduat Faiz Oranı, Enflasyon ve Devlet Iç Borçlanma Senetleri Ilişkisi (1994–2008)”, Akademik Bakış Dergisi, 31:1-20.
• Balaylar, N. A. (2011). “Reel Döviz Kuru İstihdam İlişkisi: Türkiye İmalat Sanayi Örneği”. Sosyo Ekonomi Dergisi, Temmuz Ağustos, 137-160.
• Bayraktutan, Y., & Arslan, İ. (2003). “Türkiye’de Döviz Kuru, Ithalat ve Enflasyon Ilişkisi: Ekonometrik Analiz (1980-2000)”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİBF Dergisi, 5(2): 89-104.
• Berument, H. (2002). Döviz Kuru Hareketleri ve Enflasyon Dinamiği: Türkiye Örneği. Bilkent Üniversitesi Yayınları, 1-15.
• Bilgin, M. H. (2004). Döviz Kuru İşsizlik İlişkisi: Türkiye Üzerine Bir İnceleme. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (8), 80-94.
• Branson, W. H. (1981). Macroeconomic determinants of real exchange rates.
• Cain, D., Thaxter, A., Thomas, K. & Walker, A.A. (2010), “Exchange Rate Movements and the Stock of Foreign Currency Denominated Government Debt: Some Panel Cointegration Evidence”.
• Candelon, B., Kool, C., Raabe, K., & Van Veen, T. (2007). “Long-Run Real Exchange Rate Determinants: Evidence From Eight New EU Member States, 1993-2003”, Journal of Comparative Economics, 35(1): 87-107.
• Cengiz, Ç. (2018). “Döviz Kurunun Belirlenmesine Yönelik Teorik Yaklaşimlar”, Sakarya İktisat Dergisi, 7(4):1-17.
• Daly, S.M. And Sami, M. (2009), “Determinants of Exchange Rate Practices in the MENA Countries: Some Further Empirical Results”, William Davidson Institute Working Paper, W.P. Number 952.
• Dash, P. (2004). “The Relationship between Interest Rate and Exchange Rate in India”, Sixth Annual Conference on Money and Finance in the Indian Economy, March 25-27, Mumbai.
• Devereux, M. B. (1997). “Real Exchange Rates and Macroeconomics: Evidence and Theory”, Canadian Journal of Economics, 773-808.
• Dornbusch, R. (1976). “Expectations and Exchange Rate Dynamics”, Journal of Political Economy, 84(6): 1161-1176.
• Durgut, D. (2010). “Faiz Oranını Etkileyen Makroekonomik Faktörler: Türkiye İçin Ampirik Bir Analiz”. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• Edwards, S. (1988). “Real and Monetary Determinants of Real Exchange Rate Behavior: Theory and Evidence From Developing Countries”, Journal of Development Economics, 29(3): 311-341.
• Eichengreen, B. (2007). “The Real Exchange Rate and Economic Growth”, Social and Economic Studies, 7-20.
• Ekinci, E. B. M., Alhan, A., & Ergör, Z. B. (2016). “Parametrik Olmayan Regresyon Analizi: Faiz oranı, Enflasyon ve Döviz Kuru Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Örneği, Bankacılık ve Sigortacılık Araştırmaları Dergisi, 2(9): 28-37.
• Ghura, D., & Grennes, T. J. (1993). “The Real Exchange Rate and Macroeconomic Performance In Sub-Saharan Africa”, Journal of development economics, 42(1): 155-174.
• Gül, E., & Ekinci, A. (2006b). “Türkiye’de Enflasyon ve Döviz Kuru Arasındaki Nedensellik İlişkisi: 1984-2003”, Sosyal Bilimler Dergisi, 1: 91-106.
• Gül, E., Ekinci, A., & Özer, M. (2007). “Türkiye’de Faiz Oranları Ve Döviz Kuru Arasındaki Nedensellik Ilişkisi: 1984-2006”, İktisat İsletme ve Finans, 22(251): 21-31.
• Gümüş, İ. (2002). “Effects of the Interest Rate Defense on Exchange Rates During the 1994 Crisis in Turkey”, TCMB Working Paper, No: 14.
• Güneş, Ş. (2013). “Türkiye’de Kur Rejimi Uygulaması ve Enflasyon Ilişkisi Üzerine Bir Analiz”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(2): 65-77.
• Güneş, S., Gürel, S. P., & Cambazoğlu, B. (2013). “Dış Ticaret Hadleri, Dünya Petrol Fiyatları ve Döviz Kuru Ilişkisi, Yapısal Var Analizi: Türkiye Örneği”, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 9(20): 1-17.
• Güven, E. T. A., & Uysal, D. (2013). “Türkiye’de Döviz Kurlarindaki Değişme İle Enflasyon Arasindaki İlişki (1983-2012)”, Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (Akad), 5(9): 141-156.
• Hepsağ, A., (2009). “Türkiye'de Enflasyon ile İşsizlik Arasındaki İlişkinin Analizi: Sınır Testi Yaklaşımı”, İstanbul Üniversitesi İÜ Mecmuası, 59(1): 169-190.
• Kaplan, F., & Yapraklı, S. (2014). “Ekonomik Kırılganlık Endeksi Göstergelerinin Döviz Kuru Üzerindeki Etkileri: Kırılgan 12 Ülke Üzerine Panel Veri Analizi”. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 6(3): 111-121.
• Karaca, O. (2005). “Türkiye'de Faiz Oranı ile Döviz Kuru Arasındaki Ilişki: Faizlerin Düşürülmesi Kurları Yükseltirmi? (No. 2005/14). Discussion Paper.
• Kartal, M., Depren, S. K., & Depren, Ö. (2018). “Türkiye’de Döviz Kurlarını Etkileyen Makroekonomik Göstergelerin Belirlenmesi: MARS Yöntemi İle Bir İnceleme”, MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(1): 209-229.
• Khan, Raja Sher Ali. (2014). “Analysis If The Factors Affecting Exchange Rate Variability in Pakistan”, IOSR Journal of Business and Management, 16(6): 115-121.
• Kia, A. (2013). “Determinants of The Real Exchange Rate in a Small Open Economy: Evidence From Canada”, Journal of International Financial Markets, Institutions and Money, 23: 163-178. doi:10.1016/j.intfin.2012.09.001.
• Korkmaz, S., & Bayır, M. (2015). “Döviz Kuru Dalgalanmalarinin Yurtiçi Fiyatlara Etkisi”, Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(4): 69-85.
• MacDonald, R. (1998). “What Determines Real Exchange Rates?: The Long and the Short of It”, Journal of International Financial Markets, Institutions and Money, 8(2): 117-153. doi:10.1016/S1042-4431(98)00028-6.
• Mankiw, N. Gregory. (2017). Makroekonomi. Efil Yayınevi.
• Mirchandani, A. (2013). “Analysis of Macroeconomic Determinants of Exchange Rate Volatility in India”, International Journal of Economics and Financial Issues, 3(1): 172, 172-179.
• Newbold, P., & Granger, C. W. (1974). “Experience With Forecasting Univariate Time Series and The Combination of Forecasts” Journal of the Royal Statistical Society: Series A (General), 137(2): 131-146.
• Özatay, F. (2013). Parasal iktisat: Kuram ve Politika. Efil Yayınevi.
• Öztürk, N. ve Bayraktar, Y. (2010). “Döviz Kurlarını Açıklamaya Yönelik Yeni Yaklaşımlar”, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 11(1): 157- 191.
• Öztürk, N., & Durgut, D. (2011). “Faiz Oranlarinin Belirleyicileri: Türkiye İçin Ampirik Bir Analiz”, Journal of Alanya Faculty of Business/Alanya Isletme Fakültesi Dergisi, 3(1):1-28.
• Parveen, S., Khan, A.Q. & Ismail, M. (2012). “Analysis of The Factors Affecting Exchange Rate Variability in Pakistan”, Academic Research International, 2(3): 670-674.
• Saeed, A., Awan, R. U., Sial, M. H., Sher, F. (2012). “An Econometric Analysis of Determinants of Exchange Rate in Pakistan”. International Journal of Business and Social Science, 3(6): 184-196.
• Selim, S., & Güven, E. T. A. (2014). “Türkiye’de Enflasyon, Döviz Kuru ve Işsizlik Arasındaki Ilişkinin Ekonometrik Analizi”. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(1): 127-145.
• Sema, A. Y. (2012). “Türkiye’de işsizliğin nedenleri: İstihdam politikaları üzerine bir Değerlendirme”, Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(2): 321-341.
• Şimşek, M. (2004). “Türkiye’de Reel Döviz Kurunu Belirleyen Uzun Dönemli Etkenler. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(2):1-24.
• Şit, M. & Karadağ, H. (2019). “Döviz Kurunu Belirleyen Ekonomik Faktörler: Türkiye Ekonomisi İçin Ardl Sınır Testi Uygulaması”. Uluslararası İktisadi Ve İdari İncelemeler Dergisi, (23): 151-168.
• Tarı, R. (2012). Ekonometri, Umuttepe Yayınları, Gözden Geçirilmiş 8. Baskı, Kocaeli.
• Taşkın, F. (1995). “Döviz Kuru Belirlenmesinde ‘Parasalcı’Yaklaşım Modeli: Türkiye’deki Döviz Kurları Üzerine Bir Uygulama”, Ekonomik Yaklasim, 6(18-19): 67-87.
• Terzi, H., & Zengin, H. (1996). “Türkiye’de Kur ve Enflasyon Arasındaki Nedensellik İlişkisi Üzerine Bir İnceleme”, MÜ İstatistik ve Ekonometrik Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (1): 3-15.
• Torun, M., & Karanfil, M. (2016). “1980-2013 Dönemi Türkiye Ekonomisinde Enflasyon ve Faiz Oranı Arasındaki Ilişki”, Yönetim Bilimleri Dergisi, 14(27): 473-490.
• Uğur, A. (2008). “Import and Economic Growth in Turkey: Evidence From Multivariate VAR Analysis”, Journal of economics and Business, 11(1-2): 54-75.