Türkiye’de Hegemonya ve Karşı Hegemonya Stratejileri Bağlamında Yol Siyaseti: Fatsa Örneği

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 3, 661 - 704, 20.09.2020

Deniz Yıldırım Evren Haspolat

https://doi.org/10.25295/fsecon.792270

Öz

Türkiye’de karayolu yapımı, 1950’li yıllardan itibaren öne çıkan ulaştırma politikası olmaya başlamıştır. Bu durum, çok partili yaşama geçilmesiyle birlikte, siyasal partilerin seçmen kitleleriyle kurdukları ilişkiyi de dönüştürmüştür. Yol yapım ağı şehirlerde genişlerken, nüfusun çoğunluğunun yaşadığı kırsal bölgeler yol yapım süreçlerinden yeterli payı alamamıştır. Bu tablo, özellikle 1960’ların ikinci yarısından itibaren Türkiye’de yükselen toplumsal mücadele deneyimlerinin de etkisiyle, sağ ve sol parti ve hareketlerin yol yapımı konusunu hegemonya ve karşı hegemonya mücadelesi açısından daha fazla değerlendirmesine de yol açmıştır. Yine bu çerçevede, 1960’ların ikinci yarısından itibaren köylülerin ilk kez toplumsal mücadelede öne çıkmaya başlamasıyla birlikte yol talebi de görünürleşmeye başlamıştır. 1967’de Fatsa’nın Beyceli Köyü’nden Ordu’ya, yol talebiyle başlayan yürüyüş bu tablonun ürünüdür. Mücadele repertuarı genişledikçe, yol sorunu karşı hegemonya üretiminde daha da merkezileşmiş, sol siyasetler 1970’lerin ikinci yarısında gerek merkezi gerek yerel yönetimler eliyle bu soruna çözüm aramıştır. 1979’da yine Fatsa’da yerel yönetim eliyle başlatılan ‘Çamura Son Kampanyası’ da bu bağlamda önemlidir. Bütün bunlar, Türkiye’de “yol yapımı” gündemi etrafında örülen hegemonyanın daima sağ siyasetlerin tekelinde gelişmediğinin kanıtıdır. Makale bu ayrımın anlaşılabilmesi için Türkiye’deki sağ popülist iktidarların yol yapım gündemi etrafında kurdukları maddi ve siyasal hegemonya ilişkilerine de karşılaştırmalı olarak bakmakta ve bu doğrultuda, sol ve sağ hareketlerin hegemonya stratejilerini “yol siyaseti” üzerinden tartışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yol Yapımı, Hegemonya, Çekişmeci Siyaset, Toplumsal Seferberlik

Hegemonic and Counter-Hegemonic Strategies in Turkey through the Lens of “Road Politics”: Fatsa Experience

Öz

In the 1950s, road infrastructure investments became the main aspect of transportation policy in Turkey. This policy shift, with the introduction of multi-party system, also transformed the way of political parties’ relations with their electoral bases. While the road networks were under construction, the majority of Turkish population was still living in the rural areas and these areas could not get the road investments they desired at the same pace. Under these conditions, especially starting from the second half of the 1960s, right and left wing social and political movements/parties located the road building issue into their hegemonic and counter hegemonic strategies. Especially in the second half of the 1960s, the voices and demands of rural areas, villages started to become more visible, in an environment of increasing social struggle. In 1967, Beyceli Village of Fatsa, a small Black Sea region town, was the first village that started to demand a road between their village and the city by organizing a demonstration/march. With the accumulation of the repertoires obtained in these struggles, the road issue became more essential and the left wing political parties and movements sought practical solutions to this issue and organized their counter hegemonic mobilization strategies around this necessity. “End The Mud Campaign” which was launched by the revolutionary local administration in Fatsa in 1979 is also evaluated in this respect. These historical facts clearly show that the “road making” agenda and the hegemony organized around it has not always been developed by the right wing political movements and parties. Hence, the article also deals with the right wing populist parties in Turkey, especially the ruling AKP, in terms of their material and political hegemony strategies organized around the road making projects, in order to make more visible the differences between the right and left wing movements when it comes to their strategies around the “road” issue.

Anahtar Kelimeler

Hegemony, Social Mobilisation, Road Construction, Contentious Politics, Village

Kaynakça

• Acaroğlu, O. (2019), “Paris 1871 and Fatsa 1979: Revisiting the Transition Problem”. Globalizations, (16-4), 404-423.
• Aka, N. (1978), “KUP Projesi ya da Yeni Sezarlar”. Yürüyüş, (175), Ağustos, TÜSTAV Arşivi, [Erişim 08.08.2020].
• Aksakal, P. (1989), Bir Yerel Yönetim Deneyi -FATSA-. İstanbul: Simge Yayınevi.
• Aksakal, P. (2007), Fatsa Gerçeği. Ankara: Penta Yayıncılık.
• Alkan, M.Ö. (2017), “Altmışlı Yıllarda Gündelik Hayatın Siyaseti”. Mehmet Ö. Alkan (Haz) İçinde, Türkiye’nin 1960’lı Yılları (s. 933-985). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Anayasa Mahkemesi. (1965), “Anayasa Mahkemesi Kararı”. Resmi Gazete, Tarih/Sayı: 24.5.1965/12005, http://www.kararlaryeni.anayasa.gov.tr/Karar/Content/f816d1fd-36e4-4cde-90b7-c571ca01aec9?excludeGerekce=False&wordsOnly=False [Erişim 08.08.2020].
• Arolat, O. (2017), “Vatandaş Odağına Ekonomiyi Almış Durumda”. Dünya Gazetesi, 24 Kasım.
• Arolat, O. S. (2018), Bir Gençlik Liderinin Anıları (1959-1974). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ataay, F. (2007), 12 Mart’tan 12 Eylül’e -Kriz Kıskacındaki Türk Siyaseti ve 1978-1979 CHP Hükümeti-. Ankara: De Ki Yayıncılık.
• Atılgan, G. (2015), “Tarımsal Kapitalizmin Sancağı Altında”. Gökhan Atılgan & E. Attila Aytekin & Ebru Deniz Ozan & Cenk Saraçoğlu & Mustafa Şener & Ateş Uslu & Melih Yeşilbağ (Haz.) İçinde, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat (s. 387-514). İstanbul: Yordam Kitap.
• Aydınoğlu, E. (2008), Türkiye Solu (1960-1980). İstanbul: Versus Kitap.
• Aytekin, E. A. (2015), “Kapitalistleşme ve Merkezileşme Kavşağında”. Gökhan Atılgan & E. Attila Aytekin & Ebru Deniz Ozan & Cenk Saraçoğlu & Mustafa Şener & Ateş Uslu & Melih Yeşilbağ (Haz.) İçinde, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat (s. 41-87). İstanbul: Yordam Kitap.
• Babuş, F. (2003), Devrim Havarileri –68 Hareketinin Köy Eylemleri-. İstanbul: Ozan Yayıncılık.
• Baş, M. (2012), Ordu Yöresi Tarihi. Ordu: Ordu Belediyesi Yayınları.
• Bates, R. T. (1975), “Gramsci and the Theory of Hegemony”. Journal of the History of Ideas, Nisan-Haziran, (36-2), 351-366.
• Bengi, D. (2020), 70’li Yıllarda Türkiye: Sazlı Cazlı Sözlük -Görecek Günler Var Daha-. İstanbul: YKY.
• Cumhuriyet Gazetesi Arşivi. 13 Temmuz 1964 tarihli sayı.
• Cumhuriyet Gazetesi Arşivi. 24 Haziran 1967 tarihli sayı.
• Cumhuriyet Gazetesi Arşivi. 16 Nisan 1969 tarihli sayı.
• Cumhuriyet Gazetesi Arşivi. 21 Ekim 1969 tarihli sayı.
• Çadırcı, M. (1991), “Tanzimat Döneminde Karayolu Yapımı”. Tarih Araştırmaları Dergisi, (15-26) , 153-167.
• Çetin, B. & Barış, S. & Saroğlu, S. (2011), “Türkiye’de Karayollarının Gelişimine Tarihsel Bir Bakış”. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (1-1/Güz), 123-150.
• Çolakoğlu, Z. (2007), “Kırsal Kalkınma Problemine Bir Çözüm Arayışı Olarak Köy-Kent Projesi”. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, (3-6), 187-202.
• Çoşar, N. & Demirci, S. (2009), “Incorporation into the World Economy: From Railways to Highways (1850–1950)”. Middle Eastern Studies, (45: 1), 19-31.
• David-Barrett, E & Fazekas, M. (2019), “Grand Corruption and Government Change: An Analysis of Partisan Favoritism in Public Procurement”. European Journal on Criminal Policy and Research, https://link.springer.com/article/10.1007/s10610-019-09416-4 [Erişim 11.07.2020].
• Demirbilek, S. (2011), İki Darbe Bir Yaşam-Terzi Fikri. İstanbul: Ozan Yayıncılık.
• Devlet Planlama Teşkilatı (1963), Kalkınma Planı (Birinci Beş Yıl –1963-1967). http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Birinci-Be%C5%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-1963-1967%E2%80%8B.pdf [Erişim 08.08.2020].
• Devlin, J. & Yap, N. (2008), “Contentious Politics in Environmental Assessment: Blocked Projects and Winning Coalitions”. Impact Assessment and Project Appraisal, (26-1), 17-27.
• Er, A. (1988), “Önce O Düştü Yollara-Hasan Yalçın Söyleşisi”. Bir Uzun Yürüyüştü 68 İçinde, İstanbul: Afa Yayınları.
• Erdoğan, N. (2018), “Yalnızca Sömürü Düzeni Değil, Demokrasisi Sandığa Dayalı Siyasal Düzen de Değişmelidir”. Ayrıntı Dergi, Yunus Yücel (Söyleşi), 15 Mart 2018, https://ayrintidergi.com.tr/yalnizca-somuru-duzeni-degil-demokrasisi-sandiga-dayali-siyasal-duzen-de-degismelidir-necmi-erdogan-ile-soylesi/ [Erişim 07.06.2020].
• Erdoğan, N. (1998), “Demokratik Sol’dan Devrimci Yol’a: 1970’lerde Sol Popülizm Üzerine Notlar”. Toplum ve Bilim, (78), 22-37.
• Erdoğan, R. T. (2019), Hayaldi, Gerçek Oldu–1, Yeni Türkiye Vizyonu. Ankara: Cumhurbaşkanlığı Yayınları.
• Erhan, H. (2015), 1915’ten 1980’e Karadeniz. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Ersan, V. (2013), 1970’lerde Türkiye Solu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gramsci, A. (1971), Selections from the Prison Notebooks. Quintin Hoare & Geoffrey Smith (Çev. ve Ed.), New York: International Publishers.
• Gül, Z. (2019), Giresun Yol Hikayeleri. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gündoğdu, O. (2020), “Yolların Sahibi Onlar”. BirGün Gazetesi, 6 Eylül 2020.
• Güney, N. (2020), Ordu’nun Yol ve Köprü Hikayeleri. Ordu: Ordu Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Gürel, B.& Küçük, B. & Taş, S. (2019), “The Rural Roots of the Rise of the Justice and Development Party in Turkey”. The Journal of Peasant Studies, (46-3), 457-479.
• Hall, J. A. & G. Ikenberry, J. (2005), Devlet. Çev. İsmail Çekem, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Hamamcı, C. (2013), “Devrimci-Halkçı Bir Yerel Yönetim Deneyimi: Fatsa Belediyesi”, A.Kerim Gültekin & İ. Gündoğdu (Haz.) İçinde, Devrimci-Halkçı Yerel Yönetimler, Umut ve Mücadele Mekanlarından Deneyimler (s. 167-173). İstanbul: Patika Kitap.
• “Hasret Sonra Erdi”. OrduBBld Youtube Hesabı, https://www.youtube.com/watch?v=VO21yAAoX1U [Erişim 01.06.2020].
• Kahraman, İ. (2013), Fırtınalı Denizin Yolcuları -Sedat Göçmen Kitabı-. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Keucheyan, R. (2016), Aklın Sol Yarısı -Yeni Eleştirel Düşünceler Atlası-. Selen Şahin (Çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Knudsen, S. (2019), “Debts and the End for Infrastructure Fetishism in Turkey”. FocalBlog, 5 Ağustos 2019, https://www.focaalblog.com/2019/08/05/stale-knudsen-debts-and-the-end-for-infrastructure-fetishism-in-turkey/ [Erişim 12.06.2020].
• Korkmaz, M. (2018), Ha Bu Nasul Dev-Genç’tur Uşağum?. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• “Köy Halkı Yol İçin 90 Kilometre Yürüdü”. Milliyet Gazetesi Arşivi, 31 Temmuz 1967.
• Laclau, E. (2007), Popülist Akıl Üzerine. Nur Betül Çelik (Çev.), Ankara: Epos Yayınları.
• Laclau, E. (2011), “Popülizm: Bir Ad Ne İçerir?”. Hayriye Özen (Çev.), Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (1-1), 135-146.
• Leitner, H. & Sheppard, E. & Sziarto, M. K. (2008), “The Spatialities of Contentious Politics”. Transactions of the Institute of British Geographers, (pp. 33-2), April, 157-172.
• Merdol, A. (1983), “Cumhuriyet Dönemi Ulaşım Modelleri”. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (s. 2769-2772), (8), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Milliyet Gazetesi Arşivi. 24 Mayıs 1965 tarihli sayı.
• Milliyet Gazetesi Arşivi. 6 Ekim 1968 tarihli sayı.
• Milliyet Gazetesi Arşivi. 2 Ağustos 1978 tarihli sayı.
• Milliyet Gazetesi Arşivi, 4 Temmuz 1980 tarihli sayı.
• Morgül, K. (2019), “Performing Revolutionary Populism: The Revolutionary Path Movement in Turkey”. Qualitative Sociology, (42), 273-297.
• “30 Yıl Ayakta Kaldı”. https://www.milliyet.com.tr/gundem/30-yil-ayakta-kaldi-1713191 [Erişim 05.08.2020].
• Ozan, E. D. (2015), “İki Darbe Arasında Kriz Sarmalı”. Gökhan Atılgan & E. Attila Aytekin & Ebru Deniz Ozan & Cenk Saraçoğlu & Mustafa Şener & Ateş Uslu & Melih Yeşilbağ (Haz.) İçinde, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat (s. 659-746). İstanbul: Yordam Kitap.
• Özkartal, M. Z. “Zap Suyu’nun Devrimci Köprüsü Canlanıyor”, https://www.milliyet.com.tr/pazar/zap-suyu-nun-devrimci-koprusu-canlaniyor-1285146 [Erişim 05.08.2020].
• Pınar, A., Yılmaz, H., Koyuncu, E. (2008), Köy Hizmetlerinin Yerelleştirilmesi. TEPAV Raporu, https://www.tepav.org.tr/upload/files/1271234719r8136.Koy_Hizmetlerinin_Yerellestirilmesi.pdf [Erişim 09.08.2020].
• Poggi, G. (2002), Modern Devletin Gelişimi: Sosyolojik Bir Yaklaşım. Çev. Şule Kut & Binnaz Toprak, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Poggi, G. (2007), Devlet -Doğası, Gelişimi ve Geleceği-. Çev. Aysun Babacan, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Portelli, H. (1982), Gramsci ve Tarihsel Blok. Kenan Somer (Çev.), İstanbul: Savaş Yayınları.
• Ranciere, J. (2007), Siyasalın Kıyısında. Aziz Ufuk Kılıç (Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Rancilere, J. (2005), Uyuşmazlık -Politika ve Felsefe-. Hakkı Hünler (Çev.), İzmir: Ara-lık Yayınları.
• Sarıhan, Z. (2008), Bir Ömür Böyle Geçti, -Türkiye’de İlk Köy Yürüyüşü (27-28 Temmuz 1967). Ankara: Beyceli Kitaplığı/Mattek Matbaacılık.
• Sarıhan, Z. (2018), İleri Köy Peşinde. Yayınlanmamış Kitap Çalışması.
• Sarıhan, Z. (2020), “53 Yıl Sonra Temize Çıktık”. Bağımsız Özgür Medya İnternet Sitesi, http://www.bagimsizozgurmedya.com/makale_4465_127.html [Erişim 19.06.2020].
• Sencer, M. (1971), Türkiye’de Köylülüğün Maddi Temelleri –Üretim Güçleri ve Mülkiyet İlişkileri Açısından-. İstanbul: Ant Yayınları.
• Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi. (1988), (7), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sotiris, P. (2018), “Gramsci and the Challenges for the Left: The Historical Bloc as a Strategic Concept”. Science & Society, (82-1), Ocak, 94-119.
• Şahin, Edgücan, Ç. (2016), “Yerelden Örülen Doğrudan Demokrasi: 1979-1980 Fatsa Belediyesi Deneyimi”. Deniz Yıldırım & Evren Haspolat (Der.) İçinde, Değişen Karadeniz’i Anlamak (s. 147-176). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Şimşek, S. (2002), Köycü Oktay. İstanbul: Papirüs Yayınevi.
• Tansel, Burak, C. (2019), “Reproducing Authoritarian Neoliberalism in Turkey: Urban Governance and State Restructuring the the Shadow of Executive Centralization”. Globalizations, (16-3), 320-335.
• Tarrow, S. (2008), “Charles Tilly and The Practice of Contentious Politics”. Social Movement Studies, (7-3), 225-246.
• Tarrow, S. (2013), “Contentious Politics”. In David A. Snow & Donatella della Porta & Bert Klandermans & Doug McAdam (Ed.), The Wiley-Blackwell Encyclopedia of Social and Political Movements, 1-4.
• Tarrow, S. & Tilly, C. (2009), “Contentious Politics and Social Movements”. In Carles Boix & Susan C. Stokes (Ed), The Oxford Handbook of Comparative Politics (pp. 436-457).
• TBMM Tutanakları. (1979), Birleşim 62, Oturum 1, 24 Şubat 1979, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d05/c011/b062/mm__050110620175.pdf [Erişim 10.08.2020].
• Tekeli, İ. & İlkin, S. (1983), “Türkiye’de Ulaştırmanın Gelişimi”. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (s. 2758-2768), (8), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Toker, Ç. (2019), Kamu İhalelerinde Olağan İşler. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Tören, T. (2006), “Yeniden Yapılanan Dünya Ekonomisinde Marshall Planı ve Türkiye Uygulaması”. Demet Yılmaz & Ferhat Akyüz & Fuat Ercan & Koray R. Yılmaz & Ümit Akçay & Tolga Tören (Haz.) İçinde, Türkiye’de Kapitalizmin Gelişimi –Yapıcılar Türki Söylüyor-III- (s. 61-124). Ankara: Dipnot Yayınevi.
• TÜİK, Yıllara ve Cinsiyete Göre İl/İlçe Merkezleri ve Belde/Köyler Nüfusu, 1927-2019. http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist, [Erişim 09.08.2020].
• Türkmen, H. (2006), Radicalisation of Politics at the Local Level: The Case of Fatsa During The Late 1970s. ODTÜ Şehir Planlama ve Yerel Yönetimler Bölümü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Türkoğlu, Ö. (2010), “XIX. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Yol Algısı”. Kebikeç Dergisi, (30), 105-115.
• Uyan, Mahmut M. (2004), Toplumsal Dalganın Kırılışı: Fatsa (1978-1980). Ankara: Arayış Yayınları.
• Wada, T. (2012), “Modularity and Transferability of Repertoires of Contention”. Social Problem, (59-4), 544-571.
• “Yarım Asırlık Mutluluklarını Tiyatro ile Anlattılar”, https://www.haberturk.com/ordu-haberleri/78798877-yarim-asirlik-mutluluklarini-tiyatro-ile-anlattilarorduda-6-mahalle-53-yol-sonra-yola [Erişim 05.08.2020].
• Yates, L. (2020), “Prefigurative Politics and Social Movement Strategy: The Roles of Prefiguration in the Reproduction, Mobilisation and Coordination of Movements”, Political Studies, 1-20.
• Yeşilbağ, M. (2016), “Hegemonyanın Harcı: AKP Döneminde İnşaata Dayalı Birikim Rejimi”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (71-2), 599-626.
• Yıldırım, D. (2009), “AKP ve Neoliberal Popülizm”. İlhan Uzgel & Bülent Duru (Der.) İçinde, AKP Kitabı (s. 66-107). Ankara: Phoenix.
• Yıldırım, D. (2010), 2001 Krizi Sonrasında Bir Hegemonya Projesi Olarak AKP'nin Doğuşu. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Yıldırım, D. & Haspolat, E. (Der.) (2016), Değişen Karadeniz’i Anlamak, Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Yıldırım, Y. (2008), “Porto Alegre-Fatsa: Yerel Düzeyde ‘Demokrasiyi Demokratikleştirmek’ Çabaları”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (63-1), 273-287.
• Yurt Ansiklopedisi, (1982-1983), “Ordu” (s. 6248-6339). İstanbul: Anadolu Yayıncılık.