Immanuel Wallerstein’in Dünya-Sistemleri Analizinin Epistemolojik Yaklaşımı ve Özdüşünümü

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 885 - 910, 25.01.2023

Şeyda Güdek-gölçek

https://doi.org/10.25295/fsecon.1180282

Cited By: 1

Öz

Modern dünya-sisteminin gelişimi ve devamı ile doğrudan ilişkili gördüğü sosyal bilimi eleştiren Immanuel Wallerstein, eleştirilerini sosyal bilimin epistemolojik yapısı üzerine yoğunlaştırmaktadır. Wallerstein sosyal biliminin, idiografik-nomotetik ikiliğinden oluşan epistemolojik kamplaşmasına ve disiplinlere bölünmesine, Avrupa merkezciliğine, araçsal rasyonaliteye ve sorunlu ZamanUzay yaklaşımına dayanan modern bilgi yapılarına karşı çıkmaktadır. Yeni bilgi yapılarının inşasını sosyal bilimcilerin sorumluluğu olarak gören Wallerstein, dünya-sistemleri analizi ile alternatif bir yaklaşım geliştirmeye ya da verili hali ile sosyal bilimin sınırlarını aşmaya çalışmıştır.
Yeni sosyal bilime dair ip uçları vermesi açısından, dünya-sistemleri analizinin epistemolojik özdüşünümü yapıldığında, Wallerstein’in bu amacının bir kısmını yerine getirdiği görülmektedir. Bu anlamda Wallerstein’in nomotetik olana asimetrik bir eğilimi olmasına rağmen iki epistemolojiyi ayırmadan kullandığını ve toplumsal gerçekliği disiplinlerin sınırları ile parçalamadan bütünlük içerisinde ele aldığını söylemek mümkündür. Kendi stratejisi ile tutarlı bir biçimde Avrupa merkezciliği zorlamış, benimsediği tözel rasyonaliteyle Aydınlanmanın rasyonalitesinden uzaklaşmaya çalışmış ve alternatif ZamanUzay katmanları oluşturmuştur. Böylece idealize ettiği yeni bilgi yapıları ve sosyal bilim için bir yol açmaya çalışmıştır. Bu bağlamda sosyal bilimler sosyolojisine teorik ve pratik katkılar sunmuştur. Ancak yapısal ZamanUzay boyutuna atfettiği önem ve modern dünya-sistemini determinist bir yaklaşımla ele alması analizinin amacının önüne geçmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dünya-Sistemleri Analizi, Modern Dünya-Sistemi, Sosyal Bilim, Modern Bilgi Yapıları, Epistemoloji

Epistemological Approach and Self-Reflection of Immanuel Wallerstein’s World- Systems Analysis

Öz

Immanuel Wallerstein criticizing social science which he considers directly related to development and continuation of the modern world-system focuses his critique on the epistemological structure of social science. Wallerstein stands against the structure of modern knowledge of social science which based on epistemological polarization consisting of duality of nomotethic-idiographic and interdisciplinary division, Eurocentrism, instrumental rationality and problematical approach of TimeSpace. Considering the construction of new knowledge as the responsibility of social scientists, Wallerstein tried to develop an alternative approach or overcome the boundaries of social science with world-system analysis.
When the epistemological self-reflection of world-systems analysis is made in terms of giving clues about new social science, it is seen that Wallerstein fulfilled a part of this purpose. It is possible to say that Wallerstein used two epistemologies without distinction althoug he has an asymmetric tendency to the nomotethic and considered social reality in its entirety without breakin up with the boundaries of disciplines. He has coerced Eurocentrism in a manner consistent with his strategy, has tried to move away from the rationality of Enlightment with substantive rationality -he adopted- and has formed alternative TimeSpace layers. Thus he tries to pave the way for new knowledge structures and social science. In this context, he makes theoretical and practical contributions to the sociology of social sciences. However, the importance -he attached to the size of structural TimeSpace and addressing the modern world-system with a determinist approach eliminates of the purpose of the analysis.

Anahtar Kelimeler

World-System Analysis, Modern World-System, Social Science, Modern Structure of Knowledge, Epistemology

Kaynakça

• Braudel, F. (1992), Tarih Üzerine Yazılar, Kılıçbay, M. A. (çev.), İstanbul: İmge Kitabevi.
• Freud, S. (1963), General Psychological Theory: Pater on Metapsychology, Rieff, P. (ed.), New York: Collier Books.
• Freud, S. (2010), The Interpretation of Dreams, Strachey, J. (çev.), New York: Basic Books.
• Gramsci, A. (1999), Selection from the Prison Notebooks, Hoare, Q. & Smith, G. N. (ed.), London: ElecBook.
• Gulbenkian Komisyonu, (2016), Sosyal Bilimleri Açın: Sosyal Bilimlerin Yeniden Yapılanması Üzerine Rapor, Tekeli, Ş. (çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Hopkins, T. K. & Wallerstein, I. (2000), Geçiş Çağı: Dünya Sisteminin Yörüngesi, Ersoy, N. vd. (çev.), İstanbul: Avesta Yayınları.
• Kuhn, T. S. (1995), Bilimsel Devrimlerin Yapısı, Kuyaş, N. (çev.), İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Lee, R. E. (2007), Karmaşıklık Çalışmaları, Lee, R. E. & Wallerstein (der.), Babacan, A. (çev.), İki Kültürü Aşmak, İstanbul: Metis Yayınları.
• Lee, R. E. & Wallerstein, I. (2007), Giriş: İki Kültür, Lee, R. E. & Wallerstein (der.), Babacan, A. (çev.), İki Kültürü Aşmak, İstanbul: Metis Yayınları.
• Wallerstein, I. (1988), The Inventions of TimeSpace Realities: Towards an Understanding of our Historical Systems, Geographical Association, 73 (4).
• Wallerstein, I. (1993), Jeopolitik ve Jeokültür, Özel, M. (çev.), İstanbul: İz Yayıncılık.
• Wallerstein, I. (1996), Social Change? Change is Eternal. Nothing ever Changes, III Congresso Porgues De Sociologia, https://aps.pt/wp-content/uploads/2017/08/DPR49300c8d382ef_1.pdf (Erişim Tarihi: 21.12.2018)
• Wallerstein, I. (1997), Eurocentrism and its Avatars: The Dilemmas of Social Science, Sociological Bulletin, 46 (1).
• Wallerstein, I. (1998), The Time of Space and the Space of Time: The Future of Social Science, Political Geography, 17 (1).
• Wallerstein, I. (1999a), The Structures of Knowledge od How Many Ways Mae We Know?, Aerts, D. vd. (ed.), Einstein Meets Magritte: An Interdisciplinary Reflection on Science, Nature, Art, Human Action and Society, 4, Dordrecht: Springer.
• Wallerstein, I. (1999b), Sosyal Bilimleri Düşünmemek, Doğan, T. (çev.), İstanbul: Avesta Yayınları.
• Wallerstein, I. (2000a), Bildiğimiz Dünyanın Sonu: Yirmi Birinci Yüzyılın Sosyal Bilimi, Birkan, T. (çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Wallerstein, I. (2000b), The Essential Wallerstein, New York: The New Press.
• Wallerstein, I. (2000c), Globalization or the Age of Transition?, Intenational Sociology, 15 (2).
• Wallerstein, I. (2001), Ütopistik ya da 21. Yüzyılın Tarihsel Seçimleri, Doğan, T., İstanbul: Avesta Yayınları.
• Wallerstein, I. (2003a), Amerikan Gücünün Gerileyişi, Birkan, T. (çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Wallerstein, I. (2003b), Yeni Bir Sosyal Bilim İçin, Abadoğlu, E. (çev.), İstanbul: aram Yayıncılık.
• Wallerstein, I. (2003c), Liberalizmden Sonra, Öz, E. (çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Wallerstein, I. (2003d), Dünya-Sistemleri Kavramına Karşı Dünya-Sistemi Kavramı: Bir Eleştiri, Frank, A. G. & Gills, B. K. (der.), Soğancılar, E. (çev.), Dünya Sistemi: Beş Yüzyıllık mı, Beş Binyıllık mı?, İstanbul: İmge Kitabevi.
• Wallerstein, I. (2010), Avrupa Evrenselciliği: Gücün Retoriği, Kılıç, A. U. (çev.), İstanbul: bgst Yayınları.
• Wallerstein, I. (2011), Dünya-Sistemleri Analizi: Bir Giriş, Abadoğlu, E. & Ersoy, N. (çev.), İstanbul: bgst Yayınları.
• Weber, M. (1978), Economy and Society, Roth, G. & Wittich, C. (ed.), London: University of California Press.