Tarım Sayımları Çerçevesinde Tarım İşletmeleri ve Kullanılan Arazi Büyüklüğündeki Değişim ve Bu Değişimin Bölgesel Yansımaları

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 1557 - 1590, 25.05.2023

Akif Dincer

https://doi.org/10.25295/fsecon.1251809

Cited By: 3

Öz

Since the 1980s, neoliberal policies adopted by the impositions of international institutions and the European Union have created pressure for the liberalization of the agricultural sector of underdeveloped countries and reshaped their national agricultural policies in this direction. The new process, which started in the 1980s, turned to various efforts to make the phenomenon of corporatization in agriculture dominant in the agricultural sector of underdeveloped countries. While the capitalist transformation in Turkey's agriculture was shaped in line with the views of the IMF, WB and WTO after the 1980s, it progressed in 2005 in the context of the negotiation process for full membership to the EU. These policies first imposed on Turkey have emerged as the redefinition of agricultural policies as company-oriented policies and the removal of all supports in agricultural product and input markets.
According to the regional results of the 1991-2019 agricultural censuses, in the Aegean, Istanbul, Marmara, Central Anatolia and Mediterranean Regions, where small production is common, the majority of the unused agricultural lands belong to small-scale enterprises. Some of the lands belonging to these enterprises have been the property of large-scale enterprises, and some of the lands have been the subject of various projects (HEP, highway, airport, housing, tourism) as a rent area with the support of the government. The majority of the unused lands in the East and Southeast Regions belong to large-scale enterprises. While the environment of violence in the 1990s played a role in the inability to cultivate agricultural lands in the Southeast, agricultural lands were the subject of various rent projects in the 2001-2019 period.
This study examines the capitalist transformation of Turkish agriculture and the regional effects of this transformation on agricultural production, agricultural structures/peasants.

Anahtar Kelimeler

Agricultural Structures, Small Businesses, Incorporation in Agriculture, Turkish Agriculture, Capitalist Agriculture

Tarım Sayımları Çerçevesinde Tarım İşletmeleri ve Kullanılan Arazi Büyüklüğündeki Değişim ve Bu Değişimin Bölgesel Yansımaları

Öz

1980’lerden itibaren uluslararası kurumlar ve Avrupa Birliği’nin dayatmalarıyla benimsenen neoliberal politikalar, Türkiye’de tarım sektörünün serbestleşmesi yönünde baskı oluşturmuş ve ulusal tarım politikalarını bu doğrultuda yeniden şekillendirmiştir. Türkiye tarımında kapitalist dönüşüm, 1980’lerden sonra IMF, DB ve DTÖ’nün görüşleri doğrultusunda şekillenirken, 2005 yılında AB’ye tam üyelik müzakere süreci bağlamında ilerlemiştir. Bu politikaların Türkiye’deki ilk yansımaları, tarım politikalarının şirket yanlı politikalar şeklinde yeniden tanımlanması, tarımsal ürün ve girdi piyasalarındaki bütün desteklerin kaldırılması biçiminde ortaya çıkmıştır.
Yapılan tarım sayımlarının bölgesel sonuçlarına göre Doğu ve Güneydoğu dışında kullanım dışı kalan tarım alanlarının büyük bir çoğunluğu, küçük ölçekli işletmelere aittir. Bu işletmelere ait arazinin bir kısmı büyük ölçekli işletmelerin mülkiyetine, bir kısmı hükümet desteğiyle rant alanı olarak çeşitli projelere (HES, otoyol, hava alanı, konut, turizm) konu olmuştur. Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde kullanım dışı kalan arazilerin önemli bir kısmı büyük ölçekli işletmelere aittir. Güneydoğu’da 1990’lardaki şiddet ortamı tarım arazilerinin ekilememesinde rol oynarken, 2001-2019 döneminde ise tarım arazileri çeşitli rant projelerine tahsis edilmiştir.
Bu çalışmada, Türkiye tarımının kapitalist dönüşümü ve bu dönüşümün tarımsal üretim alanı, tarımsal yapılar üzerindeki bölgesel etkilerini incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tarımsal Yapı, Küçük Üreticilik, Tarımda Şirketleşme, Türkiye Tarımı, Kapitalist Tarım

Kaynakça

• Akder, H. (2008). Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun Kalkınmasında Tarım Politikaları. Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Sosyal ve Ekonomik Öncelikler (72-91). İstanbul: TESEV Yayınları.
• Amin, S. (1997). Emperyalizm ve Eşitsiz Gelişme. S. Lim (Çev.), İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Aydın, B. (2005). Ölçek Büyüklüğü, Toprak Parçalılığı ve Arazinin Tasarruf Şekline Göre Tarımsal İşletmelerin Analizi. Ankara: TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası.
• Aydın, B. (2007). Tarımda Sözleşmeli Üretim Modeli. Ekonomik Yaklaşım, 91-105.
• Aydın Z. (2018). Çağdaş Tarım Sorunu. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Aydın Z. (1986). Kapitalizm, Tarım Sorunu ve Azgelişmiş Ülkeler-I. 11.Tez Kitap Dizisi No:3 (126-156). İstanbul: Belge Yayınları.
• Banaji, J. (1977). Modes of Production in A Materialist Conception of History. Capital and Class, (3), 1-44.
• Başaran, K. E. (2017). Parçalanan Bir Kurgu Olarak Köylülük: Bir Kez Daha Tarımda Küçük Üreticiliğin Sürekliliği ve Farklılaşması Üzerine. A. Özuğurlu, A. Büke, E. Çelik & M. Özuğurlu (Ed.), Akademide Yolculuk Mehmet C. Ecevit’e Armağan (299-329). Notebene Yayınları, İstanbul.
• Bernstein, H. (2014). Tarımsal Değişimin Sınıfsal Dinamikleri. O. Köymen (Çev.), İstanbul: Yordam Kitap.
• Bernstein, H. (1977). Notes on Capital and Peasantry. Review of African Political Economy, 4(10), 108-117.
• Büke, A. (2011). Kapitalizm, Azgelişmişlik ve Küreselleşme: Tarımsal Sınıflar II. M. Ecevit & F. Güneş (Ed.), Toplumsal Tabakalaşma ve Eşitsizlik (70-79). Eskişehir: A.Ü. Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
• Birgün Gazetesi. Çiftçi Sayıları Alarm Veriyor. https://www.birgun.net/haber/kayitli-ciftci-sayisi-alarm-veriyor-393374. 15.10.2022 tarihinde erişim sağlandı.
• Chayanov, A. V. (1966). The Theory of Peasant Economy. D. Thorner, B. Kerblay & R. E. F. Smith (Ed.). Homewood, lllinois: Richard Irvin fort he American Economic Assocation.
• Değirmenci, S. (2019). 2000 Sonrası Türkiye Tarımında Dönüşümün Temel Bileşenleri: Devlet-Sermaye İlişkileri Ekseninde Talepler ve Yasal Düzenlemeler. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• DİE. (1980). Genel Tarım Sayımı, Tarımsal işletmeler (Hane Halkı) Araştırması Sonuçları. Ankara: DPT Matbaası
• DİE. (1991). Genel Tarım Sayımı, Tarımsal İşletmeler (Hane Halkı) Araştırma Sonuçları. Ankara: DİE
• DİE. (2001). Genel Tarım Sayımı, Tarımsal İşletmeler (Hane Halkı) Araştırma Sonuçları. Ankara
• Dincer, A. (2022). Tarım Sayımları Çerçevesinde Köylülüğün Dönüşümü. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bolu.
• DPT. (2000). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 2001-2005. Ankara: DPT Yayınları
• DPT. (2000a). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. Tarımsal Politikalar ve Yapısal Düzenlemeler Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara: DPT Yayınları
• DPT (1995). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1996-2000. Ankara: DPT Yayınları
• Fridmann, H. (1980). Household Production and the National Economy: Concepts For he Analysis of Agrarian Formations. The Journal of Peasant Studies, 7(2), 158-184.
• Güler, A. B. (2005). Devlette Reform Yazıları. Ankara: Paragraf Yayınevi.
• Güler, A. B. (2005a). Yeni Sağ ve Devletin Değişimi, Yapısal Uyarlama Politikaları 1980-1995. Ankara: İmge Kitapevi.
• Günaydın, G. (2005). "Neoliberal İman" Yıllarının Tarımdaki Tahribatı. Teori Dergisi, 189(10), 44-52.
• Günaydın, G. (2014). Köylülüğün Dönüşümü. A. Abdullah, & M. Kayaoğlu (Ed.), Köylülükten Sonra Tarım: Osmanlı'dan Günümüze Çiftçinin İlgası ve Şirketleşme (457-534). Ankara: Epos Yayınları.
• Günaydın, G. (2010). Tarım ve Kırsallıkta Dönüşüm, Politika Transferleri Süreci/ AB ve Türkiye. Ankara: Tan Yayınevi.
• Günaydın, G. (2006). Türkiye Tarım Sektörü. Tarım ve Mühendislik, (76-77), 12-27.
• Gürel, B. (2015). Türkiye'de Kırda Sınıf Mücadelelerinin Tarihsel Gelişimi. S. Savran, K. Tanyılmaz & E. A. Tonak (Ed.), Marksizim ve Sınıflar, Dünyada ve Türkiye'de Sınıflar ve Mücadeleleri (303-385). İstanbul: Yordam Kitap.
• Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (2013). 2013 Faaliyet Raporu. Ankara. T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı.
• Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (2016). 2015 Faaliyet Raporu. Ankara: T.C Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
• Greenpeace. (2020). İstanbul Nasıl Beslenir?: Üretici Pazarları Odağında Alternatifler ve Olanaklar. https://www.greenpeace.org/static/planet4-turkey-stateless/9e4ebafa-greenpeace-rapor-istanbul-nasil-beslenir-2021.pdf 15.06.2022 tarihinde erişim sağlandı.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı. (1999). IMF-Niyet Mektubu-Türkiye. https://www.hmb.gov.tr/ikili-ve-cok-tarafli-iliskiler
• Hussain, A. & Tribe, K. (1981). Marxism and The Agrarian Question (Volume 1). London and Basingstoke: TheMacmillanPress LTD, Londra.
• Kautsky, K. (1998). The Agrarian Question (Vol I & II). London: Zwan Publications, Londra.
• Kaygısız, F. H. (2001). Uygulanan Genel Ekonomik Politikaların Hayvancılık Sektörü Üzerindeki Etkileri. İktisat Dergisi, (412), 66-74.
• Kitching, G. (1989). Development and Underdevelopment in Historical Perspective. London: Routlage.
• Kurban, D. & Yeğin, M. (2012). Adaletin Kıyısında: ‘Zorunlu’ Göç Sonrasında Devlet ve Kürtler 5233 sayılı Tazminat Yasası’nın bir Değerlendirmesi – Van Örneği. İstanbul: TESEV Yayınları.
• Kurban, D., Yükseker, D., Çelik, A. B., Ünalan, T. & Aker, A. T. (2008). “Zorunlu Göç” ile Yüzleşmek: Türkiye’de Yerinden Edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası. İstanbul: TESEV Yayınları
• Lenin, V. I. (1960). Tarım Sorunu Teorisi: Seçme Eserler (Cilt 12).
• Lenin, V. I. (1975). Rusya'da Kapitalizmin Gelişmesi. Ankara. Sol Yayınları.
• Lewontin, R. C. (2000). The Maturing of Capitalist Agriculture: Farmer as Proletarian. Monthly Review Press, 50(3), 93-106. New York.
• Marx, K. (2017). Kapital I. M. Selik & N. Satlıgan (Çev.), İstanbul: Yordam Kitap.
• Oyan, O. (2015). Tarımda IMF-DB Gözetiminde 2000'li Yıllar. N. Oral (Ed.), Türkiye'de Tarımın Ekonomi Politiği 1923-2013 (111-130). İstanbul: Notabene Yayınevi.
• Özuğurlu, M. (2013). Küçük Köylülüğe Sermaye Kapanı: Türkiye’de Tarım Çalışmaları ve Köylülük Üzerine Gözlemler (3. Baskı). Note Bene Yayınları.
• Ulukan, U. (2009). Türkiye Tarımında Yapısal Dönüşüm ve Sözleşmeli Çiftçilik: Bursa Örneği. Sosyal Araştırmalar Vakfı.
• Roseberry, W. (1978). Peasants as Proletarians. Critique of Anthropolog, 11, 3-18.
• Tarım ve Orman Bakanlığı. (2019). Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) Verileri.
• TCMB. (2001). Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı. Ankara: Merkez Bankası.
• TESEV. (2006). Güvensizlik Mirasının Aşılması: Devlet ve Yerinden Edilmiş Kişiler Arasında Toplumsal Mutabakata Doğru. BM Genel Sekreteri’nin Yerinden Edilmiş Olmuş Kişiler Özel Temsilcisi’nin Türkiye Ziyaretinin Ardından Yaptığı Tavsiyelerin Yaşama Geçirilmesiyle İlgili Güncelleme. Metin Çulhaoğlu (Çev.), İstanbul: TESEV Yayınları.
• Yüksek Planlama Kurulu. (2001). 2001 Yılı Öncesi Ekonomik Programı. Ankara: Yüksek Planlama Teşkilatı.
• Vergopoulos, K. (1978). Capitalism and Peasant Productivity. The Journal of Peasant Studies, 5(4), 446-465.
• 5488 sayılı Tarım Kanunu.(18/04/2006). Resmi Gazete (sayı: 26149).
• 5553 sayılı Tohumculuk Kanunu. (31/10/2006). Resmi Gazete(sayı: 26340).
• 12/07/2001 tarih ve 2001/2707 karar sayılı “Tarım Reformu Uygulama Projesi Faaliyetlerinin Finansmanı için Dünya Bankasından sağlanan 600 Milyon ABD Doları Tutarındaki Krediye İlişkin İkraz anlaşması ile Ek Mektupların Onaylanması Hakkında Karar” Resmi Gazete (Sayı: 24461).