Borsa İstanbul'daki Halka Arzlar Üzerine CRITIC ve EDAS Yöntemleriyle Karşılaştırmalı Bir Araştırma

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 2025 - 2062, 18.09.2023

Abdullah Kılıçarslan , Huseyin Ergun

https://doi.org/10.25295/fsecon.1304387

Cited By: 1

Öz

Bu araştırmanın amacı, Borsa İstanbul'da 2022 yılında gerçekleştirilen ilk halka arzlar üzerine çok kriterli karar verme yöntemleri olan CRITIC ve EDAS'ı kullanarak bir karşılaştırmalı analiz yapmaktır. Araştırma, halka arzı gerçekleştirilen 40 şirketin finansal performansını incelemekte ve finansal performans, satış/fiyat oranı ve borsa performansı arasındaki ilişkileri analiz etmektedir. Ayrıca, halka arz olan şirketlerin "Katılım Finans İlkeleri" açısından değerlendirilmeleri yapılmaktadır. Araştırmada kullanılan finansal performans kriterleri likidite, mali yapı, faaliyet ve kârlılık olarak belirlenmiştir. Bu kriterler, şirketlerin finansal sağlamlığını, faaliyetlerinin etkinliğini ve kârlılığını ölçmek amacıyla kullanılmıştır. Çalışmanın yöntemi, CRITIC ve EDAS yöntemleridir. Bu yöntemler, çok kriterli karar verme problemlerinde kullanılan etkili ve güvenilir yöntemlerdir. CRITIC yöntemi, kriterler arasındaki ağırlıkları belirlemek için kullanılırken, EDAS yöntemi ise alternatiflerin sıralanmasında kullanılmaktadır. Araştırmanın bulguları, halka arz olan şirketlerin finansal performansı, satış/fiyat oranı ve borsa performansı arasında önemli ilişkiler olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca, katılım finans ilkelerine uygunluğun da şirket değerlendirmelerinde önemli bir faktör olduğu belirlenmiştir. Bu çalışma, Borsa İstanbul'daki halka arzlar üzerine yapılan araştırmalara katkı sağlamak amacıyla gerçekleştirilmiştir. CRITIC ve EDAS yöntemlerinin kullanılması, finansal performans değerlendirmelerinde daha objektif ve kararlı sonuçlar elde edilmesine olanak sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Finansal Performans Değerlendirmesi, Çok Kriterli Karar Verme, İlk Halka Arzlar

A Comparative Study of Public Offerings on Borsa Istanbul with CRITIC and EDAS Methods

Öz

This research aims to conduct a comparative analysis using the multiple criteria decision-making methods of CRITIC and EDAS on the initial public offerings (IPOs) in Borsa Istanbul. The study examines the financial performance of 40 companies that underwent IPOs in 2022 and analyzes the relationships between financial performance, sales/price ratio, and stock market performance. Furthermore, the evaluation of the IPO companies is conducted based on the "Participation Finance Principles". The financial performance criteria used in the study encompass liquidity, financial structure, activity, and profitability. These criteria serve to measure the financial soundness, operational efficiency, and profitability of the companies. The methodology employed in this research consists of the CRITIC and EDAS methods, which are effective and reliable techniques in addressing multiple criteria decision-making problems. While the CRITIC method is used to determine the weights among the criteria, the EDAS method is utilized for ranking the alternatives. The findings of the study reveal significant relationships between the financial performance of IPO companies, sales/price ratio, and stock market performance. Moreover, adherence to the principles of participation finance is identified as a crucial factor in the evaluation of the companies. This study contributes to the existing research on IPOs in Borsa Istanbul. The utilization of CRITIC and EDAS methods enables more objective and consistent results in financial performance evaluations.

Anahtar Kelimeler

Financial Performance Evaluation, MCDM, Initial Public Offerings

Kaynakça

• Akbulut, O.Y. (2019). CRITIC ve EDAS Yöntemleri ile İş Bankası'nın 2009-2018 Yılları Arasındaki Performansının Analizi. Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 4(2), 249-263.
• Akgüç, Ö. (2010). Finansal Yönetim (8. Baskı). İstanbul: Avcıol Basım Yayın.
• Aksoy, A. & Tanrıöven, C. (2014). Sermaye Piyasası Yatırım Araçları ve Analizi (5. Basım). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Alanazi, A., Ahmed S., Liu, B. & Forster, J. (2011). The Financial Performance of Saudi Arabian IPOs. International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, 4(2), 146-157.
• Alimohammadlou, M. & Bonyani, A. (2017). A Novel Hybrid MCDM Model for Financial Performance Evaluation in Iran's Food Industry. Accounting and Financial Control, 1(2), 38-45.
• Alinezhad, A. & Khalili, J. (2019). EDAS Method. New Methods and Applications in Multiple Attribute Decision Making (MADM). International Series in Operations Research & Management Science. Springer, Cham.
• Almumani, M. A. Y. (2018). An Empirical Study on Effect of Profitability Ratios & Market Value Ratios on Market Capitalization of Commercial Banks in Jordan. International Journal of Business and Social Science, 9(4), 39-45.
• Alvarez-Otero, S. (2023). A European Empirical Study of Institutional Differences in IPOs Anomalies. Journal of Risk and Financial Management, 16(1), 1-24.
• Awalakki, M. & Archanna, H. H. (2021). Impact of Financial Performance Ratios on Stock Returns - A Study with Reference to National Stock Exchange. International Journal of Aquatic Science, 12(3), 2151-2167.
• Ayan, B. & Abacıoğlu, S. (2022). An MCDM Approach to Evaluating Companies Social Media Metrics Based on User-Generated Content. Business, Economics and Management Research Journal, 5(3), 266-285.
• Aydoğan, K. & Güney, A. (1997). Hisse Senedi Fiyatlarının Tahmininde F/K Oranı ve Temettü Verimi. İMKB Dergisi, 1(1), 90-91.
• Ayrıçay, Y. & Türk, V. E. (2014). Finansal Oranlar ve Firma Değeri İlişkisi: BİST’de Bir Uygulama. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (64), 53-70.
• Balaban, E. & Kunter, K. (1997). A Note on The Efficiency of Financial Markets in A Developing Country. Applied Economics Letters, 4(2), 109-112.
• Baydaş, M. (2022). The Effect of Pandemic Conditions on Financial Success Rankings of BIST SME Industrial Companies: A Different Evaluation with The Help of Comparison of Special Capabilities of MOORA, MABAC and FUCA Methods. Business & Management Studies: An International Journal, 10(1), 245-260.
• Bayram, E. (2021). Türkiye’deki Katılım Bankalarının CRITIC Temelli EDAS Yöntemiyle Performans Değerlendirmesi. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 13(24), 55-72.
• Beşirli, M. (2009). Osmanlı'da Borsa: Dersaadet Tahvilât Borsası'ndan Eshâm ve Tahvilât Borsası'na Yeni Düzenleme Girişimleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 185-208.
• Birgili, E. & Düzer, M. (2010). Finansal Analizde Kullanılan Oranlar ve Firma Değeri İlişkisi: İMKB’de Bir Uygulama. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 46, 74-83.
• Bulgurcu, B. (2019). Çok Nitelikli Fayda Teorisi ile CRITIC Yöntem Entegrasyonu: Akıllı Teknoloji Tercih Örneği. OPUS, 13(19), 1931-1957.
• Bulut, E. & Şimşek, A. İ. (2022). Evaluation of Financial Performance of Some Technology Companies Traded in Borsa Istanbul by Topsis Method. Fırat Üniversitesi Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 6(2), 103-130
• Büyükşalvarcı, A. (2010). Finansal Oranlar ile Hisse Senedi Getirileri Arasındaki İlişkinin Analizi: İMKB İmalat Sektörü Üzerine Bir Araştırma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 48, 130-141.
• Cam, A. V., Cam, H., Ulutas, S. & Sayın, O. B. (2015). The Role of Topsis Method on Determining the Financial Performance Ranking of Firms: An Application in The Borsa Istanbul. International Journal of Economics and Research, 6(3), 29-38.
• Chambers, D. & Dimson, E. (2009). IPO Underpricing Over the Very Long Run. The Journal of Finance, 64(3), 1407-1443.
• Çakalı, K. R. (2022). Performance Evaluation of Deposit Banks with Financial Ratios: Combined Use of Objective and Subjective Criteria Weighting Methods (Combined Entropy-SWARA Based EDAS Method). Alanya Akademik Bakış, 6(2), 2351-2377.
• Çakır, H. & Akkoç, S. (2015). Short Time Price Performances of Initial Public Offerings (IPO): A Comparative Sectoral Analysis in Borsa İstanbul. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(4), 159-170.
• Çelik, E. & Arslanlı, K. (2020). Gayrimenkul Yatırım Ortalığı Firmalarının Piyasa Değeri ve Aktif Karlılığını Etkileyen Finansal Oranların Panel Veri Analizi Yöntemiyle Belirlenmesi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (88), 255-274.
• Demir M. & Tuncay, M. (2012). Türk Gıda Sektörünün Faaliyet ve Kârlılık Oranları Açısından Analizi: İMKB Gıda Sektöründe İşlem Gören İşletmeler Üzerine Bir Araştırma (2000-2008 Dönemi). Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(2), 367-392.
• Dhanda, S. & Singh, S. (2023). Earnings Performance of Financial and Non-Financial Ipos in India: An Empirical Analysis Based on Market Timing. Journal of Financial Reporting and Accounting, JFRA-05-2022-0176.
• Diakoulaki, D., Mavrotas, G. & Papayannakis, L. (1995). Determining Objective Weights in Multiple Criteria Problems: The Critic Method. Computers and Operations Research, 22(7), 763-770.
• Elma, O. E. (2023). A Comparative MCDA Application on The Long-Term Performance of IPOs During the Pandemic on Borsa Istanbul. Journal of Economics Business and Political Research, 8(20), 269-293.
• Encenzo, R. M., Asoque, R., Arceno, R., Aclao, J.,Ramones, E. Orioque, J.,Wenceslao, C., Atibing, M. N. & Ocampo, L. (2023). A Comprehensive Analytical Framework for Evaluating the Similarity Between Organizations’ Strategic Directions and The United Nations’ Sustainable Development Goals. Decision Analytics Journal. 100176.
• Ergene, L. & Ülev, S. (2022). BİST Katılım Endeksinin Fıkhi Tarama Metodolojileri Çerçevesinde Değerlendirilmesi. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 10(1), 1-30.
• Espenlaub, S., Goyal, A. & Mohamed, A. (2016). Impact of Legal Institutions on IPO Survival: A Global Perspective. Journal of Financial Stability, 25, 98-112.
• Ferri, S., Tran, A., Colantoni, F. & Savio, R. (2023). Sustainability Disclosure and IPO Performance: Exploring the Impact of ESG Reporting. Sustainability, 15(6), 1-15.
• Fertekligil, A. (2000). Türkiye’de Borsanın Tarihçesi. İstanbul: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yayınları.
• Fintables. (2023). ROIC (Yatırılan Sermayenin Getirisi). https://fintables.com/akademi/degerleme-analizi-101/roic
• FODER. (2021). Türkiye Finansal Okuryazarlık Araştırması II. Dönem Raporu. Ipsos Sosyal Araştırmalar. https://www.fo-der.org/wp-content/uploads/2022/11/Finansal-Okuryazarl%C4%B1k-3.Donem-Raporv4_05012021-3.pptx
• Foreks. (2022). Gündem Haberleri. Borsa İstanbul'da 2022 yılında 40 şirket halka arz edildi. https://www.foreks.com/haber/detay/63ad37a3c9e77c00014bbf0a/PICNEWS/tr/borsa-istanbul-da-2022-yilinda-41-sirket-halka-arz-edildi (Erişim Tarihi: 29.12.2022).
• Ghorabaee, K., Amiri, M., Zavadskas, E. K., Turskis, Z. & Antucheviciene, J. (2017). Stochastic EDAS Method for Multi-Criteria Decision-Making with Normally Distributed Data. Journal of Intelligent & Fuzzy Systems, 33(3), 1627-1638.
• Gibson, C. H. (2013). Financial Statement Analysis (13th Edition). South-Western Cengage Learning.
• Harinurdin, E. (2023). The Influence of Financial Ratio and Company Reputation on Company Stock Prices Financial Sector. Proceedings, 83(1), 1-12.
• Hoe, L. W., Siew, W., Fai, L. K., Xin, A. L. & Fun, L. P. (2020). An Empirical Evaluation on The Performance of Food Service Industry in Malaysia with Topsis Model. Journal of Physics: Conference Series, 1-7.
• İkbal, Z. & Mirakhor, A. (2013). Ekonomik Gelişim ve İslami Finans. İstanbul: Borsa İstanbul Yayınları.
• İlbasmış, M. (2023). Underpricing and Aftermarket Performance of IPOs During the Covid-19 Period: Evidence from Istanbul Stock Exchange. Borsa Istanbul Review, 23(3), 662-673.
• Jaya, M. & Sundar, K. (2012). A Study on The Relationship of Market Capitalization and Macro Economic Factors (With Special Reference to Indian Information Technology Industry). Zenith International Journal of Business Economics & Management Research, 2(11), 67-80.
• Karabulut, Y. & Çelik, A. E. (2007). İMKB'de İşlem Gören Çimento Sektörü Hisse Senetleri Üzerindeki Satışlar/Fiyat Oranı Etkisi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 62(02), 59-74.
• Karan, M. B. (1996). Hisse Senetlerine Yapılan Yatırımların Performanslarının Fiyat/Kazanç Oranına Göre Değerlendirilmesi: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Üzerine Ampirik Bir Çalışma. İşletme-Finans Dergisi, 11(119), 26-35.
• Khurshed, A., Paleari, S. & Vismara, S. (2005). The Operating and Share Price Performance of Initial Public Offerings: The UK Experience. SSRN Electronic Journal, 1-29.
• Kıymaz, H. (2000). The Initial and Aftermarket Performance of IPOs in an Emerging Market: Evidence from Istanbul Stock Exchange. Journal of Multinational Financial Management, 10(2), 213-227.
• Kiracı, K. & Bakır, M. (2019). CRITIC Temelli EDAS Yöntemi ile Havayolu İşletmelerinde Performans Ölçümü Uygulaması. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (35), 157-174.
• Kornbrot, D. (2005). Spearman's Rho. B. S. Everitt & D. C. Howell (Ed.), Encyclopedia of Statistics in Behavioral Science (Volume 4) (1887-1888). Chichester: John Wiley & Sons.
• Kumaran, S. (2022). Financial Performance Index of IPO Firms Using VIKOR-CRITIC Techniques. Finance Research Letters, 47(PA), 102542, Elsevier.
• Kyani, S. & Amjad, S. (2011). Investor Interest, Under-Pricing, and Trading Volume in Pakistan Secondary Market. Business and Economics Journal (BEJ), 39, 1-15.
• Lestari, R. W. (2013). The Influence of Financial Performance on Company’s IPO Price. Jurnal Ilmiah Mahasiswa FEB, 1(2), 1-15.
• Lin, C. C., Tuan, C. L., Yang, W. N., & Peng, K. C. (2011). An Application of Entropy Weight and Super-Efficiency Models on Financial Performance of Taiwanese Listed Food Companies. 2011 2nd IEEE International Conference on Emergency Management and Management Sciences, 784-787.
• Loughran, T., Ritter, J. Y. & Rydqvist, K. (1999). Initial Public Offerings: International Insights. Pacific-Basin Finance Journal, 2, 165-199. (Updated April 13, 2023) https://site.warrington.ufl.edu/ritter/files/IPOs-International.pdf
• Mazumder, S. & Saha, P. (2021). COVID-19: Fear of Pandemic and Short-Term IPO Performance. Finance Research Letters, 43, 101977.
• Menekse, A., Ertemel, A. V., Akdağ, H. C. & Gorener, A. (2023). Additive Manufacturing Process Selection for Automotive Industry Using Pythagorean Fuzzy CRITIC EDAS. Plos One, 18(3), 1-23.
• Mhagama, F. L. & Topak, M. S. (2019). The Relationship Between Initial Public Offering and Firm Performance: A Research on Borsa Istanbul (BIST). Istanbul Gelisim University Journal of Social Sciences, 6(GELISIMUWE 2019 Special Issue), 82-93.
• Mirza, S. A. & Javed, A. (2013). Determinants of Financial Performance of a Firm: Case of Pakistani Stock Market. Journal of Economics and International Finance, 5(2), 43-52.
• Moitra, M., Das, T. S. & Biswas, P. (2021). A Decision Support System for Ranking the Different Battery Energy Storage Technologies using CRITIC and EDAS Method. International Journal of Engineering Research & Technology (IJERT), 9(1), 183-188.
• Naeem, N., Cankaya, S. & Bildik, R. (2022). Does ESG Performance Affect the Financial Performance of Environmentally Sensitive Industries? A Comparison Between Emerging and Developed Markets. Borsa Istanbul Review, 22(2), 128-140.
• Okka, O. (2009). Finansal Yönetim (3. Baskı). Konya: Nobel Yayın Dağıtım.
• Ologunde, A., Elumilade, D. & Saolu, T. (2006). Stock Market Capitalization and Interest Rate in Nigeria: A Time Series Analysis. International Research Journal of Finance and Economics, 4, 154-167.
• Orhan, Z. H & Işıker, M. (2019). Developing A Ranking Methodology for Shariah Indices: The Case of Borsa Istanbul. ISRA International Journal of Islamic Finance, 13(3), 302-317.
• Özyeşil, M. (2022). Underpricing Anomaly in Initial Public Offerings: A Research on 2021 Initial Public Offerings Performed in Borsa Istanbul. Business & Management Studies: An International Journal, 10(1), 149-162.
• Pagano, M., Panetta, F. & Zingales, L. (1998). Why Do Companies Go Public? An Empirical Analysis. Journal of Finance, 53(1), 27-64.
• Pamuk, Ş. (2004). The Evolution of Financial Institutions in The Ottoman Empire, 1600-1914. Financial History Review, 11(1), 7-32.
• Pavone, P. (2019). Market Capitalization and Financial Variables: Evidence from Italian Listed Companies. International Journal of Academic Research Business and Social Sciences, 9(3), 1356-1371.
• Raghibi, A. & Lahsen, Q. (2020). Shariah-Compliant Stock Screening: A Financial Perspective. Journal of Islamic Banking and Finance, 37(1), 86-98
• Reese, W. A. (1998). IPO Underpricing, Trading Volume, and Investor Interest. Capital Markets: Market Microstructure. Working Paper, Tulane University. 1-41.
• Saygili, E., Arslan, S. & Birkan, A. Ö. (2022). ESG Practices and Corporate Financial Performance: Evidence from Borsa Istanbul. Borsa Istanbul Review, 22(3), 525-533.
• Sultan, A. S. (2014). Financial Statements Analysis-Measurement of Performance and Profitability: Applied Study of Baghdad Soft-Drink Industry. Research Journal of Finance and Accounting, 5(4), 49-56.
• Tanyeri, B., Öztürkkal, B. & Tirtiroglu, D. (2022). Turkish IPOs in a Changing Regulatory and Economic Environment. Borsa Istanbul Review, 2(2), 332-340.
• Tepeli, Y. & Ozkoc, H. H. (2020). An Evaluation of Alternative Methods for Financial Performance: Evidence from Turkey (Istanbul Stock Exchange). IJCEAS, (2), 356-377.
• TSPAKB. (2002). Türkiye Sermaye Piyasası, Sermaye Piyasasında Gelişmeler- Türkiye'de Yatırımcı Profili -Aracı Kuruluşların 2001 yılı Kurumsal ve Finansal Verileri. https://www.tspb.org.tr/wp-content/uploads/2015/06/SP-2001-web2013.pdf
• TSPB. (2023). Veriler. https://tspb.org.tr/tr/veriler/
• Uyar, A. & Kılıç, Ö. (2012). The Influence of Firm Characteristics on Disclosure of Financial Ratios in Annual Reports of Turkish Firms Listed in the Istanbul Stock Exchange. International Journal of Accounting, Auditing and Performance Evaluation, 8(2), 137-156.
• Ünal, S. & Akbey, F. (2016). Firma Büyüklüğü ve Piyasa Değeri/ Defter Değeri Anomalilerinin Birlikte İncelenmesi: Borsa İstanbul Örneği. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 257-282.
• Vruwink, D. R., Quirin, J. J. & O'Bryan, D. (2007). Modified Price-Sales Ratio: A Useful Tool For Investors?. Journal of Business & Economics Research, 5(12), 31-40.
• Yalçın, N. & Ünlü, U. (2018). A Multi-Criteria Performance Analysis of Initial Public Offering (IPO) Firms Using CRITIC and VIKOR methods. Technological and Economic development of Economy, 24(2), 534-560.
• Yalçın, N. & Karakaş, E. (2019). Kurumsal Sürdürülebilirlik Performans Analizinde CRITIC-EDAS Yaklaşımı. Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 34(4), 147-162.
• Yazgan, A. E. (2022). Bütünleşik CRITIC ve EDAS Yöntemleri ile Türkiye’deki Büyükşehirlerin İhracat Performanslarının İncelenmesi. Fiscaoeconomia, 6(2), 909-929.
• Yılmaz, C. (2019). Abidin Paşa-Borsa Risalesi: Hava Oyunları. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Yildiz, S. B. (2020). Performance Analysis of Turkey’s Participation and Conventional Indices Using TOPSIS Method. Journal of Islamic Accounting and Business Research, 11(7), 1403-1416.
• Yurttadur, M. & Tascı, M. Z. (2023). The Relationship Between Currency-Protected Deposits and Bank Performance: Case of Participation banks. Journal of Economics Finance and Accounting, 10(1), 45-54.
• Yüksel, A. & Yüksel, A. (2006). The Link between IPO Underpricing and Trading Volume: Evidence from the Istanbul Stock Exchange. Journal of Entrepreneurial Finance and Business Ventures, 11(3), 57-78.