Sağlık Politikalarının 100 Yılı

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: Özel Sayı, 526 - 551, 29.10.2023

Merve Kayaduvar

https://doi.org/10.25295/fsecon.1249887

Öz

Modern ulus devletlerin inşasında merkezi kamusal sağlık hizmetlerinin örgütlenmesi önemli bir işlev görmektedir. Benzer şekilde, modern Türk devletinin inşasında da kamusal sağlık hizmetlerinin özellikle salgın hastalıklarla mücadele için gerekli sağlık kuruluşlarının örgütlenmesi önemli bir rol üstlenmiştir. Cumhuriyetin kuruluşundan İkinci Dünya Savaşı’nın sonuna kadarki dönemde sağlık hizmeti örgütlerinin kurulması, ulusal aşı ve ilaç üretimi gibi gelişmeler yaşanırken, savaş sonrası dönemde sigorta kurumları kurulmuş, Sosyalleştirme uygulamaları ile kamusal sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması amaçlanmıştır. Sosyalleştirme uygulamalarının 1970’li yıllarda terk edilmeye başlanmasıyla sağlık hizmetleri piyasaya bağımlı hale gelirken, sağlıkta piyasalaşma süreci, 1980’lerde tüm dünyada egemen olan neoliberal politikalarla birlikte hem hız kazanmış hem de derinleşmiştir. 2003 yılında uygulamaya geçirilen Sağlıkta Dönüşüm Programı ile sağlık hizmetleri finansmandan, örgüt yapısına, istihdam biçiminden hizmet sunumuna her alanda köklü değişikliklere uğramıştır. Sağlık hizmetlerinde yaşanan bu temel dönüşümün tamamlayıcısı olarak 2005 yılında “Sağlıkta Dönüşümün İkinci Fazı” olarak nitelendirilen “Kamu Özel Ortaklığı” modeli olarak “Şehir Hastaneleri” projesi hayata geçirilmiştir.
Bu çalışma, sağlık hizmetlerinin Cumhuriyetin kuruluşundan itibaren 100 yıl içerisinde geçirdiği değişim ve dönüşümleri ele almayı amaçlamaktadır. Böyle bir tarihsel değerlendirme ancak Türkiye’de yaşanan ekonomik ve siyasi dönüşümlerin sağlık hizmetleri üzerindeki izdüşümlerinin göz önünde bulundurulması ile mümkündür. Dolayısıyla, çalışmada Cumhuriyetin ilk yıllarından günümüze kadar geçen dönemde uygulanan sağlık politikaları arkasında yatan iktisadi ve siyasi yapılardaki dönüşümlerle birlikte ele alınmaktadır. Ayrıca çalışma, Cumhuriyetin 100. yılında sağlık politikalarının ve bu politikalarla şekillendirilen kamusal sağlık hizmetlerinin geldiği durumu ve bu mevcut durumun sorunlarını ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sağlık Politikaları, Piyasalaşma, Kamusal Sağlık Hizmetleri

100th Year of the Health Policies

Öz

The organization of the centralized public health services plays a significant role during the construction of modern nation states. Similarly, during the construction of the modern Turkish state, the organization of public health services, especially the health institutions necessary to combat epidemics, played an important role. While there were developments such as the establishment of health service organizations and the production of national vaccines and medicines from the foundation of the republic until the end of World War II, in the post-war period the insurance institutions were established and it was aimed to expand the public health services with the socialization practices. While with the abandonment of socialization practices in the 1970s, health services became dependent on the market, the process of marketization in health both was accelerated and deepened with the neoliberal policies that dominated the world in the 1980s. Health services underwent radical changes in all areas from financing to organizational structure, from employment to service delivery with the 2003 Health Transformation Programme. As a complement to this fundamental transformation in health services, the "City Hospitals" project was started to be implemented in 2005 as a "Public Private Partnership" model, which is described as the "Second Phase of Health Transformation Programme".
This study aims to address the changes and transformations that health services have undergone in the 100 years since the foundation of the republic. Such a historical evaluation is only possible if the projections of the economic and political transformations in Turkey on health services are taken into consideration. Therefore, the health policies implemented in the period from the early years of the republic to the present day are analyzed together with the transformations in the economic and political structures behind them. In addition, the study aims to reveal the current state of health policies and public health services shaped by these policies and the problems of this current situation in the 100th anniversary of the republic.

Anahtar Kelimeler

Health Policies, Marketization, Public Health Services

Kaynakça

• Akçakanat, T. & Çarıkçı, İ. H. (2019). Performansa Dayalı Ücret Sistemi ve Sağlık Kurumlarında Uygulanması. İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• Akdur, R. (1998). Türkiye’de Sağlık Politika ve Hizmetleri. Yeni Türkiye 4 (1984-1995), 1-13.
• Akdur, R. (2003). Sağlık Sektörü, Temel Kavramlar, Türkiye ve Avrupa Birliğinde Durum ve Türkiye’nin Birliğe Uyumu. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Aydın, E. (1997). Türkiye’de Taşra ve Kırsal Kesim Sağlık Hizmetleri Örgütlenmesi Tarihi. Toplum ve Hekim, 12(80), 21-44.
• Aydın, E. (2002). Türkiye Cumhuriyeti'nin Kuruluş Yıllarında Sağlık Hizmetleri. Ankara Eczacılık Fakültesi Dergisi, 31(3), 183-192.
• Bakar, C. & Akgün, S. (2005). Türkiye’de Sağlık Reformları: Sonu Gelmeyen Hikaye. Toplum ve Hekim, 20(5), 339-352.
• Belek, İ. (2012). Sağlıkta Dönüşüm: Halkın Sağlığına Emperyalist Saldırı. İstanbul: Yazılama Yayınevi.
• Belek, İ. (2016). Sağlığın Politik Ekonomisi: Sosyal Devletin Çöküşü. İstanbul: Yazılama Yayınevi.
• Eke, E. (2019). Sağlıkta Dönüşüm-Dönüşen Devlet Anlayışı Çerçevesinde Sağlık Sektöründe Bir Alan Araştırması. İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• Ekinci, T. Z. (1980). Sağlık Örgütlenmesinde Tarihsel Gelişme ve Yapısal Sorunlar. Toplum ve Hekim, 5(30), 35-47.
• Emek, U. (2017). Sağlık Sektöründe Kamu-Özel İşbirliği Sözleşmeleri: Beklenti ve Gerçekleşme. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 7(1), 140-168.
• Erbaş, Ö. (2018). Şehir Hastanesi Yargılamaları. K. Pala (Ed.), Türkiye’de Sağlıkta Kamu-Özel Ortaklığı Şehir Hastaneleri (155-176). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Fişek, A. G. (2004). SSK Hastanelerinin Sağlık Bakanlığına Devri: Ver-Kurtul. https://gurhan.fisek.net/ssk-hastanelerinin-saglik-bakanligina-devri-ver-kurtul/ (10.08.2023).
• Fişek, N. (1983). Halk Sağlığına Giriş. Ankara: Çağ Matbaası.
• Fişek, N. (1991). Türkiye Cumhuriyeti Hükümetlerinde Sağlık Politikaları. Toplum ve Hekim, 7(48), 2-4.
• Işıkçelik, F., Öztürk, N. & Ağırbaş, İ. (2019). Sağlık Hizmetlerinde Geri Ödeme Yöntemlerinden Teşhis İlişkili Gruplar. Sosyal Güvenlik Dergisi, 9(2), 431-448.
• Kapcı, H. Z. (2015). Atatürk Dönemi Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Teşkilat ve Faaliyetleri. Ankara: Tiydem Yayıncılık.
• Okay, B. (2012). Türkiye’de Aile Hekimliği Uzmanlığı Süreci ve Sosyalleştirme. Ankara: Türk Tabipler Birliği Yayınları.
• Ozan, E. D. (2015). İki Darbe Arasında Kriz Sarmalı. G. Atılgan, E. A. Aytekin, E. D. Ozan, C. Saraçoğlu, M. Şener, A. Uslu & M. Yeşilbağ (Ed.), Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat (657-746). İstanbul: Yordam Kitap.
• Pala, K. (2005). Sağlık Hizmetlerinde Döner Sermaye Uygulaması. Toplum ve Hekim, 20(1), 72-74.
• Pala, K. (2017). Türkiye’de Sağlık Reformu/ Sağlıkta Dönüşüm Programı Süreci. G. Yenimahalleli Yaşar, A. Göksel & Ö. Birler (Ed.), Türkiye’de Sağlık ve Sosyal Güvenlik: İnsana Karşı Piyasa (43-74). İstanbul: Nota Bene Yayınları.
• Sağlık Bakanlığı. (2003). Sağlıkta Dönüşüm Programı. https://www.saglik.gov.tr/TR,11415/saglikta-donusum-programi.html (15.10.2018).
• Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (2012). Sağlıkta Kalite Değerlendirmeleri. Ankara: Pozitif Matbaa.
• Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (2014). Teşhis İlişkili Gruplar Bilgilendirme Rehberi. https://www.saglikaktuel.com/d/file/rehber-tig-16122015son-ik.pdf (02.01.2021).
• Soyer, A. (2001). Türkiye’nin İktisadi ve Sosyal Tarihi Bağlamında Başlangıcından 1960'a Kadar Sağlık Hizmetleri ve Sağlık Bakanlığı. Toplum ve Hekim, 6(6), 413-429.
• Soyer, A. (2004). Sanayi Devriminden Küreselleşmeye Darbeden AK Parti’ye Sağlığın Öyküsü. İstanbul: Sorun Yayınları.
• Sönmez, M. (2017). Paran Kadar Sağlık: Türkiye’de Sağlığın Ticarileşmesi. İstanbul: Yordam Kitap.
• Tükel, R. (6 Ekim 2017). Kamu Hastane Birlikleri Modelinin İflası ve Sağlık Bakanlığı Teşkilat Yapısında Değişiklikler. http://www.tipdunyasi.dr.tr/2017/10/kamu-hastane-birlikleri-modelinin-iflasi-ve-saglik-bakanligi-teskilat-yapisinda-degisiklikler/ (20.12.2019).
• Ünlütürk Ulutaş, Ç. (2011). Türkiye’de Sağlık Emek Sürecinin Dönüşümü. Ankara: Nota Bene Yayınları.
• World Health Organization. (2012). Case Studies on Health System Performance Assessment. A Long-Standing Development in Europe. Kopenhag: WHO.
• Yavuz, C. I. (2011). Kamu Hastane Birlikleri ve Kamu Özel Ortaklığı Emekçilere Nasıl Yansıyacak?. Sağlık Çalışanlarının Sağlığı 3. Ulusal Kongresi Kitabı (48-56). Ankara.
• Yenimahalleli Yaşar, G. (2017). AKP’li Yıllarda Sağlık ve Sağlık Politikası. G. Yenimahalleli Yaşar, A. Göksel & Ö. Birler (Ed.) Türkiye’de Sağlık ve Sosyal Güvenlik: İnsana Karşı Piyasa (103-142). İstanbul: Nota Bene Yayınları.