Cumhuriyet’in İlk On Yılında Milli İktisat ve Hakimiyet-i Milliye Gazetesinin Tanıklığı

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: Özel Sayı, 1 - 35, 29.10.2023

Sinan Sönmez

https://doi.org/10.25295/fsecon.1340033

Öz

Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte yeni devletin resmi olarak tarih sahnesine çıkmasının yüzüncü yılında, ilk on yıla ilişkin bir derlemeyi kaleme almak ilginç ve anlamlı olacağı düşüncesindeyiz. Bu doğrultuda 1923’ü izleyen ilk on yıla ilişkin saptamalarda Hakimiyet-i Milliye gazetesinde (daha sonraki Ulus gazetesi) Cumhuriyet’in onuncu yılındaki özel sayının tanıklığına başvuracağız. Cumhuriyet’in ilk on yılının bilançosunu çıkararak iktisat tarihçilerine değerli bir miras bırakmış olan gazetenin 29 Birinci Teşrin (1933, no:4411) sayfalarını çevireceğiz. Gazetenin her sayfasına serpiştirilmiş çok sayıda dönemin tanığı fotoğraflar okumayı daha da çekici kılmakta, dönemi yansıtan reklamlara ayrılmış son dört beş sayfa ise renk katmaktadır. “Gazi ve Milli İhtilal” başlığı altında yer alan ilk dört sayfada, “Bütün bir memlekete bir yeni dünya nizamı veren büyük insan, büyük Türk ihtilalini niçin, neden ve nasıl yaptı” sorusuna araştırmaya dayalı yanıt verilmektedir. İzleyen sayfalarda “Cumhuriyet Halk Fırkası”, “Tek Mahkeme, Layik Mahkeme”, Ordu, iç güvenlik düzenlemeleri, sağlık ve eğitim, “bütçe ve devlet maliyesi”, “Cumhuriyet Merkez bankası ve Türk Parası”, iç ve dış ticaret, gümrükler, kentleşme, alt-yapı ve bayındırlık hizmetleri, ulaşım (demiryolu, karayolları, denizyolu ve havayolu), tarım ve çiftçiler, bankacılık, sanayileşme, ekonominin tüm sektörleri, kültür ve sanat, arkeoloji ve Kızılay’a ayrılmış 92 sayfada Cumhuriyet’in ilk on yılında alınan mesafe somut olarak gözler önüne serilmektedir. Tarihsel belge niteliğindeki özel sayıda Falih Rıfkı’nın (Atay) Ankara yazısı ve fotoğraflarla zenginleştirilmiş Gazi Orman Çiftliği sayfası ile “Ankara Umumi İnşaat Planı”na yer verilmektedir. Bu makalede Hakimiyet-i Milliye sayfalarında yer alan tüm gelişmeler değil Cumhuriyet’in ilk on yılında ekonomiye ilişkin değerlendirmeler ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler

Milli İktisat, İktisat Kongresi, Sanayileşme, Bankacılık

The First Ten Years of the Republic and Testimony of the Journal Hakimiyet-i Milliye

Öz

In the year 2023, Turkey is celebrating the 100th anniversary of the Republic. It would be meaningful to revise the economic outcomes and achievements during the first ten years of the Republic by making a special reference to the journal Hakimiyet-I Milliye (29 October 1933, no:4441). The journal gives almost a complete history of the developments during the first decade in 92 pages. The first four pages under the title “Gazi (Mustafa Kemal) and National Revolution” are consecrated to answer the question and explain why and how the great leader Mustafa Kemal realised the revolution and established a new order in the country. In the following pages, the Republican People’s Party, unique and secular tribunal, state budget and public finance, Central Bank and Turkish Lira, industrialisation, banking sector, agriculture and peasantry, domestic and foreign trade, infrastructure and public works, transports (railways, maritime lines, airways), army, national security, health and education services, customs, urbanisation, culture, arts, archaeology, and Red Crescent Association are the other major themes in the journal. The pages decorated with historical photographs as well as the advertisement in the end pages make the reading more fascinating.

Anahtar Kelimeler

National Economy, Economic Congress, Industrialisation, Banking

Kaynakça

• Akşin, S. (1998). Jön Türkler ve İttihat Terakki (2. Baskı). Ankara: İmge Kitabevi.
• Aktan, R. (1972). Türkiye İktisadı (Cilt: I). Ankara: Ankara Üniversitesi Yay.
• Atasagun, Y. S. (1939). Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası: 1888-1939. İstanbul: Kenan Basımevi.
• Avcıoğlu, D. (1973). Türkiyenin Düzeni (6. Basım). İstanbul:Bilgi Yayınevi.
• Aydemir, Ş. S. (1966). Tek Adam, Mustafa Kemal (1922-1938) (2. Baskı). İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Aydemir, Ş. S. (1968). İkinci Adam, İsmet İnönü (Cilt: 2, 2. Baskı). İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Başar, A. H. (1932). Sanayici Efendilerimiz Biraz Susar mısınız?.
• Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü. (1930). 1930 İstatistik Yıllığı. Ankara.
• Bila, H. (1979). CHP Tarihi, 1919-1979. Ankara: DMS Doruk Matbaacılık.
• Boratav, K. (1982). Türkiye’de Devletçilik (2. Baskı). Ankara: Savaş Yay.
• Boratav, K. (1988). Türkiye İktisat Tarihi 1908-1985. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Bulutay, T., Tezel, Y. S. & Yıldırım, N. (1974). Türkiye Milli Geliri, 1923-1948. Ankara: Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay.
• Çelebican, G. (1982). Atatürk Döneminde Para-Kredi Siyaseti ve Kurumlaşma Hareketi. Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi (24-29). Ankara: Ankara Üniv. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay. No: 513.
• Derin, H. (1940). Türkiye’de Devletçilik. İstanbul: Çituri Biraderler Basımevi.
• DİE. (1973). Türkiye’de Toplumsal ve Ekonomik Gelişmenin 50 Yılı. Ankara: Başbakanlık Devlet İstatistik
• DPT. (1969). Kalkınan Türkiye Rakamlarla 1923-1968. Ankara: Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Yay.
• Du Velay, A. (1978). Türkiye Maliye Tarihi. Ankara: Maliye Bakanlığı, Tetkik Kurulu Neşriyatı, No;178. Economist dergisinin 1926, 1927 ve 1928 yıllarındaki farklı sayılarından aktaran Silier (1975), (502).
• Eldem, V. (1970). Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.
• Eldem, V. (1975). Cihan Harbinin ve İstiklal Savaşının Ekonomik Sorunları. O. Okyar (Der.), Türkiye İktisat Tarihi Semineri 8-10 Haziran 1973. Ankara: Hacettepe Üniv. Yay. Enstitüsü Yay.
• Feyzibeyoğlu, İ. (1981). Atatürk ve Bankacılık. Maliye Dergisi, (Ekim).
• Hakimiyet-i Milliye. (1933.29 Birinci Teşrin, sayı:4411, Tıpkıbasım, İstanbul Beşiktas Belediyesi, 2008.
• Hershlag, Z. Y. (1958). Turkey: An Economy in Transition. The Hague:Uıtgeverish Van Keulen N.V.
• İnan, A. (1982). İzmir İktisat Kongresi,17 Şubat-4 Mart 1923. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İnönü, İ. (1998). Cumhuriyetin İlk Yılları II, 1923-1938. Ankara: Cumhuriyet Gazetesi Yay.
• Kadro. (1932). (tıpkıbasım, 1978, 1980). Alpar, C. (Der.), Cilt: 1, 2, 3. Ankara.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1968). Politikada 45 Yıl. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Kazgan, H. (1997). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk Bankacılık Tarihi. İstanbul: Türkiye Bankalar Birliği
• Keyder, Ç. (1982). Dünya Ekonomisi İçinde Türkiye (1923-1929) (2. Baskı). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Kocabaşoğlu, U. (2001). Türkiye İş Bankası Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Köklü, A. (1947). Türkiye’de Para Meseleleri. Ankara: Ankara Üniv. SBF Yay.
• Kuruç, B. (1988). Belgelerle Türkiye İktisat Politikası (1.Cilt: 1929-1932). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay. No: 569.
• Kuruç, B. (1993). Belgelerle Türkiye İktisat Tarihi (2. Cilt: 1933-1935). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay. No. 580.
• Kuruç, B. (1999). 1930’ların Sanayi Hareketinde Unutulanlar ve Az Bilinenler. O. Baydar (Der.), 75 Yılda Çarklardan Chip’lere. İstanbul: Türkiye Tarih Vakfı Yay.
• Kutay, C. (1950). Celal Bayar-Bir Türk’ün Biyografisi. İstanbul: Kemal Onan Basımevi.
• Lewis, B. (1940). Turkey to Day. London, Melbourne: Hutchinson & Co. Ltd.
• Ökçün, A. G. (1997). Türkiye İktisat Kongresi, 1923-İzmir Haberler-Belgeler-Yorumlar. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu Yay. No: 59.
• Ökçün, G. (1975). 1909-1930 Yılları Arasında Anonim Şirket Olarak Kurulan Bankalar. O. Okyar (Der.), Türkiye İktisat Tarihi Semineri, 8-10 Haziran 1973. Ankara: Hacettepe Üniv. Yay.
• Özbek, S. E. (1937). Tasarruf; Ekonomi İlmindeki Yeri, Türkiye’de Tasarruf Hareketleri. Ankara.
• Parvus (1912). Köylüler ve Devlet. Türk Yurdu, 8 Mart.
• Recai, M. (1934). Banka. İstanbul: Arkadaş Matbaası.
• Sencer,M. (1977). Türkiye’nin Mali Tutsaklığı. İstanbul: May Yay.
• Silier, O. (1975). 1920’lerde Türkiye’de Milli Bankacılığın Genel Görünümü. O. Okyar (Der.), Türkiye İktisat Tarihi Semineri, 8-10 Haziran 1973. Ankara: Hacettepe Üniv. Yay.
• Sönmez, M. (1998). Sermaye Birikiminin 75 Yıllık Gelişimi: Kilometre Taşları. M. Sönmez (Der.), 75 Yılda Para’nın Serüveni. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay. Tarih Vakfı.
• Şahinkaya, S. (1999). Sanayileşme Süreçleri ve Kalkınma & Yatırım Bankaları-Teorik Bir Çerçeve veTürkiye Örneği. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yay.
• Şahinkaya, S. (2023). Türkiye İktisat Kongresi (İzmir, 17 Şubat-4 Mart 1923). Ankara: Telgrafhane Yay.
• Tekeli, İ. & İlkin, S. (1983). 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları. Ankara: ODTÜ Yay.
• Tekeli, İ. & İlkin, S. (1997). Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (Genişletilmiş 2. Baskı). Ankara: TCMB.
• Tezel, Y. S. (1982). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950). Ankara: Yurt Yay.
• Toprak, Z. (1982). Türkiye’de Milli İktisat (1908-1918). Ankara: Yurt Yay.
• Ulutan, B. (1957). Bankacılığın Tekamülü. Ankara: Doğuş Matbaası.
• Varlık. B. (1982). Kooperatif. Seçme Yazılar, 1932-1934. Ankara: Gazi Üniversitesi, Basın Yayın Yüksek Okulu Yay. No.1 (108-112).