Müslüman-Türk Burjuvazinin İktisadi Perspektifinde Devletçiliğin Evrimi: 1. Türkiye İktisat Kongresinden 2. Türkiye İktisat Kongresine

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: Özel Sayı, 179 - 209, 29.10.2023

Ali Yasin Kalabak , Menşure Kolçak

https://doi.org/10.25295/fsecon.1351036

Öz

Bu çalışmada, Türk ekonomi tarihi literatüründe 1. ve 2. Türkiye İktisat Kongreleri, kapitalist gelişmenin temel kilometre taşları olarak öne çıkmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinden itibaren devletin Müslüman-Türk burjuvazisi oluşturma çabaları, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nde de devam etmiş ve bürokratlar genellikle bu sınıfın taleplerini 1. Türkiye İktisat Kongresi sırasında kabul etmişlerdir. Ayrıca, 1. Türkiye İktisat Kongresi'nde Müslüman-Türk burjuvazisinin nasıl güçlendirileceği konusunda tartışmalar yapılmış ve bu bağlamda söz konusu kongre sırasında bir dizi karar alınmıştır. İkinci Dünya Savaşı sonrasında, kendilerini yeterince güçlü hisseden Müslüman-Türk burjuvazi, artık devletin çıkarlarına engel olduğunu düşünmeye başlamıştır. 1948 yılında düzenlenen 2. Türkiye İktisat Kongresi'nde, bu düşüncelerini kamuoyu ile paylaşmışlardır. Burjuvazinin bu algısı, devletin 1930'ların başından itibaren bir üretici olarak piyasaya müdahil olmasından ve bu grubun devletle rekabet edememesinden kaynaklanmaktadır. Bu çalışmada kapitalist gelişme aşaması bağlamında burjuvazinin devletçiliğe bakış açısının geçirdiği dönüşüm ve ardındaki nedenler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sermaye Birikim Süreci, Kapitalist Gelişim Aşamaları, 1. ve 2. Türkiye İktisat Kongreleri, Müslüman-Türk Burjuvazi

Proje Numarası

-

Evolution of Statism in the Turkish-Muslim Bourgeoisie's Economic Perspective: From the 1st Turkey Economic Congress to the 2nd Turkey Economic Congress

Öz

In this study, the 1st and 2nd Turkey Economic Congresses emerge as the fundamental milestones of capitalist development in the literature of Turkish economic history. Since the late period of the Ottoman Empire, the efforts of the state to create a Muslim-Turkish bourgeoisie continued in the newly established Republic of Turkey, and bureaucrats generally accepted the demands of the mentioned class during the 1st Turkey Economic Congress. Furthermore, during the 1st Turkey Economic Congress, discussions were held on how to strengthen the Muslim-Turkish bourgeoisie, and in this context, a series of decisions were made during the mentioned congress. After World War II, the bourgeoisie, which believed that it had become sufficiently powerful or perceived itself as such, began to think that the state was now an obstacle to their interests. In the 2nd Turkey Economic Congress held in 1948, they shared these thoughts with the public. This perception of the bourgeoisie arises from the state's involvement in the market as a producer since the early 1930s and therefore, the inability of this group to compete with the state. In this study, we investigate the transformation and reasons behind the bourgeoisie's mindset regarding statism in the context of the stage of capitalist development.

Anahtar Kelimeler

Capital Accumulation Process, Stages of Capitalist Development, 1st and 2nd Turkey Economic Congresses, Muslim-Turkish Bourgeoisie

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Ahmad, F. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Dönemlerinde Milliyetçilik ve Sosyalizm Üzerine Bazı Düşünceler. M. Tunçay & E. J. Zürcher (Ed.), Osmanlı İmparatorluğunda Sosyalizm ve Milliyetçilik (1876-1923). İstanbul: İletişim yayınları.
• Akkaya, Y. (2010). Cumhuriyet’in Hamalları: İşçiler. İstanbul: Yordam Kitap.
• Aktar, A. (2001). Varlık Vergisi ve ‘’Türkleştirme’’ Politikaları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Alp, T. (1948). İktisadi Kalkınmamız ve Yeni Devletçiliğimizin Umdeleri. K. Kılıçdaroğlu (Ed.), 1948 Türkiye İktisat Kongresi. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I (1989). Ankara: Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri II (1959). Ankara: Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Başar, A. H. (1948). Devletçilik ve Devlet Müdahalesi. K. Kılıçdaroğlu (Ed.), 1948 Türkiye İktisat Kongresi. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu.
• Bbc. (2014). En Zenginler Listesinde Birincilik Carlos Slim’den Bill Gates’e Geçti. http://www.bbc.co.uk/turkce/ekonomi/2014/03/140303_bill_gates_en_zengin.shtml Access date: 04.07.2014
• Birtek, F. (1995). Devletçiliğin Yükselişi ve Düşüşü, 1932-1950: Yarı-Periferik Bir Ekonominin Yeniden Yapılanmasında Belirsiz Yol. N. Coşar (Ed.), Türkiye’de Devletçilik. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Boratav, K. (2006). Türkiye’de Devletçilik. Ankara: İmge Kitabevi.
• Boratav, K. (2011). Türkiye İktisat Tarihi (1908-2009). Ankara: İmge Kitabevi.
• Broadberry, S. & O’rourke, K. H. (2010). The Cambridge Economic History of Modern Europe (Volume 1). Cambridge: Cambridge University Press.
• Buğra, A. (1995). Devlet ve İş Adamları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Coşar, N. (2004). Savaş, Kriz ve Bütçe Politikası (1926-1950). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Criss, B. N. (2007). İşgal Altında İstanbul (1918-1923). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çoban, F. E. (2019). Millî Mücadele Dönemi Sonrasında Kalkınma Hamleleri ve İş Adamları ile İlişkiler (1923-1929). Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4, 161-184.
• Derin, H. (1940). Türkiye’de Devletçilik. İstanbul: Çituri Biraderler.
• Dumont, P. & Haupt G. (1977). Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyalist Hareketler. T. Artunkal (Çev.). İstanbul: Gözlem Yayınları.
• Ercan, F. (2002). Çelişkili Bir Süreklilik Olarak Sermaye Birikimi (1): Türkiye’de Kapitalizmin Gelişme Dinamiklerinin Anlaşılması İçin Marksist Bir Çerçeve Denemesi. Praksis, 5, 3-30.
• Erdem, H. (2010). 1920 Yılı ve Sol Muhalefet. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Gökçen, A. M. (1998). Cumhuriyet Döneminde İktisadi Gelişme. Yeni Türkiye Dergisi, 23-24, 3256.
• Göklevent, Ş. (1948). Devletçilik ve Devlet Sanayii. K. Kılıçdaroğlu (Ed.), 1948 Türkiye İktisat Kongresi. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu.
• Gülalp, H. (1983). Gelişme Stratejileri ve Gelişme İdeolojileri. Ankara: Yurt Yayınları.
• Gülalp, H. (1993). Kapitalizm, Sınıflar ve Devlet. İstanbul: Belge Yayınları.
• Gülsoy, U. (2014). İstanbul Ticaret Borsası 1924-2014, İstanbul: İstanbul Ticaret Borsası Yayınları.
• Gürsoy, B. (1984). 100. Yılında Duyun-u Umumiye İdaresi Üzerine Bir Değerlendirme. Ord. Prof. Dr. Şükrü Baban’a Armağan (17-59). İ.Ü. İktisat Fakültesi Yayınları.
• Güzel, Ş. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İşçi Hareketleri ve Grevler. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi 3 (803-829).
• Hunt, E. K. (2009). İktisadi Düşünce Tarihi. M. Günay (Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• İnan, A. (1982). İzmir İktisat Kongresi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İstanbul Tüccar Derneği Nizamnâmedeki Değişiklik (1948). Türkiye İktisat Mecmuası, 1(1).
• Karataş, M. (1998). Türkiye Cumhuriyeti Ekonomisinin Temellerinin Atılmasında İzmir İktisat Kongresinin Yeri ve Önemi. Yeni Türkiye Dergisi, 23-24, 3317-3324.
• Kepenek, Y. & Yentürk, N. (2010). Türkiye Ekonomisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Keyder, Ç. (1983). İktisadi Gelişmenin Evreleri. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi 4 (1065-1073).
• Kılıçdaroğlu, K. (1997). 1948 Türkiye İktisat Kongresi. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu.
• Koç, İ. (2000). İzmir İktisat Kongresi’nin Türk Ekonomisinin Oluşumuna Etkileri. Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Müdürlüğü Atatürk Dergisi, 3(1), 145-167.
• Koç, V. (1983). Hayat Hikayem. İstanbul: Otokoç 80. Yıl.
• Koraltürk, M. (1997). Türkiye’de Sermaye Birikimi Sorununa Tarihsel Perspektiften Bir Bakış ve Ahmet Hamdi Başar’dan Seçmeler. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu.
• Koraltürk, M. (2002). Ahmet Hamdi Başar, Türkiye İktisat Mecmuası (1948-1956) ve Dizini. Müteferrika, 22, 119-120.
• Koraltürk, M. (2002). Kaynak Yayınları’ndan… Nazik Konu. Toplumsal Tarih, 100, 76-77.
• Kuyucak, H. A. (1948). İktisat Kongresine Sunulan Tebliğlerden: İstihsal, Ticaret ve Umumiyetle İktisadi Hayat Üzerine Devlet Müdahaleciliği Nasıl Olmalıdır?. Türkiye İktisat Mecmuası, 11, 30-38.
• Metin, C. (2008). II. Meşrutiyette Türkçü Ütopya: ‘’Yeni Hayat’’. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 5(3), 75-90.
• Ökçün, A. G. (1998). Yabancıların Türkiye’de Çalışma Hürriyeti. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu.
• Ökte, F. (1951). Varlık Vergisi Faciası. İstanbul: Nebioğlu Yayınevi.
• Özcan, H. A. (1998). Dünden Bugüne Dış Ticaretimizdeki Gelişmeler. Dış Ticaret Dergisi, (Özel Sayı), 41-76.
• Pamuk, Ş. (2014). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Parasız, İ. (1998). Türkiye Ekonomisi 1923’ten Günümüze İktisat ve İstikrar Politikaları. Bursa: Ezgi Kitabevi.
• Sabır, H. (2003). Atatürk’ün İktisat Zihniyeti. Dış Ticaret Dergisi, 8(28), 77-92.
• Sabır, H. (2006). Atatürk’ün Ekonomi Anlayışı. Sayıştay Dergisi, 62, 3-19.
• Sayılgan, A. (2009). Türkiye’de Sol Hareketler. E. Cihangir (Haz.). İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Serin, N. (1963). Türkiye’nin Sanayileşmesi. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Sever, M. (2009). Ahmet Hamdi Başar ve İstanbul Tüccar Derneği. İstanbul: Libra.
• Tekeli, İ., İlkin, S., Aksoy, A. & Kepenek, Y. (1982). Türkiye Sanayi Kesiminde Yoğunlaşma. Ankara: Maya Matbaası.
• Tezel, Y. S. (1994). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Topal, A. (2007). Ahmet Hamdi Başar’ın Kalkınma Perspektifi. Unpublished Master Thesis, Marmara University, İstanbul.
• Toprak, Z. (1994). İstanbul İktisat Kongresi. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul.
• Toprak, Z. (1995). Milli İktisat-Milli Burjuvazi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Törel, T. (2006). Yeniden Yapılanan Dünya Ekonomisinde Marshall Planı: Türkiye Örneği. Unpublished Master Thesis, Marmara University, İstanbul.
• Tunçay, M., Koçak, C., Özdemir H., Boratav, K. Hilav, S., Katoğlu, M. & Ödekan, A. (1992). Çağdaş Türkiye 1908-1980. S. Akşin (Ed.), C. IV. İstanbul: Cem.
• Turgut, S. (1991). Demokrat Parti Döneminde Türkiye Ekonomisi. Ankara: Adalet Matbaacılık.
• Union of Chambers of Commerce, Chambers of Industry and Commodity Exchanges of Turkey (1966). Türkiye’de Özel Sektör ve Kalkınma. Ankara: Türkiye Ticaret Odaları, Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği.
• Varlı, A. & Koraltürk, M. (2010). II. Meşrutiyet’ten Erken Cumhuriyet’e Milli İktisadın Sürekliliği ve İzmir İktisat Kongresi. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, IX, 20-21.
• Yeşil, A. (2001). Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş. Ankara: Kültür Bakanlığı.