Türkiye ve Türki Cumhuriyetlerde Sürdürülebilir Kalkınma Performansının CRITIC-LOPCOW ve CoCoSo Yöntemleriyle İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 619 - 645, 24.05.2024

İsa Gürkan Meral

https://doi.org/10.25295/fsecon.1431939

Cited By: 1

Öz

Sürdürülebilir kalkınma, toplumların iktisadi büyüme hedefine ek olarak, gelecek nesilleri düşünerek, çevre ve yaşam kalitesini de göz önüne aldıkları bir kavramdır. Sürdürülebilir kalkınma, iktisadi, sosyal ve çevresel olmak üzere üç boyuttan oluşmaktadır. Çalışmada, iktisadi boyut; makroekonomik performans endeksi (MEPE), sosyal boyut; sosyal ilerleme endeksi (SİE) ve çevresel boyut; ekolojik ayak izi aracılığıyla temsil edilmiştir. Türkiye ve Türki cumhuriyetlere ilişkin 2022 yılı sürdürülebilir kalkınma performansı bu endekslerden elde edilen 12 kriter aracılığıyla hesaplanmıştır. İlgili hesaplamada iktisadi dört, sosyal üç ve çevresel beş değişken kriter olarak alınmıştır. Kriter ağırlıkları CRITIC-LOPCOW yöntemlerinin IDOCRIW yöntem formülü benzeri bir formülle bayes yaklaşımı kullanılarak birleştirilmesi sonucunda elde edilmiştir. Ülkelerin sürdürülebilir kalkınma performansları, CoCoSo yöntemiyle belirlenmiştir. Sürdürülebilir kalkınma üzerinde en etkili kriterler sırasıyla, büyüme oranı, deniz alanları ekolojik ayak izi, işsizlik oranı iken en etkisiz kriterler sırasıyla, otlatma alanları, ekilebilir arazi ve CO2 olmuştur. Sürdürülebilir kalkınma performansı en yüksek ülkeler sırasıyla, Özbekistan, Kırgızistan ve Kazakistan olurken; performansı en düşük ülkeler sırasıyla, Türkiye, Özbekistan ve Tacikistan olmuştur. Sürdürülebilir kalkınmanın bu kriterler aracılığıyla hesaplanıyor olması, Türkiye ve Türki cumhuriyetler üzerine bu konuda çalışma yapılması ve bu yöntemler bütünüyle sürdürülebilir kalkınma performansının ilk kez hesaplanması çalışma aracılığıyla literatüre yapılmış katkılardır.

Anahtar Kelimeler

Sürdürülebilir Kalkınma, Çok Kriterli Karar Verme, Makroekonomik Performans, Ekolojik Ayak İzi, Sosyal İlerleme

Analyzing Sustainable Development Performances of Türkiye and Turkic Republics Using CRITIC-LOPCOW and CoCoSo Approaches

Öz

According to the idea of sustainable development, societies should take into account not only the goal of economic growth but also the environment and the quality of life for future generations. For the benefit of current and future generations, the concept of sustainable development is essential. There are three dimension for this concept: social, economic, and environmental. The ecological footprint serves as the study's representation of the environmental dimension. The Macroeconomic Performance Index's representation of the economic dimension. The social dimension represented by the Social Progress Index. Twelve criteria derived from these indices are used to calculate Türkiye's and the Turkic republics' sustainable development performance in 2022. Four economic, three social, and five environmental variables are used as criteria in the relevant calculation. Criterion weights are determined by combining CRITIC-LOPCOW methods. The CoCoSo method is used to assess a country's performance in sustainable development. The most effective criteria on sustainable development are growth rate, marine area ecological footprint and unemployment rate. The least effective criteria on sustainable development are grazing lands, arable land and CO2. Based on the findings, Uzbekistan, Kyrgyzstan, and Kazakhstan have the best performances in sustainable development; Tajikistan, Türkiye, and Uzbekistan have the worst performances. The study's contributions to the literature include the fact that sustainable development has never been calculated using these criteria, the examination of this topic in the Turkiye and Turkic republics, and the first-ever computation of sustainable development performance using these techniques.

Anahtar Kelimeler

Sustainable Development, Multi Criteria Decision Making, Ecological Footprint, Macroeconomic Performance, Social Progress

Kaynakça

• Adams, B. (2008). Green Development: Environment and Sustainability in a Developing World. Routledge.
• Alemi-Ardakani, M., Milani, A. S., Yannacopoulos, S. & Shokouhi, G. (2016). On the Effect of Subjective, Objective and Combinative Weighting in Multiple Criteria Decision Making: A Case Study on Impact Optimization of Composites. Expert Systems with Applications, 46, 426-438.
• Alkan, G. & Merdivenci, F. (2021). Sürdürülebilir Kalkınma Açısından Lojistik Performans Endeksine Göre Seçilen Ülkelerin Entropi Temeline Dayalı EDAS Yöntemi ile Değerlendirmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2), 627-641.
• Alpdoğan, H. (2023). OECD Ülkelerinde Sürdürülebilir Kalkınma Politikalarının ARAS Metodu ile Performans Analizi. Business & Management Studies: An International Journal, 11(3), 1079-1103.
• Altintaş, F. F. (2021). G7 Ülkelerinin Bilgi Performanslarının Analizi: COCOSO Yöntemi ile Bir Uygulama. Journal of Life Economics, 8(3), 337-347.
• Ateş, S. & Usman, Ö. (2021). Gelişmekte Olan Ülkelerin Sürdürülebilir Kalkınma Performanslarının Gri İlişkisel Analiz Yöntemiyle Değerlendirilmesi. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 6(15), 225-248.
• Aydın, Y. (2020). Bütünleşik CRITIC ve MAIRCA Yöntemleri ile Kamu Sermayeli Bankalarının Performans Analizi. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(4), 829-841.
• Băndoi, A., Jianu, E., Enescu, M., Axinte, G., Tudor, S. & Firoiu, D. (2020). The Relationship Between Development of Tourism, Quality of Life and Sustainable Performance in EU Countries. Sustainability, 12(4), 1-24.
• Beder, S. (1994). Revoltin'developments: The Politics of Sustainable Development. Arena Magazine (Fitzroy, Vic), (11), 37-39.
• Bektas, S. (2022). Evaluating the Performance of the Turkish Insurance Sector for the Period 2002-2021 with MEREC, LOPCOW, COCOSO, EDAS CKKV Methods. Journal of BRSA Banking and Financial Markets, 16(2), 247-283.
• Bektaş, S. (2023). BIST Şehir Endekslerinde Yer Alan Firmaların Finansal Performanslarının ÇKKV Yöntemleriyle Değerlendirilmesi: WEBDA ve LOPCOW Yöntemleriyle XSDNZ Endeksi Örneği. Finansal Piyasaların Evrimi: Bankacılık, Risk Yönetimi, Piyasa ve Kurumlar (135-152). Özgür Yayın Dağıtım Ltd. Şti.
• Bourdeau, L. (1999). Sustainable Development and the Future of Construction: A Comparison of Visions from Various Countries. Building Research & Information, 27(6), 354-366.
• Brans, J. P. & De Smet, Y. (2016). PROMETHEE Methods. Multiple Criteria Decision Analysis: State of the Art Surveys (187-219).
• Çelik, E. U., Erdal, F. B., Küçüker, M. C. & Tolga, O. (2023). How Does Macroeconomic and Socio-Political Index Affect the Real GDP per Qualified Worker? Evidence from Turkish Republics. Bilig, (105), 1-38.
• Çetenak, E. H., Haykır, Ö. & Çetenak, Ö. Ö. (2023). Does Financial Development Enhance Economic Growth? The Case of Turkic Countries. Bilig, (106), 55-76.
• Çiftaslan, M. E. & Rençber, Ö. F. (2022). IDOCRIW ve CoCoSo Yöntemleri ile Sistemik Önemli Bankaların Performans Analizi: Türkiye Örneği. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(21. Uluslararası İşletmecilik Kongresi Özel Sayısı), 54-72.
• Demir, G. (2022). Bilgi ve İletişim Teknolojisinin G8 Ülkelerindeki Gelişiminin Değerlendirilmesi. Innovative Ideas, 165, 61-89.
• Diakoulaki, D., Mavrotas, G. & Papayannakis, L. (1995). Determining Objective Weights in Multiple Criteria Problems: The CRITIC Method. Computers & Operations Research, 22(7), 763-770.
• Ecer, F. & Pamucar, D. (2022). A Novel LOPCOW‐DOBI Multi‐Criteria Sustainability Performance Assessment Methodology: An Application in Developing Country Banking Sector. Omega, 112, 1-17.
• Ecevit, E. (2013). Türk Cumhuriyetlerinde Yaşam Beklentisinin Belirleyicileri ve Ampirik Bir Analiz. Journal of Management and Economics Research, 11(21), 349-363.
• Esen, Ö. & Bayrak, M. (2015). Kamu Harcamaları ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Geçiş Sürecindeki Türk Cumhuriyetleri Üzerine Bir Uygulama. Bilig, (73), 231-248.
• Eyüboğlu, K. (2017). Türk Dünyasında Yer Alan Ülkelerin Makro Performanslarının Karşılaştırılması. Bilig, (83), 331-350.
• Gladwin, T. N., Kennelly, J. J. & Krause, T. S. (1995). Shifting Paradigms for Sustainable Development: Implications for Management Theory and Research. Academy of Management Review, 20(4), 874-907.
• Görçün, Ö. F. & Küçükönder, H. (2022). BWM ve CoCoSo Yöntemleri ile Kentlerin Ulaşım Performanslarının Karşılaştırmalı Analizi. İDEALKENT, 13(36), 824-856.
• Görçün, Ö. F. (2019). Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin Lojistik ve Taşımacılık Performansları ve Verimliliklerinin Analizi İçin Hibrid Birçok Kriterli Karar Verme Modeli. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(3), 2775-2798.
• Gül, E., Kamacı, A. & Konya, S. (2012). Dış Borcun Büyüme Üzerine Etkileri: Orta Asya Cumhuriyetleri ve Türkiye Örneği. International Conferance on Eurasian Economies, 2012, 169-174.
• Harris, J. M. (2000). Basic Principles of Sustainable Development (Dimensions of Sustainable Development).
• Karakış, E. & Göktolga, Z. G. (2016). Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin Ekonomik Performanslarının Analitik Hiyerarşi Süreci ve Vikor Metodu ile Karşılaştırılması. International Conference on Eurasian Economies (786-793).
• Keleş, N. (2023). Türkiye’nin 81 İlinin Sağlık Performansının Güncel Karar Verme Yöntemleriyle Değerlendirilmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (75), 120-141.
• Kiselakova, D., Stec, M., Grzebyk, M., & Sofrankova, B. (2020). A Multidimensional Evaluation of the Sustainable Development of European Union Countries-An Empirical Study. Journal of Competitiveness, 12(4), 56-73.
• Lamichhane, S., Eğilmez, G., Gedik, R., Bhutta, M. K. S. & Erenay, B. (2021). Benchmarking OECD Countries’ Sustainable Development Performance: A Goal-Specific Principal Component Analysis Approach. Journal of Cleaner Production, 287, 1-15.
• McKenzie, S. (2004). Social Sustainability: Towards Some Definitions. Hawke Research Institute, Working Paper Series 27, 1-31.
• Mercan, M. & Göçer, İ. (2014). Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Hollanda Hastalığı Riski: Ampirik Bir Analiz. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 32(2), 251-274.
• Mızık, E. T. & Yiğit Avdan, Z. (2020). Sürdürülebilirliğin Temel Taşı: Ekolojik Ayak İzi. Artvin Çoruh Üniversitesi Doğal Afetler Uygulama ve Araştırma Merkezi Doğal Afetler Çevre Dergisi, 6(2), 452-467.
• Martin, M. (1995). Chestnut Hill-A Sustainable Community Profile [Roots]. Places, 9(3), 30-37.
• Özdağoğlu, A., Işıldak, B. & Keleş, M. K. (2022). MEREC Tabanlı COCOSO Yöntemiyle Uçuş Okullarının Uçak Seçimlerinin Değerlendirilmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 708-719.
• Özek, Y. (2020). Türkiye ve Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Feldstein-Horioka Bulmacasının Test Edilmesi. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (BUSBED), 10(20), 489-508.
• Parris, T. M. & Kates, R. W. (2003). Characterizing and Measuring Sustainable Development. Annual Review of Environment and Resources, 28(1), 559-586.
• Pearce, D., Barbier, E. & Markandya, A. (2013). Sustainable Development: Economics and Environment in the Third World. Routledge.
• Pitelis, C. N. (2013). Towards a More ‘Ethically Correct’ Governance for Economic Sustainability. Journal of Business Ethics, 118, 655-665.
• Porter, M. E., Stern, S. & Green, M. (2014). Social Progress Index 2014. Washington, DC: Social Progress Imperative.
• Raszkowski, A. & Bartniczak, B. (2019). Sustainable Development in the Central and Eastern European Countries (CEECs): Challenges and Opportunities. Sustainability, 11(4), 1-18.
• Ruckelshaus, W. D. (1989). Toward a Sustainable World. Scientific American, 261(3), 166-175.
• Santana, N. B., do Nascimento Rebelatto, D. A., Périco, A. E. & Mariano, E. B. (2017). Sustainable Development in the BRICS Countries: An Efficiency Analysis by Data Envelopment. Managing Organizations for Sustainable Development in Emerging Countries (259-272). Routledge.
• Tezcan, N. (2020). Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları Kapsamında Türkiye’de Sağlık Göstergelerinin Analizi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(Temmuz 2020 (Özel Ek)), 202-217.
• Topal, A. (2021). Çok Kriterli Karar Verme Analizi ile Elektrik Üretim Şirketlerinin Finansal Performans Analizi: Entropi Tabanlı Cocoso Yöntemi. Business & Management Studies: An International Journal, 9(2), 532-546.
• Torkayesh, A. E., Pamucar, D., Ecer, F. & Chatterjee, P. (2021). An Integrated BWM-LBWA-CoCoSo Framework for Evaluation of Healthcare Sectors in Eastern Europe. Socio-Economic Planning Sciences, 78, 101052.
• Tunay, K. B. (2017). Yükselen Ekonomilerde Makro Ekonomik Dengesizliklerin Etkileşimi: Türk Cumhuriyetleri Örneği. Bilig, (83), 171-199.
• Turner, G. M. (2008). A Comparison of the Limits to Growth With 30 Years of Reality. Global Environmental Change, 18(3), 397-411.
• Uludağ, A. S. & Ümit, A. Ö. (2020). Türk Dünyası Ülkelerinin Katma Değerli Üretim ve Makroekonomik Performanslarının DEMATEL ve COPRAS Yöntemleriyle Analizi. Sosyoekonomi, 28(45), 139-164.
• Ulutaş, A., Karakuş, C. B. & Topal, A. (2020). Location Selection for Logistics Center with Fuzzy SWARA and CoCoSo Methods. Journal of Intelligent & Fuzzy Systems, 38(4), 4693-4709.
• Ulutaş, A., Balo, F. & Topal, A. (2023). Identifying the Most Efficient Natural Fibre for Common Commercial Building Insulation Materials with an Integrated PSI, MEREC, LOPCOW and MCRAT Model. Polymers, 15(6), 1-23.
• Vujičić, M. D., Papić, M. Z. & Blagojević, M. D. (2017). Comparative Analysis of Objective Techniques for Criteria Weighing in Two MCDM Methods on Example of an Air Conditioner Selection. Tehnika, 72(3), 422-429.
• Wackernagel, M., Onisto, L. & Callejas Linares, A. (1997). Ecological Footprints of Nations: How Much Nature Do They Use? How Much Nature Do They Have?. Universidad Anahuac de Xalapa, Centro de Estudios para la Sustentabilidad.
• Wang, D. & Zhao, J. (2016). Design Optimization of Mechanical Properties of Ceramic Tool Material During Turning of Ultra-High-Strength Steel 300M with AHP and CRITIC Method. The International Journal of Advanced Manufacturing Technology, 84, 2381-2390.
• Yalman, İ. N., Koşaroğlu, Ş. M. & Işık, Ö. (2023). 2000-2020 Döneminde Türkiye Ekonomisinin Makroekonomik Performansının MEREC-LOPCOW-MARCOS Modeliyle Değerlendirilmesi. Journal of Financial Politic & Economic Reviews/Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 60(664).
• Yapraklı, S., Özdemir, D. & Buzdağlı, Ö. (2023). The Main Macroeconomic Determinants of Environmental Degradation in the Independent Turkic Republics and Türkiye: Panel Data Analysis. Bilig, (107), 161-195.
• Yardımcıoğlu, F. & Gülmez, A. (2013). Türk Cumhuriyetlerinde İhracat ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Panel Eşbütünleşme ve Panel Nedensellik Analizi. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 8(1), 145-161.
• Yaşar, E. & Ünlü, M. (2023). Üniversitelerde Sürdürülebilirliğin İncelenmesi: LOPCOW ve MEREC Tabanlı CoCoSo Yöntemleriyle Çevreci Üniversitelerin Analizi. İşletme Akademisi Dergisi, 4(2), 125-142.
• Yazdani, M., Zarate, P., Kazimieras Zavadskas, E. & Turskis, Z. (2019). A Combined Compromise Solution (Cocoso) Method for Multi-Criteria Decision-Making Problems. Management Decision, 57(9), 2501-2519.
• Yorucu, V. (2013). Income Convergence of Central Asian Turkic Republics: A Panel Study for Beta and Sigma Convergences for Six Asian Economies. Economic Papers: A Journal of Applied Economics and Policy, 32(2), 258-264.
• Yürüyen, A. A., Ulutaş, A. & Özdağoğlu, A. (2023). Lojistik İşletmelerinin Performansının Bir Hibrit ÇKKV Modeli ile Değerlendirilmesi. Business & Management Studies: An International Journal, 11(3), 731-751.
• Zavadskas, E. K., & Podvezko, V. (2016). Integrated Determination of Objective Criteria Weights in MCDM. International Journal of Information Technology & Decision Making, 15(02), 267-283.