Öz
Evliya Çelebi Seyahatnâme stands out as the most important work written in its
field during the Ottoman period. One of the main bases of a unique language and turn of
phrase in the traveller’s narrative is his humourist disposition. Drawing his inspiration
from the rich and prolific humour atmosphere of the period he lived in, Evliya Çelebi tells
several laughable incidents and stories using his humoristic disposition and his elegantfunny
perspective. When Seyahatname is considered, the first reason this great work has
been created is an ironical “slip of the tongue” that lies in its root. Signs of humour are
observed along the trip initiated by a humour-based incident. Different apparatuses or
devices are used underneath the humour seen through waggeries, jokes, epigrams and
funny stories. The first one of these devices is “Word Tricks”. These tongue twisters
in the form of paronomastic, rhyming, doubling apparatus that make one smile are
prolonged illustrations that go on for lines or “funny allegories” or are “fabrications” by
the traveller about the origin of a specific town’s name. The second is “Tecahülüarifane
jokes” used to narrate something in indirect ways pretending to ignore it. The last one is
a humoristic structure consisting of anti-norms, scurrilous narratives and the principles
of corporealness (representation of images related to eating, drinking, defecating and
sexual life), all of which can be coded as “Jokes of Grotesque Nature” and comprised by
the metaphor of “public’s laughter”.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdülaziz Bey, Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, haz. Kâzım Arısan - Duygu Arısan Günay, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 2023. Aktulum, Kubilay, “Sanatsal Bir Biçim Olarak Grotesk Nedir?”, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Uluslararası Filoloji ve Çeviribilim Dergisi, cilt 2, sayı 1, 2020. Alangu, Tahir, Türkiye Folkloru El Kitabı, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2021.
Öz
Evliya Çelebi Seyahatnâme’si, Osmanlı sahasında yazılmış, alanının en önemli
eseri olarak dikkat çekmektedir. Seyyahın anlatımında, kendine has dil ve üslubun temel
dayanaklarından biri onun mizahçı mizacıdır. İlhamını yaşadığı dönemin zengin
ve verimli mizah atmosferinden alan Evliya Çelebi, mizahçı mizacının ve kibar-komik
bakış açısının yardımıyla güldüren birçok olay ve hikâye anlatmaktadır. Seyahatnâme
düşünüldüğünde bu koca eserin meydana getirilmesinde ilk sebep, kökende yer alan ironik
bir “dil sürçmesi”dir. Mizahi kökenli bir olayla başlayan yolculuk boyunca mizahın
türlü veçhelerinin izlerine rastlanmaktadır. Latifeler, şakalar, nükteler, gülünç hikâyeler
vasıtasıyla görünen mizahın altında başka aparatların veya gereçlerin kullanıldığı
izlenmektedir. Bu gereçlerden ilki “Söz Cambazlıkları”dır. Cinaslı, uyaklı, ikilemeli
tekerlemeler şeklindeki bu gülümseten aparatlar, ya satırlar boyunca devam eden “uzatmalı”
örnekler ya “Komik Benzetmeler” ya da herhangi bir şehrin isminin kökenine dair
seyyahın “uydurma”larıdır. İkincisi, bilmezlenerek dolaylı yollardan anlatma durumları
için kullanılan “Tecahülüarifane Şakalar”dır. Son olarak “Grotesk Nitelikteki Şakalar”
şeklinde kodlanabilecek “halkın gülüşü” metaforuyla kapsanan, bedensellik ilkesinin imgeleri (yeme, içme, dışkılama ve cinsel hayata ait imgelerin temsili), norm karşıtlığı
ve sövgülü anlatımlardan oluşan mizahi yapıdır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdülaziz Bey, Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, haz. Kâzım Arısan - Duygu Arısan Günay, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 2023. Aktulum, Kubilay, “Sanatsal Bir Biçim Olarak Grotesk Nedir?”, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Uluslararası Filoloji ve Çeviribilim Dergisi, cilt 2, sayı 1, 2020. Alangu, Tahir, Türkiye Folkloru El Kitabı, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2021.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Edebi Çalışmalar (Diğer) |
| Bölüm | Araştırmalar ve İncelemeler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 12 Haziran 2024 |
| Kabul Tarihi | 15 Nisan 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 |