Early Period Turkish Administration Implementations in Egypt Ahmed B. Tûlûn Case

Yıl 2017, , 25 - 47, 29.12.2017

Yunus Akyürek

https://doi.org/10.16947/fsmia.372575

Öz

Turks who appointed in different state levels since the Umayyads Era, improving

their military, administrative and political influence in the Abbasid Era, have formed political

entities in Asian and Egyptian territories, which depend on the center for conjecture

but can act independently in most places.

The State of Tulluns, founded by Tullun b. Ahmed in is the first among them which

The River of Nile and fertile delta and The Spice Trade Road with its strategic value has

been doubled in Egyptian lands. Actually Ahmed was not the first Turkish governor appointed

to Egypt. During Vasık’s periods Turkish commanders Eşnas and later Inak et-Turki

served as the governor of Egypt at the same time.

The study will refer to the remarkable applications of this element in the geography

of Ahmed which has a Turkish element, an old civilization and a rich demographic structure.

The administrative, military, scientific, cultural, social and economic policies that

Ahmed exhibits are the essence of how the people, bureaucracy and the army as a whole,

can manage a large country in which the Turks are minority.

Anahtar Kelimeler

Ahmed b. Tulun, The River Nile, Ibn Tulun Mosque, Turkish administration structure

Mısır’da İlk Dönem Türk İdarî Uygulamaları, Ahmed B. Tûlûn Örneği

Öz

Emeviler döneminden itibaren çeşitli devlet kademelerinde görev alan Türkler, Abbasiler

döneminde askerî, idarî ve siyasî nüfuzlarını arttırarak Asya ve Mısır topraklarında

konjonktür gereği merkeze bağlı, fakat çoğu noktada bağımsız hareket edebilen siyasi

teşekküller oluşturmuşlardır.

Nil Nehri ve mümbit deltası ile Baharat Ticaret Yolu’nun stratejik değerini bir kat

daha arttırdığı Mısır topraklarında Ahmed b. Tûlûn tarafından kurulan Tûlûnoğulları

Devleti bunlar arasında ilk olma özelliğini taşır. Ahmed aslında Mısır’a atanan ilk Türk

valisi değildir. Halife Vâsık döneminde Eşnas et-Türkî ve ardından İnâk et-Türkî isimli

Türk komutanlar aynı zamanda Mısır valiliği görevini de yürütmüşlerdir.

Araştırmada Ahmed idaresindeki Türk unsurun, kadim bir medeniyete ve zengin bir

demografik yapıya sahip olan bu coğrafyadaki dikkat çeken uygulamalarına değinilecektir.

Ahmed’in sergilediği idarî, askerî, ilmî, kültürel, sosyal ve iktisadî politikalar halkı,

bürokrasisi ve ordusu itibarıyla Türklerin azınlıkta olduğu büyük bir ülkeyi nasıl yönetebildiklerinin

ipuçlarını verecek mahiyettedir.

Anahtar Kelimeler

Ahmed b. Tûlûn, Nil Nehri, İbn Tûlûn Camii, Türk idari yapısı

Kaynakça

• Akyürek, Yunus, Başlangıcından Moğol İstilasına Kadar Fergana Vadisi, Bursa, 2012. Behrens, Doris, Abouseif, “İbn Tûlûn Camii”, DİA, cilt XX, Ankara, 1999. Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd, Futûhu’l-Buldân, Beyrut, 1988. _________, Ensâbu’l-Eşrâf, thk. Süheyl Zükkâr, Riyâd ez-Ziriklî, cilt I-XIII, Beyrut, 1996. Belevî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed el-Medînî, Sîretu Ahmed b. Tûlûn, thk. Muhammed Kürd Ali, Kahire, t.y. Bonner, Michael, “Ibn Ṭūlūn’s Jihad: The Damascus Assembly of 269/883”, Journal of the American Oriental Society, vol. 130, no. 4, October-December 2010. Can, Yılmaz, Gün, Recep, Ana Hatlarıyla Türk-İslâm Sanatları ve Estetiği, İstanbul, 2015. Eustace, K. Corbet, “The Life and Works of Ahmad ibn Tûlûn”, The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, Oct. 1891. Elçibey, Ebulfez, Tulunoğulları Devleti 868-905, çev. Selçuk Akın, İstanbul, 1997. Fayda, Mustafa, “Hz. Ömer’in Divan Teşkilatı”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi II, Ankara, 1985. _________, “Mısır’da Tûlûnoğulları ve Ihşidîler Devleti”, Tarihte Türk Devletleri, Ankara, 1987. Hasan, İbrahim Hasan, Hasan Ali İbrahim, en-Nuzûmu’l-İslamiyye, Kahire, t.y. _________, Siyasî-Dinî-Kültürel-Sosyal İslam Tarihi, çev. İsmail Yiğit, vd., İstanbul, 1997. Hitti, Philip K., Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, çev. Salih Tuğ, İstanbul, 1995. İbn Abdilhakem, Ebu’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah, Fütuhu Mısr ve Ahbâruhâ, ed. Charles C. Torrey, Kahire, 1991. İbn ‘Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. el-Hasen b. Hibetullâh, Târîhu Dımaşk, thk. Amr b. Garâme el-Amrî, cilt I-LXXX, Beyrut ,1995. İbn Ebî Usaybi‘A, Muvaffakuddîn Ahmed b. el-Kâsım b. Halîfe el-Hazrecî, ‘Uyûnu’l-Enbâ’ fî Tabakâti’l-Etıbbâ’, thk. Nezzâr Rızâ, Beyrut, t.y. İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed b. Muhammed, Dîvânu’l-Mübtede’ ve’l-Haber fî Târîhi’l-‘Arab ve’l-Berber ve Men Âsârahum min Zevi’ş-Şe’ni’l-Ekber, thk. Halîl Şahhâde, cilt I-VIII, Beyrut, 1988. İbn Hallikân, Şemsüddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm el-Bermekî, Vefeyâtu’l-A‘yân ve Enbâ’i Ebnâi’z-Zamân, thk. İhsân Abbâs, cilt I-VII, Beyrut, 1994. İbn Hayyât, Ebû Amr Halîfe b. Hayyât b. Halîfe Eş-Şeybanî el-Basrî, Târîhu Halîfe b. Hayyât thk. Ekrem Ziya el-Ömerî, Beyrut, 1997. İbn Hıbbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hıbbân b. Ahmed ed-Dârimî, es-Sikât, thk. Muhammed Abdülmuîd, cilt I-IX, Haydarabat, 1973. İbn Hişâm, Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî, es-Sîretü’n-Nebeviyye, thk. Mustafa es-Sekkâ, İbrahim el-Ebyârî, Abdülhafîz eş-Şelebî, cilt I-II, Mısır, 1955. İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmail b. Ömer el-Kureşî, el-Bidâye ve’n-Nihâye, thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî, cilt I-XXI, Dâru Hicr, 1997. İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Munî‘ el-Hâşimî, et-Tabakâtü’l- Kübrâ, thk. İhsân Abbâs, cilt I-VIII, Beyrut, 1968. İbn Tağriberdî, Ebu’l-Mehâsin Cemâleddin Muhammed Yusuf b. Tağriberdî, en-Nucûmu’z-Zâhire fî Mülûki Mısr ve’l-Kâhire, cilt I-XVI, Kahire, 1929. İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî, el-Kâmil fi’t-Târîh, thk. Ömer Abdüsselâm Tedmurî, cilt I-X, Beyrut, 1997. İbn Zûlâk, Hasan b. İbrâhîm b. Hüseyn el-Leysî, Fazâilu Mısr ve Ahbâruhâ ve Havâssuhâ, thk. Ali Muhammed Ömer, Kahire, 2000. Kafesoğlu, İbrahim, “Abbasîler Zamanında Türkler”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, 1992. Kindî, Ebû Ömer Muhammed b. Yusuf b. Yakub, Kitâbu’l-Vulât ve Kitâbu’l-Kudât, thk. Muhammed Hasen, Ahmed Ferîd, Beyrut, 2003. Kopraman, Kâzım Yaşar, “Tûlûnoğulları”, Doğuşundan Günümüze Büyük İslam Tarihi, cilt VI, İstanbul, 1989. Makrîzî, Takiyyuddin Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Ali b. Abdilkâdir, Kitâbu’l- Mevâiz ve’l-İ‘tibâr bi (fî) Zikri’l-Hıtati ve’l-Âsâr, cilt I-II, Bağdat, t.y. Merçil, Erdoğan, Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, İstanbul, 1985. Muhammed, Fethî Abdülmuhsin, eş-Şi’r fî Mısr fî Zılli’d-Devleteyn et-Tûlûniyye ve’l-İhşidiyye, Kahire, 2000. Nuveyrî, Şihâbuddîn Ahmed b. Abdulvehhâb b. Muhammed, Nihâyetu’l-Ereb fî Funûni’l-Edeb, nşr. Dûru’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, cilt I-XXXIII, Kahire, 2002. Özkuyumcu, Nadir, “Fethinden Emeviler’in Sonuna Kadar Mısır ve Kuzey Afrika”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1993. _________, İbn Zûlâk’ta İlk Müslüman Türk Devletleri Tûlûnoğulları ve Ihşidîler (Metin-Tercüme-Mukayese ve Değerlendirme), İzmir, 1996. _________, “Tûlûnoğulları”, Türkler, Ankara, 2002. _________, “Tûlûnoğulları”, DİA, Ankara, 2012. Rogers, Edward Thomas (ed.), The International Numismata Orientalia, The Coins of The Tûlûni Dynasty, London, 1877. Safedî, Ebu’s-Safâ Selahaddin Halil b. Aybek b. Abdullah, el-Vâfî bi’l-Vefeyât, thk. Ahmed Arnavut, Türkî Mustafa, cilt I-XXIX, Beyrut, 2000. Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr el-Mervezî, el- Ensâb, thk. Abdurrahmân b. Yahyâ, cilt I-XIII, Haydarâbâd, 1962. Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî, Husnu’l-Muhâdara fî Târîhi Mısr ve’l-Kahire, thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhim, Kahire, 1967. _________, Târîhu’l-Hulefâ’, thk. Hamdi Demirtaş, 2004. Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd, Târîhu’r-Rusül ve’l-Mülûk, thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhim, cilt I-XI, Beyrut, 1967. Tûlûnoğulları ve Paraları, İstanbul, Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. Numismatik Yayınları, 1972. Yıldız, Hakkı Dursun, İslamiyet ve Türkler, İstanbul, 1980. _________, “Ahmed b. Tolun” DİA, cilt II, İstanbul, 1989. Ya‘kûbî, İbn Vâzıh Ahmed b. İshak b. Ca‘fer, Târîh-i Ya‘kûbî, Beyrut, t.y. Yâkût, Şihâbüddîn Ebû Abdillâh Yâkût b. Abdillâh er-Rûmî, Mu‘cemu’l-Buldân, cilt I-VII, Beyrut, 1995. Yazıcı, Nesimi, İlk Türk-İslâm Devletleri, Ankara, TDV Yayınları, 2002. _________, “Tûlûnoğulları”, İslam Tarihi El Kitabı, Ankara, 2012. Yılmaz, Saim, Mu’tazıd ve Muktefî Döneminde Abbâsîler, İstanbul, 2006. Zehebî, Şemsuddin Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân, Târî- hu’l-İslâm ve Vefeyâtu’l-Meşâhiri ve’l-A‘lâm, thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî, cilt I-LII, Beyrut, 1993. _________, Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ, thk. Şuayb el-Arnavut Riyasetinde Komisyon, cilt I-XXV, Dımaşk, 1985.