The Radical Movement of Adopting Violence as a Method and Not Taking into Account the Juristic Principle: Considering the Possiblitity of the Consequences “I‘tibāru’l-Maālāt”
Öz
In today’s Islamic jurisprudence expressing to consider the possible consequences
(i‘tibāru’l-maālāt) is a vital and essential principle of Islam. According to Islam, statements
to be made, fatwas to be given and the actions to be taken necessitate the possible
consequences of it to be taking into account. The Quran and Sunnah orders taking into account
i‘tibāru’l-maālāt, starting with the companions period Muslims throughout history
have always abided by this principle. Without a doubt one of the problems with radical
movements adopting violence as a method is due to not taking into account the i‘tibāru’l-
maālāt principle. The relevant movements not taking into account the possible consequences
in their actions and words have resulted the Muslim world to face major problems
and Muslim individuals to experience troubles. This has resulted many places of the
Muslim world particularly Afghanistan, Iraq and Syria to witness thousands of people to
die, get afflicted with disability and cities to perish. This study will examine this problem
in respect of i‘tibāru’l-maālāt.
Anahtar Kelimeler
Islamic juristic principle i‘tibāru’l-maālāt possible consequences radical movement violence
Kaynakça
- Abdulbari Atvan, Mâ ba‘de Bin Ladin el-Kaide el-cîlu’t-tâlî, Beyrut, Dâru’s- sâkî, 2013. _______, ed-Devletül-İslamiyye, el-cuzûr et-tevehhuş el-müstekbel, 3. bs., Beyrut, Dâru’s-sâkî, 2015. Abdullah Enes, Vilâdetu’l-Afğani’l-Arap, Beyrut, Dâru’s-sâkî, 2002. Abdulmun‘im Munîb, Delîlu’l-harekâti’l-İslâmiyye el-muâsıra, Kahire, Mektebetu’l-medbûlî, 2010. Ahmed Abdu Rabbih, Muhammed Muhtar Kandîl, el-Fikru’l-İslâmî el-cihâdî el-muâsır, Kahire, Dâru’l-meyârâ, 2016. Ahmed Mer‘î Hasan, Fıkhu’t-tenzîl, Beyrut, Merkezu Nemâ li’l-buhûsi ve’ddirâsât, 2015. Ahmed Salah Osman, Halil el-Kâdî, Mâ lem yükteb an Dâiş ru‘ye mine’d-dâhil… el-hataru’l-kâdim, Beyrut, Dâru Eb‘âd, 2015. Ahmed Salim, İhtilâfu›l-İslâmiyyîn, 2. bs., Beyrut, Merkezu Nemâ li’l-buhûsi ve’d-dirâsât, 2014. Alkan, Necati, El-Kaide’den Işid’e Din, Şiddet ve Terörizm, Ankara, Karınca Yayınları, 2016. Aydınalp, Halil, “İslam Dünyasında Siyasi Şiddetin Sosyolojik Unsurları”, Din ve Şiddet, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Ankara, Kalkan Matbaacılık, 2016. Azmi Bişâre, Tanzîmu’d-devle el-Mükennâ Dâiş, Beyrut, el-Merkezu’l-Arabî li’l-ebhâs ve dirâsâti’s-siyâsât, 2018. Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t- te‘vîl, Beyrut, Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, t.y. Buharî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail Sahîhu’l-Buharî, thk. Muhammed Züheyr, Dâru Tavkı’n-necât, b.y.y, 2001. Cühenî, Mâni’ b. Hammâd, el-Mevsûa’tu’l-müyessere fî’l-edyân ve’l-mezâhib ve’l-ahzâbi’l-muâsıra, 3. bs., Riyad, Dâru’n-Nedveti’l-Âlemiyye, 1997. Cündî, Enver, Hasan el-Bennâ, Dımeşk, Dâru›l-kalem, 2000. Duran, Burhanettin, Yılmaz, Nuh, “Ortadoğu’da Modellerin Rekabeti: Arap Baharından Sonra Yeni Güç Dengeleri”, Türk Dış Politikası Yıllığı, SETA Yayınları, 2011. Ebû Şehbe, Muhammed b. Muhammed, es-Sîretu’n-Nebeviyye fî dav’il-Kur’ani ve’s-Sünne Dımeşk, Dâru’l-kalem, 1992. Ensârî, Ferîd, el-Mustalahu’l-usûlî, Virjinya, el-Mâ‘hadu’l-Âlemî li’l-fikri’l- İslâmî, 2004. Esad el-Azzûnî, Dâiş en-neşetu ve’t-tavzîf, Amman, Dâru Dicle, 2015. _______, Dâiş: Tanzîmu echizeti muhâberâti’d-düvel ve leyse Tanzîmu’d- Devleti’l-İslâmiyye, Amman, Dâru Dicle, 2016. Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Ali, el-Misbâhu’l-münîr, Beyrut, Mektebetü Lübnan, 1990. Fuad Hüseyin, Zerkavi el-Kâide’nin İkinci Kuşağı, trc. Defne Bayrak, İstanbul, Küresel Yayınları, 2014. Habîb Süveydiyye, el-Harbu’l-kazirah, Dımeşk, Verd li’t-tıbâati ve’n-neşr ve’t-tevzi, 2003. Hasan Ebû Heniyye, Muhammed Ebû Rummân, Tanzîmu’d-Devleti’l-İslâmiyye, 2. bs., Amman, Frıedrıch Ebert, 2015. Hasan İbrahim ed-Duğaym, el-Ğuluvvu’s-siyâsî, İstanbul, Ru‘ye li’s-sekâfeti ve’l-i‘lâm, 2018. İbn ebî Şeybe, Musannef İbn Ebî Şeybe, thk. Muhammed Avvâme, Dâru’l- kıble, b.y.y., 2006. İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris, Mu‘cemu mekâyîsi’l-luğa, thk. Abdüsselam Muhammed Harun, Kahire, Dâru’l-fikr, 1979. İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdu’l-Melik, es-Sîretu’n-Nebeviyye, Kahire, Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, t.y. İbn Kayyım el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekir, İ‘lâmu’l-muvakkıîn an Rabbi’l-âlemîn, Kahire, Mektebetü’l-külliyyâti’l-ezheriyye, 1968. İbn Kesîr, İmadu’d-Dîn Ebu›l-fidâ, el-Bidâye ve’n-nihâye, Kahire, Dâru’l-hadîs, 1997. İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem el-İfrîkî, Lisânul- Arab, Beyrut, Dâru Sâdır, t.y. İbrahim b. Salih el-Âyid, et-Tekfîr inde cemâati’l-unf el-muâsır, Beyrut, Merkezu Nemâ li’l-buhûs-i ve’d-dirâsât, 2014. İzzeddîn b. Abdusselam, Ebû Muhammed, Kavâi‘du’l-ahkam fî mesâlihi’l- enâm, Beyrut, Dâru’l-meârif, t.y. Jason Burge, el-Kâide Terörün Gölgesinde, trc. Ebru Kılıç, İstanbul, Everest Yayınları, 2004. Karadâvî, Yusuf, el-İhvanu’l-Müslimûn, Kahire, Mektebetu Vehbe, 1999. Kennânî, Abdulhalim, Mevsûa’tu’ş-şuhedâ, Tanta, Dâru’l-beşîr, 1994. Kumeyl et-Tavîl, el-Hareketü’l-İslamiyye el-müselleha fi’l-Cezâir, Beyrut, Dâru’n-nehâr li’n-neşr, 1998. _______, el-Kâide ve ehavâtuha, Beyrut, Dâru’s-sâkî, 2007. Mahmud Abdulhalîm, el-İhvânu’l-Müslimûn, Ehdâs sanaati’t-tarîh, İskenderiyye, Dâru’d-dâ’ve, t.y. Malik b. Enes el-Medenî, Muvatta, thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî, Ebû Zaby, Müessesetü Zayid b. Sultan, 2004. Mecmûatun mine’l-Kuttâb, Kâlû a‘n devleti’l-Bâğdâdî, Ketâibu red‘i’l-hâvâric, b.y.y., 2015. Muhammed Abdusselem Ferac, el-Farîdatu’l-ğaibe, http://www.alwahabiyah.com/file/Occation/vijename/T-K55-ar.pdf, (Erişim Tarihi, 3. 10. 2019) Muhammed Allûş, Dâiş ve ehavâtuhâ, Beyrut, Riyâdu’r-reyyis li’l-küküb ve’n-neşr, 2015. Muhammed Hâmid Ebu’n-Nasr, Hakîkatu’l-hilâf beyne’l-İhvâni’l-Müslimîn ve Abdunnâsır, Kahire, Dâru’t-tevzi’ ve’n-neşri’l-İslâmiyye, 1988. Mustafa Hamid, Lia Varal, el-Arap fî harbi Afganistan, Büyük Biritanya, Dâru Heyrest, 2015. Müslim, Ebû’l-Hasan b. el-Haccac en-Nîysâbûrî, Sahihu Müslim, thk. M. Fuat Abdulbakî, Beyrut, Dâru ihyau’t turasil-Arabî, t.y. Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb el- Horasânî, Sünenü’n-Nesâî, Mektebetu Matbuatu’l-İslamiyye, b.y.y., 1986. Osmânî, Saduddîn, Fıkhu’l-meâlât mefhûmuhû ve kavâiduhû, Kahire, Dâru’l- kelim, 2015. Reysûnî, Ahmed ve Bârût, Cemal, el-İçtihad, Dımeşk, Dâru’l-fikr, 2000. Senûsî, Abdurrahman b. Muammer, İ‘tibâru’l-meâlât ve murââtu netâici’t-tasarrufât, Riyad, Dâru İbni’l-Cevzî, 2003. S. Sayyid, Fundamentalizm Korkusu, trc. Ebubekir Ceylan, Nuh Yılmaz, Şükrü Atsızelti, İstanbul, Açılım kitap, 2017. Suud el-Mevlâ, el-Cemââtu’l-İslâmiyye ve’l-unf, Dubai, Merkezu’l-misbâr li’d-dirâsâti ve’l- buhûs, 2012. Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa el-Lahmî, el-Muvâfakât fî usûli’ş-şeria, thk. Abdullah Dirâz, Beyrut, Dâru’l-Mârife, 2008. T.C. Başbakanlık Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı, Dini İstismar ve Tedhiş hareketi DEAŞ, Ankara, 2016. Üsame Sa‘d, Eşref Iyd Anteblî, “Mukaddime” et-Tarîhu’ş-şamil li’l-İhvani’l- Müslimin, İstanbul, Dâru Nida, 2017. Verdânî, Salih, Mısır’da İslâmî Akımlar, trc. H. Açar, Ş. Duman, S. Turan, 2. bs. İstanbul, Fecr Yayınları, 2011. Yusuf b. Abdullah Ahmeytu, Mebdeu İ‘tibâri’l-Meâl fi’l-Bahsi’l-Fıkhî, Beyrut, Merkezu Nemâ li’l-Buhûsi ve’d-Dirâsât, 2012. Zehrânî, Raşid b. Osman, el-Cemaatu’l-cihâdiyye el-muâsıra ve ebrezu kıyâdâtihi’l- fikriyye, Riyad, Dâru Vucûh, 2016. https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=589713864831004& id=100013771866578 https://youtu.be/3oe3Q751slQ
Şiddeti Yöntem Olarak Benimseyen Radikal Akımların Dikkate Almadığı Fıkhî Kâide: “İ‘tibâru’l-Meâlât”
Öz
Günümüz İslam fıkhında “i‘tibâru’l-meâlât” şeklinde ifade edilen “muhtemel sonuçların
dikkate alınması” İslam’da esaslı kâidelerden biridir. İslam’a göre, yapılacak açıklamalarda,
verilecek fetvalarda ve ortaya konulacak eylemlerde ortaya çıkacak muhtemel
sonuçlar dikkate alınarak hareket edilmesi gerekir. Kur’an ve Sünnet’te dikkate alınması
emredilmiş olan i‘tibâru’l-meâlât, sahabe döneminden başlayarak tarih boyunca Müslümanların
riayet ettiği bir kâidedir. Günümüzde şiddeti yöntem olarak benimseyen radikal
akımların sorunlarından biri de şüphesiz i‘tibâru’l-meâlât kâidesine uygun hareket etmemesi
ve bu kâideyi dikkate almamasıdır. Söz konusu akımlar, eylemlerinde ve söylemlerinde
muhtemel sonuçları dikkate almadıkları için İslam Dünyası’nda büyük problemlere
sebebiyet vermiş, Müslümanların başına büyük dertler açmışlardır. Afganistan, Irak ve
Suriye başta olmak üzere İslam Dünyası’nın birçok yerinde binlerce insanın ölmesine,
sakat kalmasına ve kentlerin harap olmasına yol açmışlardır.
Anahtar Kelimeler
Fıkhî kâide i‘tibâru’l-meâlât muhtemel sonuçlar radikal akımlar şiddet
Kaynakça
- Abdulbari Atvan, Mâ ba‘de Bin Ladin el-Kaide el-cîlu’t-tâlî, Beyrut, Dâru’s- sâkî, 2013. _______, ed-Devletül-İslamiyye, el-cuzûr et-tevehhuş el-müstekbel, 3. bs., Beyrut, Dâru’s-sâkî, 2015. Abdullah Enes, Vilâdetu’l-Afğani’l-Arap, Beyrut, Dâru’s-sâkî, 2002. Abdulmun‘im Munîb, Delîlu’l-harekâti’l-İslâmiyye el-muâsıra, Kahire, Mektebetu’l-medbûlî, 2010. Ahmed Abdu Rabbih, Muhammed Muhtar Kandîl, el-Fikru’l-İslâmî el-cihâdî el-muâsır, Kahire, Dâru’l-meyârâ, 2016. Ahmed Mer‘î Hasan, Fıkhu’t-tenzîl, Beyrut, Merkezu Nemâ li’l-buhûsi ve’ddirâsât, 2015. Ahmed Salah Osman, Halil el-Kâdî, Mâ lem yükteb an Dâiş ru‘ye mine’d-dâhil… el-hataru’l-kâdim, Beyrut, Dâru Eb‘âd, 2015. Ahmed Salim, İhtilâfu›l-İslâmiyyîn, 2. bs., Beyrut, Merkezu Nemâ li’l-buhûsi ve’d-dirâsât, 2014. Alkan, Necati, El-Kaide’den Işid’e Din, Şiddet ve Terörizm, Ankara, Karınca Yayınları, 2016. Aydınalp, Halil, “İslam Dünyasında Siyasi Şiddetin Sosyolojik Unsurları”, Din ve Şiddet, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Ankara, Kalkan Matbaacılık, 2016. Azmi Bişâre, Tanzîmu’d-devle el-Mükennâ Dâiş, Beyrut, el-Merkezu’l-Arabî li’l-ebhâs ve dirâsâti’s-siyâsât, 2018. Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t- te‘vîl, Beyrut, Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, t.y. Buharî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail Sahîhu’l-Buharî, thk. Muhammed Züheyr, Dâru Tavkı’n-necât, b.y.y, 2001. Cühenî, Mâni’ b. Hammâd, el-Mevsûa’tu’l-müyessere fî’l-edyân ve’l-mezâhib ve’l-ahzâbi’l-muâsıra, 3. bs., Riyad, Dâru’n-Nedveti’l-Âlemiyye, 1997. Cündî, Enver, Hasan el-Bennâ, Dımeşk, Dâru›l-kalem, 2000. Duran, Burhanettin, Yılmaz, Nuh, “Ortadoğu’da Modellerin Rekabeti: Arap Baharından Sonra Yeni Güç Dengeleri”, Türk Dış Politikası Yıllığı, SETA Yayınları, 2011. Ebû Şehbe, Muhammed b. Muhammed, es-Sîretu’n-Nebeviyye fî dav’il-Kur’ani ve’s-Sünne Dımeşk, Dâru’l-kalem, 1992. Ensârî, Ferîd, el-Mustalahu’l-usûlî, Virjinya, el-Mâ‘hadu’l-Âlemî li’l-fikri’l- İslâmî, 2004. Esad el-Azzûnî, Dâiş en-neşetu ve’t-tavzîf, Amman, Dâru Dicle, 2015. _______, Dâiş: Tanzîmu echizeti muhâberâti’d-düvel ve leyse Tanzîmu’d- Devleti’l-İslâmiyye, Amman, Dâru Dicle, 2016. Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Ali, el-Misbâhu’l-münîr, Beyrut, Mektebetü Lübnan, 1990. Fuad Hüseyin, Zerkavi el-Kâide’nin İkinci Kuşağı, trc. Defne Bayrak, İstanbul, Küresel Yayınları, 2014. Habîb Süveydiyye, el-Harbu’l-kazirah, Dımeşk, Verd li’t-tıbâati ve’n-neşr ve’t-tevzi, 2003. Hasan Ebû Heniyye, Muhammed Ebû Rummân, Tanzîmu’d-Devleti’l-İslâmiyye, 2. bs., Amman, Frıedrıch Ebert, 2015. Hasan İbrahim ed-Duğaym, el-Ğuluvvu’s-siyâsî, İstanbul, Ru‘ye li’s-sekâfeti ve’l-i‘lâm, 2018. İbn ebî Şeybe, Musannef İbn Ebî Şeybe, thk. Muhammed Avvâme, Dâru’l- kıble, b.y.y., 2006. İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris, Mu‘cemu mekâyîsi’l-luğa, thk. Abdüsselam Muhammed Harun, Kahire, Dâru’l-fikr, 1979. İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdu’l-Melik, es-Sîretu’n-Nebeviyye, Kahire, Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, t.y. İbn Kayyım el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekir, İ‘lâmu’l-muvakkıîn an Rabbi’l-âlemîn, Kahire, Mektebetü’l-külliyyâti’l-ezheriyye, 1968. İbn Kesîr, İmadu’d-Dîn Ebu›l-fidâ, el-Bidâye ve’n-nihâye, Kahire, Dâru’l-hadîs, 1997. İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem el-İfrîkî, Lisânul- Arab, Beyrut, Dâru Sâdır, t.y. İbrahim b. Salih el-Âyid, et-Tekfîr inde cemâati’l-unf el-muâsır, Beyrut, Merkezu Nemâ li’l-buhûs-i ve’d-dirâsât, 2014. İzzeddîn b. Abdusselam, Ebû Muhammed, Kavâi‘du’l-ahkam fî mesâlihi’l- enâm, Beyrut, Dâru’l-meârif, t.y. Jason Burge, el-Kâide Terörün Gölgesinde, trc. Ebru Kılıç, İstanbul, Everest Yayınları, 2004. Karadâvî, Yusuf, el-İhvanu’l-Müslimûn, Kahire, Mektebetu Vehbe, 1999. Kennânî, Abdulhalim, Mevsûa’tu’ş-şuhedâ, Tanta, Dâru’l-beşîr, 1994. Kumeyl et-Tavîl, el-Hareketü’l-İslamiyye el-müselleha fi’l-Cezâir, Beyrut, Dâru’n-nehâr li’n-neşr, 1998. _______, el-Kâide ve ehavâtuha, Beyrut, Dâru’s-sâkî, 2007. Mahmud Abdulhalîm, el-İhvânu’l-Müslimûn, Ehdâs sanaati’t-tarîh, İskenderiyye, Dâru’d-dâ’ve, t.y. Malik b. Enes el-Medenî, Muvatta, thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî, Ebû Zaby, Müessesetü Zayid b. Sultan, 2004. Mecmûatun mine’l-Kuttâb, Kâlû a‘n devleti’l-Bâğdâdî, Ketâibu red‘i’l-hâvâric, b.y.y., 2015. Muhammed Abdusselem Ferac, el-Farîdatu’l-ğaibe, http://www.alwahabiyah.com/file/Occation/vijename/T-K55-ar.pdf, (Erişim Tarihi, 3. 10. 2019) Muhammed Allûş, Dâiş ve ehavâtuhâ, Beyrut, Riyâdu’r-reyyis li’l-küküb ve’n-neşr, 2015. Muhammed Hâmid Ebu’n-Nasr, Hakîkatu’l-hilâf beyne’l-İhvâni’l-Müslimîn ve Abdunnâsır, Kahire, Dâru’t-tevzi’ ve’n-neşri’l-İslâmiyye, 1988. Mustafa Hamid, Lia Varal, el-Arap fî harbi Afganistan, Büyük Biritanya, Dâru Heyrest, 2015. Müslim, Ebû’l-Hasan b. el-Haccac en-Nîysâbûrî, Sahihu Müslim, thk. M. Fuat Abdulbakî, Beyrut, Dâru ihyau’t turasil-Arabî, t.y. Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb el- Horasânî, Sünenü’n-Nesâî, Mektebetu Matbuatu’l-İslamiyye, b.y.y., 1986. Osmânî, Saduddîn, Fıkhu’l-meâlât mefhûmuhû ve kavâiduhû, Kahire, Dâru’l- kelim, 2015. Reysûnî, Ahmed ve Bârût, Cemal, el-İçtihad, Dımeşk, Dâru’l-fikr, 2000. Senûsî, Abdurrahman b. Muammer, İ‘tibâru’l-meâlât ve murââtu netâici’t-tasarrufât, Riyad, Dâru İbni’l-Cevzî, 2003. S. Sayyid, Fundamentalizm Korkusu, trc. Ebubekir Ceylan, Nuh Yılmaz, Şükrü Atsızelti, İstanbul, Açılım kitap, 2017. Suud el-Mevlâ, el-Cemââtu’l-İslâmiyye ve’l-unf, Dubai, Merkezu’l-misbâr li’d-dirâsâti ve’l- buhûs, 2012. Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa el-Lahmî, el-Muvâfakât fî usûli’ş-şeria, thk. Abdullah Dirâz, Beyrut, Dâru’l-Mârife, 2008. T.C. Başbakanlık Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı, Dini İstismar ve Tedhiş hareketi DEAŞ, Ankara, 2016. Üsame Sa‘d, Eşref Iyd Anteblî, “Mukaddime” et-Tarîhu’ş-şamil li’l-İhvani’l- Müslimin, İstanbul, Dâru Nida, 2017. Verdânî, Salih, Mısır’da İslâmî Akımlar, trc. H. Açar, Ş. Duman, S. Turan, 2. bs. İstanbul, Fecr Yayınları, 2011. Yusuf b. Abdullah Ahmeytu, Mebdeu İ‘tibâri’l-Meâl fi’l-Bahsi’l-Fıkhî, Beyrut, Merkezu Nemâ li’l-Buhûsi ve’d-Dirâsât, 2012. Zehrânî, Raşid b. Osman, el-Cemaatu’l-cihâdiyye el-muâsıra ve ebrezu kıyâdâtihi’l- fikriyye, Riyad, Dâru Vucûh, 2016. https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=589713864831004& id=100013771866578 https://youtu.be/3oe3Q751slQ
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırmalar ve İncelemeler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 27 Aralık 2019 |
| Kabul Tarihi | 16 Mayıs 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 |