Osmanlı’da Matbu İslam’ın Onay ve Denetimi: Tedkîk-i Mesâhif ve Müellefât-ı Şer‘iyye Meclisi

Yıl 2018, Sayı: 11 - Bahar, 87 - 120, 27.06.2018

Ayşe Polat

https://doi.org/10.16947/fsmia.437696

Cited By: 1

Öz

Osmanlı’da Müslümanlar’ın matbaacılık faaliyetlerinin gelişimi ve “İslam ve

matbuat” teması ile ilgili farklı disiplinlerde yapılan pek çok çalışma bulunmakla beraber

dinî yayıncılığın modern devlet tarafından onay ve kontrolü yeterince incelenmeyen

bir konudur. Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde devletin bürokratik yapılanması

içinde matbu kitap ve yayıncılığı denetlemek için çeşitli kurumlar oluşturulur. 19.yüzyılın

sonlarına doğru mushaf ve İslamî eserleri incelemek üzere tesis edilen Teftîş-i Mesâhif-i

Şerife ve Tedkîk-i Müellefât Encümeni adlı iki kurumun, İkinci Meşrutiyet döneminde

birleştirilmesiyle Tedkîk-i Mesâhif ve Müellefât-ı Şer‘iyye Meclisi teşekkül eder; Osmanlı

Devleti’nin İslamî yayıncılığı şekillendirmesinde kilit rol oynar. Bu çalışmada Tedkîk-i

Mesâhif ve Müellefât-ı Şer‘iyye Meclisi’nin kurumsal gelişimi, işleyiş biçimi, yetki alanları

ve basım için onaya sunulan İslamî eserleri değerlendirme kriterleri incelenmektedir.

Osmanlı dinî bürokrasisinin en önemli kurumlarından biri olan bu Meclis hakkında birincil

arşiv kaynaklarına dayanarak gerçekleştirilen kapsamlı ilk araştırma olan bu çalışma,

Osmanlı’da İslamî yayıncılığın gelişiminin izini de sürmektedir. Osmanlı›da mushaf

ve İslamî kitap basımının farklı aşamaları ele alınırken Tedkîk-i Mesâhif ve Müellefât-ı

Şer‘iyye Meclisi ve ilintili diğer devlet kurumlarının İslamî yayıncılık onay ve kontrolünde

uyguladıkları dinî ve dinî olmayan muhtelif etkenler irdelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tedkîk-i Mesâhif ve Müellefât-ı Şer‘iyye Meclisi, mushaf basımı, Osmanlı İslamî matbuat, sansür

Ottoman Control and Approval of the Print Islam: Tedkîk-i Mesâhif ve Müellefât-ı Şer‘iyye Meclisi

Öz

There are numerous studies conducted in different disciplines about the development

of the Muslim printing activities in the Ottoman Empire as well as the theme of “Islam

and print;” however, the vital role the modern state played in controlling and approving

religious publishing has not been sufficiently examined. The late Ottoman Empire

witnessed, as part of the bureaucratic reorganization of the state, the establishment of

different institutions to inspect printed books and publications. Toward the end of the

19th century, two institutes in the name of Teftîş-i Mesâhif-i Şerife and Tedkîk-i Müellefât

Encümeni were founded, respectively, to examine printed mushaf (Qur’anic codex) and

Islamic books. During the Second Constitutional era, the Tedkîk-i Mesâhif ve Müellefât-ı

Şer‘iyye Meclisi emerged out of their unification. The Council played a pivotal role in the

Ottoman state’s shaping of Islamic publishing. In this study, the institutional development

of Tedkîk-i Mesâhif ve Müellefât-ı Şer‘iyye Meclisi; its jurisprudence; the criteria it applied

in evaluating the books submitted for print approval are examined. This study is one

of the first most comprehensive examinations of the Council through primary archival

sources. In addition to studying this council, which was one of the most significant institutes

of the Ottoman religious bureucratic apparatus, this article traces the stages of the

Qur’an and Islamic book publishing in the Ottoman Empire. It analyzes various religious

and non-religious factors applied by the Tedkîk-i Mesâhif ve Müellefât-ı Şer‘iyye Meclisi

and related state institutions in approving and controlling Islamic publications.

Anahtar Kelimeler

Tedkîk-i Mesâhif ve Müellefât-ı Şer‘iyye Meclisi, mushaf print, Ottoman Islamic publishing, censorship

Kaynakça

• Bab-ı Ali Evrak Odası BEO 4620/346446; BEO 4257/319218; BEO4177/313247; BEO 4198/314777; BEO 4533/339921; BEO 4713/353448.