The Background of the Ilmihal Clavicle in Turkestan: Islamic Worship Principles in Ahmad-i Yasawi’s Divan-i Hekmat

Yıl 2019, Sayı: 13, 33 - 56, 26.06.2019

İsmail Bilgili

https://doi.org/10.16947/fsmia.582341

Cited By: 1

Öz

Hodja Ahmad-i Yasawi (d. 1166) with his many students, VI / XII. it has been a great

contribution both from Turkestan and from Anatolia in the shaping of Anatolian culture

and civilization with Islam. He is the spiritual conqueror of Anatolia.

Ahmad-i Yasawi completed the education of knowledge and wisdom from the Hanafi

physician Yusuf-u Hemedani (d. 1140). Ahmed-i Yasawi, the almighty VI / miladi XII.

In the geographical region of Turkistan, Kipchak and Oguz had important services in the

adoption and spread of İslâm. Ahmad-i Yasawi notified Islam on the level of understanding

the people with his wisdoms with religious content poems which he said as a poem

in Chagatay Turkish and free folk literature.

The wisdom of Ahmad-i Yasawi is that the basic principles of faith, worship and

morality that İslâm needs to be known at the minimum level include the minimum level

necessary for a Muslim. Although the wisdoms are not predominant, the wisdom gives

the impression of infallibility, including the essential principles that every Muslim needs

to acquire about faith, worship and general morality, and the essential information he

needs to learn.

The tradition of ilmihal, which is developed and spread among the Turks and the

first principles of which are given in the general principles of faith, worship and morality,

giving the first example with the work of Divan-i Hekmat of Ahmad-i Yasawi, explains

the internal meaning of the questions of Islam and benevolence. Yasawi places this information

in his wisdom as the basis of the spirit of religion, and aims to secure people’s

faithfulness to İslâm in a safe way. The connection with the deed is a form of encouragement

to him, an attachment of significance and a neglect of his negligence. Islamic

faith and jurisprudence of İslâm in Turkistan was learned and taught through the books

of kelâm and fiqh.

We see the sensitivity of Yasawi to the worship of the subjects of science, the prayer

in 68 places in the Divan-ı Hekmat, the fasting in 33 places and the zakat in 3 places. It

is also supported by the fact that the 242th Hekmat, which consists of nine continents, is

only used for pilgrimage. Yasawi emphasizes the importance of ablution and places sacrifice

and itikaf subjects in his wisdom in using ablution on the basis of worship.

After giving brief information about the formation of the almighty cult, we will discuss

the issues of worship which Ahmad-i Yesevî emphasizes on inner meanings / spiritual

dimensions rather than the spiritual meanings in his wisdom. In this paper, we will

try to present some principles from the Divan-ı Hekmat that we have determined for the

principles of worship.

Anahtar Kelimeler

Fıqıh, ılmihal, worship, Ahmad-i Yasawi, Divan-ı Hekmat

Türkistan’da İlmihâl Kültürünün İlk Örneği Ahmed-i Yesevî’nin Divân-ı Hikmet’indeki İbâdet İlkeleri

Öz

Yetiştirdiği sayısız öğrencileriyle hicrî 6. miladi 12. asırdan itibaren gerek Türkistan

bölgesinin gerekse Anadolu kültür ve medeniyetinin İslam ile şekillenmesinde büyük

katkısı olan Pîr-i Türkistan Hoca Ahmed-i Yesevî (ö. 562/1166), Anadolu’nun manevî

fatihlerindendir.

Hanefi fakîhi Yusuf-u Hemedanî’den (ö. 535/1140) ilim ve irfan eğitimini tamamlayan

Ahmed-i Yesevî, özellikle yaşadığı Türkistan coğrafyasında Kıpçak ve Oğuz boyları

arasında İslam’ın benimsenip yayılmasında önemli hizmetlerde bulunmuş, Çağatay

Türkçesi ile serbest halk edebiyatı vezninde manzum olarak söylediği dînî içerikli şiirleri

olan hikmetleriyle insanlara anlayacağı dilde İslam’ı tebliğ etmiştir. Ahmed-i Yesevî’nin

hikmetleri, İslam’ın asgarî seviyede bilinmesi gereken îmân, ibâdet ve ahlâkın temel

esaslarını, bir Müslüman için zorunlu bilgileri içermektedir.

Türkler arasında gelişip yayılan ve ilk örneğini Ahmed-i Yesevî’nin Divân-ı Hikmet

eseriyle veren îmân, ibâdet ve ahlâka dair asgarî bilgilerin genel prensipler mâhiyetinde

ele alındığı ilmihâl geleneği, Cibrîl hadîsinde yer alan üç konuyla ilgili sorulara yönelik

îzâhın yaygınlaşmasıyla oluşmuştur. Ahmed-i Yesevî, hikmetlerinde bu bilgilere, ahkâm

cihetinden değil, dînîn özünü oluşturan ilkeler bakımından yer vermiş, insanların İslam

ile olan bağını sahih bir yolla kurma amacını hedeflemiştir.

Ahmed-i Yesevî’nin, ilmihâl konularından ibâdetlere verdiği hassasiyeti, Divân-ı

Hikmet’te ibâdetin gereğine değindiği sayısız hikmetleriyle birlikte 68 yerde namazdan,

otuz üç yerde oruçtan, üç yerde zekâttan bahsetmesi ile de görmekteyiz. Ayrıca dokuz

kıtadan oluşan 242. hikmetini sadece hac ibâdetine ayırması da bu kanaati desteklemektedir.

İlmihâl kültürünün oluşumu hakkında kısa bilgi verdikten sonra Ahmed-i Yesevî’nin

hikmetlerinde zâhirî hükümlerinden ziyâde iç anlamları yani manevî boyutları üzerinde

durduğu ibâdet konularını ele alacağımız çalışmamızda, Divân-ı Hikmet’ten tespit ettiğimiz

bazı ibâdet ilkelerini hikmetler ışığında sunacağız.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, ilmihâl, ibâdet, Ahmed-i Yesevî, Divân-ı Hikmet

Kaynakça

• Ahî Evren, İmanın Boyutları (Metâli’u’l-îmân), ilave notlarla terc. Mikail Bayram, Damla Matbaacılık, Konya ts. Ahmed Yesevî, Divân-ı Hikmet, haz. Hayati Bice, İstanbul, 2015. Arpaguş, Hatice Kelpetin, “Bir Te’lîf Türü Olarak İlmihâl Tarihî Geçmişi ve Fonksiyonu”, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 22 2002/1. _________, “İlmihâl”, DİA, XXII. Aynacı, Mediha, “Osmanlı Kuruluş Dönemi Türkçe İlmihâl Eserleri Çerçevesinde İlmihâllerin Fıkhî Yönden Değerlendirilmesi”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2009. Bayram, Mikail, “Ahi Evran”, Ahilik Ansiklopedisi, I-II, Ankara, 2014. ____________, Ahi Evren ve Ahi Teşkilatının Kuruluşu, Konya, 1991. Bozkurt, Ramazan, “Cumhuriyet Dönemi İlmihâl Çalışmaları ve Problemleri”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2006. Ebû Mansûr el-Mâturîdî, Şerh-u Fıkhı’l-ekber, müracaat Abdullah b. İbrahim el-Ensari, Katar, Nafakâtüş-şuûni’d-dîniyye, t.y. Memduhoğlu, Adnan, “İlmihâl Edebiyatının Tarihi Serencamı”, EKEV AKADEMİ DERGİSİ, yıl 20, sayı 66, Bahar 2016. Muhammed Hasan eş-Şeybânî, Kitâbu’l-kesb, Halep, Mektebetü’l-matbûâti’l- islâmiyye, 1997. Özköse, Kadir, “Ahmed Yesevî ve Dîvân-ı Hikmet”, TASAVVUF: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl 7, sayı 16, 2006. Yaman, Ahmet, “İslam’da İbâdet”, İslam İbâdet Esasları, Ankara, Grafiker Yayınları, 2018.