Rhyming the Title: Relating “Sharh to Mashrûh“ in the Islamic Book Culture

Yıl 2019, Sayı: 14, 123 - 150, 27.12.2019

Sami Arslan

https://doi.org/10.16947/fsmia.666313

Öz

Islamic tradition written literature has continuity in itself in many aspects. One of these
continuities is to show sensitivity/deliberation while naming the books. It is seen that
many authors do not choose the names of their books randomly; on the contrary, they pay
attention to two issues: wording and meaning. While secî corresponds to wording, telmîh
corresponds to meaning. In the names of the books, secî is divided into two categories:
Secî in single names and secî in successive names. On the other hand; it is seen that the
reason of naming that book in that way (tesmiye) is alluded in the preambles of some
books. Thus, these parts are called as “sebeb-i tesmiye” as inspired from “sebeb-i telif”.

Anahtar Kelimeler

Islamic book culture, book name, tesmiye, sebeb-i tesmiye, secî

İslam Kitap Kültüründe “Şerhi Meşrûha Bağlamak”: Kitap İsimlerinde Secî

Öz

İslam telif geleneği birçok açıdan kendi içerisinde sürekliliğe sahiptir. Bu
sürekliliklerden birisi de eser isimlendirilmelerinde gösterilen hassasiyet/kasıtlılıktır.
Birçok müellifin eserleri için uygun gördükleri isimleri gelişigüzel tercih etmediği bilakis
lafız ve anlam olmak üzere iki şeye dikkat ettiği görülür. Bu iki şeyden lafza dair olanı
secî iken anlama taalluk eden taraf telmîhtir. Kitap isimlerinde secî ise tek isimlerde secî
ve silsile isimlerde secî olmak üzere iki kısma ayrılır. Öte yandan bazı eserlerin mukaddimelerinde
o eserin o şekilde isimlendirme gerekçesinin (tesmiyesinin) zikredildiği görülür.
İşte bu yerlere -sebeb-i teliften ilhamla- sebeb-i tesmiye denilmelidir.

Anahtar Kelimeler

İslam kitap kültürü, kitap ismi, tesmiye, sebeb-i tesmiye, secî

Kaynakça

• Açıl, Berat, “Edebiyatın İlmi veya İlmin Edebiyatı: Carullah Efendi’nin Edebiyat Koleksiyonunu Kenardan Okumak,” Osmanlı Kitap Kültürü, Carullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları, ed. Berat Açıl, Ankara, Nobel, 2015. Akpınar, Cemil, “Fethullah Şirvânî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt XII, İstanbul, 1995. Ali b. Ahmed, Kitâbu Mecmû‘i’l-âmâk el-multekat fî beldet-i Rodos dâri’l- firâk, Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, nr. 2705. Andı, M. Fatih, Hayata Edebiyatla Bakmak, İstanbul, Hat Yayınları, 2011. Arslan, Sami, “Molla Lütfî’nin İlimlerin Tertîbine Dâir er-Risâle fi’l‘Ulûmi’ş- şer‘iyye ve’l-‘Arabiyye Adlı Eseri ve Hâşiyesi”, (Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2012. Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetu’l-‘Ârifîn, cilt I, Beyrut, Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 2008. Celaluddin Abdurrahman b. Muhammed b. Osman b., es-Suyûtî, Dâru’l-kütübü’l- ilmiyye, cilt 1, Beyrut, 1997. Efendioğlu, Mehmet, “Şeyhayn”, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt XXXIX, İstanbul, 2010. Ertek Morkoç, Yasemin, “Eğridirli Hacı Kemal’in Câmi‘u’n-nezâir’i: Metin ve Mecmua Üzerine Bir İnceleme 1”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2003. Gürkan, Menderes, “Bedreddin Zerkeşî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt XLIV, İstanbul, 2003. Haskefî, Mecmu‘u’l-enhur fi şerhi mülteka’l-ebhur ve me‘ahû ed-Durru’l- Muntekâ fî şerhi’l-Mültekâ, cilt 1, Beyrut, Dâru’l-kütübu’l-ilmiyye, 1998. Heyet, Kânunnâme der Tesviye-i Tarîk-i Tedrîs, Ohri Yazma Eserler Kataloğu, 263, 1b-5a. İbn Kemal, Şerhu’l-‘aşr fî ma‘şeri’l-haşr, Mecmû‘u resâili’l-Allâme ibn-i Kemal Paşa, haz. Muhammed Halûf Abdullah, İstanbul, Dâru’l-lubâb, cilt 1, 2018. İbnu’l-Arabî, Fusûsu’l-hikem, haz. Ebu’l-‘Alâ ‘Afîfî, cilt 1, Beyrut, Daru’l- kütübi’l-Arabî, t.y. İbrahim Halebi, ”Mecmu‘u’l-enhur fi şerhi mülteka’l-ebhur ve me‘ahû ed-Durru’l-Muntekâ fî şerhi’l-Mültekâ, cilt I, Beyrut, Dâru’l-kütübu’l-ilmiyye, 1998. İsmail Paşa b. Mehmed Emin, Hediyyetu’l-ârifîn, cilt 1, Lübnan, Dâru’l-kütübi’l- ilmiyye, 2008. Kandemir, M. Yaşar, “Sahîhayn”, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt XXXV, İstanbul, 2008. Katip Çelebi, Keşfu’z-zunûn’an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Funûn, cilt I-III, haz. Muhammed Abdülkadir ‘Atâ, Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008. Kaya, Eyyüp Said, “el- Muhtasar”, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt XXXI, İstanbul, 2006. Kitâbu’t-Tecvîd fî Kelâmi’l-Mecîd, Ohri Yazma Eserler Kataloğu, 216/5. Koca, Ferhat, “el- Muhtasar”, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt XXXI, İstanbul, 2006. Kurtuluş, Rıza, “Emîr Hüsrev-i Dihlevî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt XI, İstanbul, 1993. Mehmed Çelebi, Muhyiddîn b. el-Hatîb, Şerh-i Gazel-i Sultân Murâd Hân-ı Sâlis, Ohri Yazma Eserler Kataloğu, vr. 27b. Na‘îmâ, Tarîh-i Na‘imâ, haz. Mehmet İpşirli, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2009. Nasîruddîn et-Tûsî, Tansuknâme-i İlhânî, Ohri Yazma Eserler Kataloğu, nr.11. Okumuş, Ömer, “Abdurrahman Câmî, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt VII, İstanbul, 1993. Onat, Hasan, “Makālâtü’l-İslâmiyyîn”, TDV İslam Ansiklopedisi, cilt XXVII, Ankara, 2003. Sakarya, Dilek Naile, “İbn-i Nasûh’un Muhabbet-nâmesi, (Metin-İnceleme)”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2019. Sârimuddîn İbrahim b. Muhammed b. Dokmak, el-Cevheru’s-semîn fî sîreti’l- mulûki ve’s-selâtîn, haz. Muhammed Kemâluddîn İzzuddîn Ali, Beyrut, Âlemu’l-kütub, 2008. Şeşen, Ramazan, “Giriş”, Köprülü Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu, cilt I, İstanbul, İrcica, 1986. Şihâbuddîn Ahmed b. Mahmûd es-Sîvâsî, el-Muhtâc ‘ale’l-Ferâizi’s-Sirâciyye, Tavşanlı Zeytinoğlu Kütüphanesi, nr. 1083. Taşköprülüzâde, eş-Şâkâiku’n-Nu’mâniyye fî ‘Ulemâ’i’d-Devleti’l-‘Osmâniyye, nşr. Ahmed Suphi Furat, İstanbul, Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1985. Terzioğlu, Derin, “Mecmû‘i- Şeyh Mısrî: On Yedinci Yüzyıl Ortalarında Anadolu’da Bir Derviş Sulûkunu Tamamlarken Neler Okuyup Yazdı?”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı, haz. Hatice Aynur, Müjgan Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım, İstanbul, Turkuaz, 2012. Tiryaki, M. Zahit, “Ruûs-ı Semâniyye Kavramına Mukayeseli Bir Yaklaşım”, Süreklilik ve Düşünce Arasında Düşünce ve Hayat, haz. Âdem Başpınar, Murat Şentürk, İstanbul, Yedirenk, 2010. Turgut, Kadir, “Abdurrahman Câmî, Düşünce ve Eserlerinin Türk Edebiyatına Etkisi”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2013. Uludağ, Süleyman, “İbn Haldun”, TDV İslam Ansiklopedisi, cilt XX, İstanbul, 1999. Uzun, Mustafa, “Fevzi Efendi, Edirne Müftüsü”, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt XII, 1995. Ülken, Fatih, “Elvân-ı Şîrâzî’nin Gülşen-i Râz Tercümesi, İnceleme, Metin”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi, İzmir, 2002.