Ahmad bin Farah al-Ishbeeli (D. 699/1300) and His Poem Named “Gharaami Saheeh (My Love is True)” an Assesment from the Perspective of the Methodology of Hadith

Yıl 2019, Sayı: 14, 355 - 382, 27.12.2019

Fehmi Çiçek

https://doi.org/10.16947/fsmia.667340

Cited By: 1

Öz

Ibn Farah al-Ishbeeli’s poem named “Gharaami Saheeh (My love is true) about the
methodology of Hadith is considered in the history of Islamic sciences as the first poem
written in this field. Even though it has comprised short content of 20 couplets only, it
has attracted great attention of many scholars that more than 40 commentarial books have
been written about it. After this poem, many others have appeared, succeeding each other
till current age. Therefore, it is possible for us to say that this field, after him, has been
subsequently developed and reached up to a position that great poems comprising thousand
couplets, have been written by different scholars like Shihab al-din al-Khuwaiyi,
Zayn al-din al-Iraaqi, Jalal al-din Soyuuti and others. Ishbeeli, in this poem, just provided
the names of terminologies used in the methodology of Hadith as Saheeh, Hasen, Dha’eef,
etc, and made up a beautiful poem whose topic is love.

Anahtar Kelimeler

Hadith, methodology, poem, love, Ishbeeli

Ahmed b. Ferah el-İşbîlî’nin (ö.699/1300) “Garâmî Sahîh”Adlı Manzûmesinin Hadis Usûlü Açısından Değerlendirilmesi

Öz

İslam ilim tarihinde, Hadis usûlü alanında yazılan ilk manzum eser olarak bilinen
“Garâmî Sahih” manzûmesi ile İbn Ferah el-İşbîlî (ö. 699/1300), hadis usûlüne farklı
bir zenginlik katmıştır. Bu manzûme, 20 beyitlik kısa bir eser olmasına rağmen, İslam
dünyasında büyük ilgi görmüş, farklı zamanlarda değişik âlimler tarafından, hakkında
40’tan fazla şerh ve hâşiye yazılmıştır. Bu eserden sonra, İslam dünyasında hadis usûlü
manzûmeleri gelişmiş, kısa (20-100 beyit), orta (100- 500 beyit) ve uzun (500-1000 beyit
ve üzeri) birçok manzûme ve (1000 beyit ve üzeri) elfiyeler yazılmıştır. Şihabüddin el-
Hüveyyî (ö.693/1294), Zeynüddin el-Irakî (ö.806/1404), Muhammed b. Abdurrahman
el-Berşensî (ö.808/1406) ve Celalüddin es-Süyûtî (ö.911/1506) gibi âlimlerin Elfiye’lerine;
Şemseddin el-Mecdüddin el-Fîrûzâbâdî (ö.817/1415), Kemalüddin eş-Şümünnî
(ö.821/1419), İbn Zekrî et-Tilimsânî (ö.899/1494) ve Radıyyüddin el-Gazzî (ö.935/1529)
gibi âlimlerin manzûmelerine ilham kaynağı olduğunu söyleyebileceğimiz bu manzûmede
İşbîlî, sahih, zayıf, hasen, mu’dal, mürsel, mevkuf, merfu’ gibi hadis usûlü terimlerinin
lafızlarını zikrederek, sevgi ve aşk konulu bir gazel üretmiştir. Böylece hadis usûlünü,
teknik terimlerin ağırlığı altında kalmaktan çıkarıp ilim ehli nezdinde daha cazibeli bir
yapıya büründürmüştür.

Anahtar Kelimeler

Hadis, usûl, manzum, sevgi, el-İşbîlî

Kaynakça

• Altıkulaç, Tayyar, “Zehebî”, DİA, XXXXIV, 2013. Bağdâdî, İsmail b. Muhammed Emin b. Mîr Selim, Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâü’l- Müellifîn ve Âsaru’l-Musannafîn, İstanbul, Maarif Vekâleti Matbaası, 1370/1951. Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin, Ebu Bekir, El-Hilâfiyyât beyne’l-imâmeyni eş-şâfi’î ve ebî hanîfe, thk. Mahmud b. Abdulfettah Ebu Şezâ en-Nehhâl, Kahire, er-Ravza li’n-neşri ve’t-tevzî’, 1436/2015. Bulut, Ali, Bedi’ İlmi, İstanbul, İFAV Yayınları, 1437/2016. Cevherî, Ebu Nasr İsmail b. Hammâd el-Fârâbî, es-Sıhâh tâcü’l-lügah, thk. Ahmed Abdulgafur Attâr, Beyrut, Dâru’l-ilim li’l-melâyîn, 1408/1987. Durmuş, İsmail, “Tevriye”, DİA, XXVI, 2012. Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as b. İshak es-Sicistânî, Sünen, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Saydâ, Beyrut, Mektebetü’l-Asrıyye, t.y. Ebu Şehbe, Muhammed b. Muhammed b. Süveylim, el-Vasît fî ulûm ve mustalahi’l- hadîs, Daru’l-fikri’l-arabi, t.y. Ehdel, Süleyman b. Yahya b. Ömer Makbul el-Ehdel, el-Menhelü’r-revî ‘alâ manzûmeti’l-mecdi’l-lugavî, thk. Harun b. Abdurrahman el-Cezâirî, Beyrut, Daru İbn Hazm, 1428/2007. Ezherî, Muhammed b. Muhammed b. Ahmed b. Abdulkadir el-Mâlikî, EşŞerhu’l- melîh ‘alâ mukaddimeti Garâmî sahih, thk. Hişam b. Muhammed el-Hasenî, Beyrut, Mektebetü’l-asriyye, 1432/2010. Fihrisü’l-hizâneti’t-teymûriyye, Mustalahu’l-hadis, Kahire, Daru Kütübi’l- Mısriyye, 1366/1947. Gazzî, Şemseddin Ebu Meâli Muhammed b. Abdurrahman b. el-Gazzî, Dîvânü’l-islâm, thk. Seyyid Küsrevi Hasan, Beyrut, Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1411/1990. Hamevî, Şihabüddin Ebu Abdillah Yakut b. Abdullah, Mu’cemü’l-büldân, Beyrut, Dâru Sâdır, t.y. Hattabî, Ahmed b. Muhammed Ebu Süleyman, Me’âlimü’s-sünen, Halep, Matbaatü’l-ilmiyye, 1351/1932. İbn Cemâ’a, Bedreddin, el-Menhelü’r-ravî fi muhtasarı ulûmi’l-hadîsi’n- nebevî, thk. Dr. Muhyiddin Abdurrahman Ramazan, Dimaşk, Dâru’l-fikir, 1406/1986. İbn Cemâ’a el-Kindi, İzzüddin Muhammed b. Ebu Bekir b. Abdulaziz, Zevâlü’t- terah şerhu manzûmeti ibn ferah, thk. Hişam b. Muhammed el-Hasenî, Beyrut, Mektebetü’l-asriyye, 1431/2010m. İbn Dakîk el-‘îd, Ebu’l-Feth Muhammed b. Ali b. Vehb, el-iktirâh fi beyâni’l- ıstılâh, Beyrut, Daru kütübi’l-ilmiyye, t.y. İbn Hacer, Ahmed b. Ali, el-Askalânî, Mecme’u’l-müesses li’l-mu’cemi’l-müfehres, thk. Yusuf Abdurrahman Mar’aşlî, Beyrut, Dâru’l-ma’rife, 1414/1994. _________, Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi nuhbeti’l-fiker, thk. Nureddin Itr, Dimaşk, Matbaatü’s-sabâh, 1420/2000. _________, Ta’rîfü ehli’t-takdîs bi merâtibi’l-mevsûfîn bi’t-tedlîs, thk. Dr. Âsım b. Abdullah el-Karyûtî, Amman, Mektebetü’l-menâr, 1403/1983. _________, İnbâü’l-gumur bi-ebnâi’l-umur, thk. Hasan Habeşî, Mısır, İhyaü’t- Türâsi’l-İslamî, 1388/1969. İbnü’l-Hatib, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Hasan b. Ali el-Kusantînî, Şerefü’t-tâlib fi esne’l-metâlib, Riyad, Mektebetü’r-rüşd, 1423/2003. İbn Hibban, Ebu Hâtim Muhammed b. Hibban el-Büstî, es-Sahih, thk. Şuayb Arnavut, Beyrut, Müessesetü’r-risâle, 1418/1998. İbn Huzeyme, Ebu Bekir Muhammed b. İshak b. Huzeyme, es-Sahih, thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî, Beyrut, el-Mektebü’l-islamî, t.y. İbnü’l-Imad, Ebu Felah Abdulhayy b. Ahmed b. Muhammed b. İmâd, Şezerâtü’z-zeheb min ahbâri men zeheb, thk. Mahmud el-Arnavut, Dimaşk, Beyrut, Dâru İbn Kesir, 1406/1986. İbn Kesir, Tabakâtü’ş-şâfi’iyyîn, thk. Ahmed b. Ömer Hâşim, Mektebetü’s- sekâfeti’d-dîniyye, 1413/1993. İbn Kutlubuğa, Kasım b. Kutluboğa el-Hanefî, Şerhu manzûmeti ibn Farah, thk. Hişam b. Muhammed el-Hasenî, Beyrut, Mektebetü’l-asriyye, 1431/2010. İbn Manzûr, Muhammed b. Mükrim b. Ali, Ebu’l-Fazl, Lisanü’l-arab, Beyrut, Dâru Sâdır, 1414/1993. İbn Nâsırüddin, Ebu Abdillah Muhammed b. Abdullah b. Muhammed ed-Dimaşkî, ‘Ukûdü’d-dürer fi ‘ulûmi’l-eser, thk. Seyyid Subhî el-Hüseynî - Mustafa İsmail, Beyrut, Daru İbn Hazm, 1426/2005. İbnü’s- Salah, ‘Ulûmü’l-hadîs, thk. Âişe Abdurrahman, Dâru’l-ma’ârif, t.y. _________, Ma’rifetü ‘ulûmi’l-hadîs, thk. Nureddin Itr, Beyrut, Dâru’l-fikr, 1986/1406. İbnü Seyyidihi, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail b. Seyyidihi el-Mursi, el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a’zam, Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, t.y. İbn Teğrî-Berdî Ebu’l-Mehasin, Yusuf b. Teğrî Berdî b. Abdullah, En-Nücûmu’z- zâhira fi mülûki mısra ve kâhira, Mısır, Daru’l-Kütüb, Kültür ve İrşâd bakanlığı, t.y. İşbîlî, Ahmed b. Ferah, Muhtasaru hilâfiyyâti’l-beyhaki, thk. Ziyâb Abdülkerim Ziyâb Akl, Riyad, Mektebetü’r-rüşd, 1417/1997. Kallek, Cengiz, “İbn Cemâa”, DİA, XIX, 1999. Kandemir, M. Yaşar, “Tirmizi”, DİA, XXXXI, 2012. _________, “Muaz b. Cebel”, DİA, XXX, 2005. _________, “İbn Salah”, DİA, XXI, 2000. Karacabey, Sâlih, “Hattâbî”, DİA, XVI, 1997. Kehhâle, Ömer b. Rıza b. Muhammed, Mu’cemü’l-müellifîn, Mektebetü’l- müsennâ, Daru ihyâi’t-türâsi’l-arabi, t.y. Kettânî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ebu’l-Feyz Cafer b. İdris, er-Risâletü’l- müstatrafe li-beyâni meşhûri kütübi’s-sünneti’l-müşerrafe, thk. Muhammed Muntasır b. Muhammed ez-Zemzemî, Dâru’l-beşâiri’l-islamiyye, 1421/2000 m. Kılıç, Hulusi, “Firuzabadî” DİA, XIII, 1996. Koca, Ferhat, “İbnü’l-Hâdî”, DİA, XIX, 1999. Makrîzî, Takıyyüddin Ahmed b. Ali, es-Sülûk li ma’rifeti düveli’l-mülûk, thk. Muhammed Abdulkadir Ata, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997. Meşşât, Hasen b. Muhammed el-Meşşât, et-Takrîrâtü’s-seniyye şerhu manzûmeti’l- Beykûniyye, thk. Fevvâz Ahmed Zimirlî, Beyrut, Dâru’l-kitâbi’l-arabî, 1996. Nevevî, Ebu Zekeriyyâ Muhyiddin Yahya b. Şeref, et-Takrîb ve’t-teysîr li ma’rifeti süneni’l-beşîri’n-nezîr, thk. Muhammed Osman el-Haşet, Beyrut, Dâru’l- kitâbi’l-arabî, 1405/1985. Nüveyhid, Âdil, Mu’cemü’l-müfessirin, Beyrut, Müessesetü Nüveyhid, 1408/1988. Pala, İskender – Durmuş, İsmail, “İstiâre”, DİA, XXIII, 2001. Safedî, Salahuddin Halil b. Aybek b. Abdullah, Fazzu’l-hitâm ani’t-tevriye ve’l-istihdâm, nşr. El-Muhammedi Abdulaziz el-Hinnâvî, Kahire, Dâru’t-tıbâati’l- muhammediyye, 1399/1979. Sakallı, Talat, “İbn Kutluboğa”, DİA, XX, 1999. Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman, ed-Dav’u’l-lâmi’ li ehli’l- karni’l-tâsi’, Beyrut, Dâru Mektebeti’l-Hayatî, t.y. Sefârînî, Muhammed b. Ahmed b. Sâlim, el-Milehu’l-garâmiyye ala manzûmeti ibn ferah el-lâmiyye, thk. Sâmi Enver Câhîn, Beyrut, Dâru İbn Hazm, 1417/1996. Sübkî, Tâcüddin Abdulvehhab b. Takıyüddin, Tabakâtü’ş-şâfi’iyyeti’l-kübrâ, thk, Dr. Muhammed Mahmud Muhammed et-Tanâhi - Dr. Abdulfettah Muhammed el-Hulv, 2. bs., Dâru’l-hecr, 1413/1992. Süyûtî, Celalüddin Abdurrahman b. Ebu Bekir, Buğyetü’l-vü’ât fi tabakâti’l- luğaviyyîn ve’n-nühât, thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim, Lübnan, Saydâ, Mektebetü’l-Asrıyye, t.y. _________, Tedrîbü’r-râvî fî şerhi takrîbi’n-nevâvî, thk. Ebu Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî, Dâru Taybe, t.y. Şâfiî, Ebu Abdillah Muhammed b. İdris, el-Müsned, Beyrut, Daru’l-kütübi’l- ilmiyye, 1400/1980. Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, el-Bedrü’t-tâli’ bi mehâsini min ba’di’l-karni’s-sâbi’, Beyrut, Dâru’l-ma’rife, t.y. Şümünnî, Takıyyüddin Ahmed b. Muhammed b. Muhammed, el-Aliyyü’r-rütbe fi şerhi nazmi’n-nuhbe, thk. Harun b. Abdurrahman el-Cezâirî, Beyrut, Daru İbn Hazm, 1424/2003. Tahhân, Mahmud b. Ahmed b. Mahmud Tahhân, Ebu Hafs, Teysîru mustalahi’l- hadîs, 10. bs., Mektebetü’l-maârif, 1425/2004. Taşköprîzâde, Ahmed b. Mustafa, eş-Şekâiku’n-nu’maniyye fi ulemâi’ddevleti’l- osmaniyye, Beyrut, Daru’l-kitâbi’l-arabî, t.y. Tayâlisî, Ebû Dâvûd, Süleyman b. Davud b. Cârûd, el-Müsned, thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Turkî, Mısır, Daru Hecr, 1420/1999. Tetâî, Ebu Abdillah Muhammed b. İbrahim b. Halil, “el-Behcetü’s-seniyye fi halli’l-işârâti’s-seniyye”, Mahtût, Mektebetü’l-Haremi’l-Mekki, t.y. Tilimsâni, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Ahmed, Ezhâru’r-riyâz fi ahbâri’l- kâdı iyâz, thk. Mustafa Sakka, Kahire, Lecnetü’t-te’lif ve’t-tercüme ve’n-neşr, 1358/1939. Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevra, es-Sünen, thk. Beşşâr Avvâd Ma’ruf, Beyrut, Daru’l-garbi’l-islâmî, 1418/1998. _________, el-‘İlelü’s-sağîr, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Beyrut, Daru İhyai’t- türâsi’l-arabi, t.y. Uleymî, Abdurrahman b. Muhammed b. Abdurrahman, el-Ünsü’l-celîl bi târihi’l- kudsi ve’l-halil, thk. Adnan Yunus Abdülmecid, Amman, Mektebetü Dendîs, t.y. Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed, Tarihu’l-islam, thk. Ömer Abdusselam et-Tedmürî, Beyrut, Dâru’l-kitabi’l-arabî, 1413/1993. _________, Târîhu’l-islâm, thk. Dr. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Dâru’l-garbi’l-islâmî, 2003. _________, Mu’cemu’ş-şüyûhi’l-kebîr, thk. Muhammed Habib, Taif, Mektebetü’s- Sıddık, 1418/1998. Ziriklî, Hayreddin b. Mahmud b. Muhammed, el-A’lâm, 15. bs., Dâru’l-ilim li’l-melâyîn, 1423/2002.