Nuh b. Mustafa’s Work “el-Kavlü’d-dal Ala Hayati’l-Hadır ve Vücudi'l-Ebdal“ in the Context of Hızır and Ricâlü’l Gayb

Yıl 2019, Sayı: 14, 435 - 460, 27.12.2019

Abdulbaki Uysal

https://doi.org/10.16947/fsmia.667369

Öz

This article is an introduction of a work written by Nuh b. Mustafa (1070/1660), an
Ottoman scholar and philosopher who lived in the XVII. century. It is concerned about
the sense of “Hızır and Abdal” (Ricalü’l gayb) which has an significant place in Islamic
culture and has been discussed for centuries. The editors approaches and evaluations are
included.

Anahtar Kelimeler

Hızır, ricâlü’l-gayb, abdâl, gavs, kutub, evtâd, nücebâ, sufism, hadith

Hızır ve Ricâlü’l-Gayb Bağlamında Nûh b. Mustafa’nın “el-Kavlü’d-dâl Alâ Hayâti’l-Hadır ve Vücûdi’l-Ebdâl” Adlı Eseri

Öz

Bu makalede, XVII. asırda yaşamış bir Osmanlı âlim ve mütefekkiri olan Nûh b.
Mustafa (ö.1070/1660)’nın, İslâm kültüründe önemli bir yeri olan ve yüzyıllardır tartışılan
“Hızır ve Abdâl (Ricâlü’l-gayb)” anlayışını konu alan eserinin tanıtımı yapılmış,
müellifin konuya yaklaşımı ve değerlendirmelerine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hızır, ricâlü’l-gayb, abdâl, gavs, kutub, evtâd, nücebâ, tasavvuf, hadîs

Kaynakça

• Abdülvehhâb, Hasan, Târîhu’l-Mesâcidi’l-Eseriyye fî’l-Kâhira, Kâhire, ed-Dâru’l-Arabiyyetü li’l-Kitâb, 1993. El-Askalânî, Ahmed b. Hacer, Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, haz. Muhammed Fuâd Abdulbâkî- Muhıbbuddîn el-Hatîb, Beyrut, Dâru’l-Ma’rife, h.1379. _________, el-İsâbe Fî Temyîzi’s-Sahâbe, thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavvıd, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, h.1415. El-Azm, Cemîl b. Mustafâ, Ukûdü’l-Cevher fî Terâcimi Men Lehüm Hamsûne Tasnîfen fe Mietün fe Ekser, Beyrut, Matbaatü’l-Ehliyye, 1326/1908. Bağdatlı İsmail Paşa, Babanzade, Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Âsârü’l-Musannifîn, nşr. Kâsım Muhammed Recep, İstanbul, Milli Eğitim Matbaası, 1955. El-Beyhakî, Ebû Bekir, Delâilü’n-Nübüvve ve Ma’rifetü Ahvâli Sâhibi’ş- Şerîa, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, h.1405. _________, es-Sünenü’l-Kübrâ, thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003. _________, Şuabu’l-Îmân, thk. Abdul’alî Abdulhamîd Hâmid-Muhtâr Ahmed en-Nedvî, Riyâd, Mektebetü’r-Rüşd, 2003. El-Buhârî, İsmail b. İbrahim, Sahîhu’l-Buhârî, thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır, Beyrut, Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2002. Bursalı Mehmed Tâhir Efendi, Osmanlı Müellifleri, sadeleştiren Ali Fikri Yavuz- İsmail Özen, İstanbul, Meral Yayınları, t.y. Çelebi, İlyas, “Hızır”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı, 1999. Dâvûd-i Kayserî, Tahkîku Mâi’l-Hayât ve Keşfü Esrâri’z-Zulümât, Nuruosmaniye Kütüphanesi, nr. 2687/2. Ebû Dâvûd, Suleyman b. el-Eş’âs, Sünenü Ebî Davûd, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, ta’lîkât Kemâl Yûsuf el-Hût, Beyrut, Dâru’l-Fikr, 1988. Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali, Müsnedü Ebî Ya’lâ el-Mevsılî, thk. Hüseyin Selîm Esed, Beyrut, Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1989. El-Fesevî, Ya’kûb b. Süfyân, el-Ma’rife ve’t-Târîh, thk. Ekrem Dıyâ el-Umerî, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle, 1981. El-Hanefî, Nûh b. Mustafa er-Rûmî, el-Kavlü’d-Dâl alâ Hayâti’l-Hadır ve Vücûdi’l-Ebdâl, thk. Ramazan Muhammed Alî es-Saftâvî, Beyrut, Kitâb-Nâşirûn, 2013. Hatîb el-Bağdadi, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sabit, Târîhu Bağdâd, thk. Beşşâr Avâd Ma’rûf, Beyrut, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2002. _________, Târîhu Medîneti’s-Selâm (Târihu Bağdâd), thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Beyrut, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2001. Hücvîrî, Ebü’l-Hasan, Keşfü’l-Mahcûb : Hakikat Bilgisi, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul, Dergah Yayınları, 2014. İbn Adî, Ebû Ahmed, El-Kâmil fî Duafâi’r-Ricâl, thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd- Ali Muhammed Muavvıd-Abdulfettâh Ebû Sünne, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1997. İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım, Târîhu Dımaşk, thk. Amr b. Ğamâra el-Amravî, Beyrut, Dâru’l-Fikr, 1995. İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed, Tefsîru’l-Kur’ânil-Azîm, thk. Es’ad Muhammed et-Tîb, Riyad, Mektebetü Nezzâr Mustafâ el-Bâz, h.1419. _________, ec-Cerh ve’t-Ta’dîl, Haydarâbâd, Meclisü Dâirati’l-Meârifi’l- Osmâniyye, Beyrut, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1952. İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebubekr Abdullah b. Muhammed, Kitabu’l-Evliya, thk. Mecdi es-Seyyid İbrahim, Kahire, y.y., t.y. İbn Hacer el-Heytemi, Ebü›l-Abbas Şehabeddin Ahmed, el-Fetâvâ’l-Hadîsiyye, Beyrut, Dâru’l-Fikr, t.y. İbn Hallâl, Muhammed, Kerâmâtü’l-Evliyâ, thk. Üsâme eş-Şerîf, Beyrut, Şeriketü Dâru’l-Meşârî’, 2007. İbn Hanbel, Ahmed, el-Müsned, thk. Abdullah Muhammed ed-Derviş, Beyrut, Dâru’l-Fikr, 1991. İbn Hibbân, Muhammed, es-Sikât, haz. Muhammed Abdulmuîd Hân başkanlığında heyet, Haydarâbâd, Dâiratü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1973. İbn Kesîr, İsmâîl b. Ömer, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. Sâmî b. Muhammed es-Selâme, Riyad, Dâru Taybe, 2002. _________, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut, Dâru’l-Fikr, 1986. İbn Sa’d, Muhammed, et-Tabakâtü’l-Kübrâ, thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990. İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec, Târîhu Beyti’l-Makdis, thk. Muhammed Zeynuhum Muhammed Azb, Kahire, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, t.y. El-İsfahânî, Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ, thk. Mustafa Abdulkadir Atâ, Beyrut, Dâru’l-Kitâbi’l-İmiyye, 2010. _________, Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ, Kahire, Dâru’s-Saâde, 1974. Kehhâle, Ömer Rıza, Mu‘cemü’l-Müellifîn : Terâcimü Musannifi’l-Kütübi’l- Arabî, Dımaşk, Matbaatü’t-Terakkî, 1380/1961. El-Kuşeyrî, Abdulkerîm, er-Risâletü’l-Kuşeyriyye fî İlmi’t-Tasavvuf, thk. Ma’rûf Zerîk-Alî Abdülhamîd Ebu’l-Hayr, Beyrut, Dâru’l-Hayr, 1995. _________, “er-Risâle” Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul, Dergah Yayınları, 2014. Muhammed, Suâd Mâhir, Mesâcidü Mısr ve Evliyâühe’s-Sâlihûn, Kahire, el-Meclisü’l-E’lâ li’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 2010. Muhibbî, Muhammed Emin b. Fazlullah b. Muhibbillah ed-Dımaşkî, Hülâsâtü’l-Eser fî A‘yâni’l-Karni’l-Hâdî Aşar, Beyrut, Dâru’s-Sadr, t.y. En-Nevevî, Yahyâ b. Şeref Ubû Zekeriyyâ, el-Minhâc fî Şerh-i Sahîh-i Müslim, Dâru’l-Hayr, Kahire, 1996. Öztürk, Mustafa, “Zülkarneyn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), c.XXXXIV, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı, 1999. Es-San’ânî, Abdurrezzâk, El-Musannef fi’l-Hadîs, thk. Habîburrahmân el- A’zamî, Beyrut, el-Mektebü’l-İslâmî, h.1403. Eş-Şafiî, Muhammed b. İdrîs eş-Şâfiî, el-Müsned, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, h.1400. Et-Taberânî, Süleyman b. Ahmed, el-Mu’cemu’l-Kebîr, thk. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî, Beyrut, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, t.y. _________, el-Mu’cemu’l-Evsat, thk. Târık b. Avdullâh b. Muhammed- Abdulmuhsin b. İbrahim el-Huseynî, Kahire, Dâru’l-Harameyn, t.y. _________, ed-Duâ, thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l- Ilmiyye, h.1413. Et-Tûsî, Ebû Nasr Serrâc, el-Lüma’ : İslam Tasavvufu, haz. H. Kamil Yılmaz, İstanbul, Altınoluk Yayınları, 1996. Türker, Ömer, “Nûh b. Mustafa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), cilt XXXIII, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı, 1999. El-Ukaylî, Ebû Ca’fer, Ed-Duafâu’l-Kebîr, thk. Abdulmu’tî Emîn el-Kal’acî, Beyrut, Dâru’l-Mektebeti’l-İlmiyye, 1984. Uludağ, Süleyman, “Ricâlü’l-Gayb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), cilt XXXV, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı, 1999. El-Yâfiî, Süleymân, Ravzü’r-Reyâhîn fî Hakâyâ’s-Sâlihîn, thk. Muhammed İzzet, Kahire, el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, t.y. Ez-Ziriklî, Hayreddîn, el-Alâm Kâmusi Terâcimi’l-Eşhuri’r-Ricâl ve’n-Nisâi Mine’l-Arab, Beyrut, Dârü’l-İlm, 1989.